خبرگزاری مهر-گروه هنر-محمد صابری: هم پزشک است و هم روزنامه‌نگاری باسابقه ولی حالا برای نخستین‌بار ردای دبیری یک جشنواره سینمایی را بر تن کرده است؛ محمد کیاسالار که در دوره نخست جشنواره فیلم «سلامت» با دبیری ابراهیم داروغه‌زاده، در مقام رییس هیات انتخاب فیلم‌ها با این رویداد همراه بود، در دوره سوم دبیری جشنواره را عهده‌دار شده است.
کیاسالار که بیشتر با سردبیری هفته‌نامه «سلامت» در فضای مطبوعات شناخته می‌شود با پشتوانه همین سابقه رسانه‌ای از گفتگوی چالشی درباره جشنواره‌ای که فرمان آن را در دست دارد استقبال کرد تا ابهاماتی را که پیش‌تر در قالب گزارش «سرمایه‌گذاری مبهم وزارت بهداشت در سینما/ این جشنواره «سلامت» است؟» به تفصیل به آن پرداختیم بی‌واسطه با وی در میان بگذاریم.
دبیر سومین جشنواره فیلم «سلامت» که دکترای پزشکی عمومی هم دارد، بیش از هر چیز از منظر یک پزشک بر لزوم آموزش همگانی در حوزه سلامت تاکید دارد و جشنواره «سلامت» را هم اقدامی موثر از سوی وزارت بهداشت برای رسیدن به نقطه‌ای ایده‌آل‌تر در این مسیر توصیف می کند.
آنچه می‌خوانید حاصل گفتگوی صریح خبرگزاری مهر با محمد کیاسالار است که در لابه‌لای برنامه فشرده آخرین روز برگزاری سومین جشنواره فیلم «سلامت» شکل گرفت.
* از اینجا شروع کنیم که در این اوضاع اقتصادی کشور چه توجیهی برای برگزاری یک جشنواره سینمایی نوپا وجود دارد؟
-برای شروع سوال خوبی نیست! چون واقعاً صحبت درباره آن سخت است. شما از دور و در لانگ‌شات چیزی را می‌بینید که من به‌صورت کلوزآپ در حال تجربه آن هستم. انگار شما تصویر سوختن می‌بینید و ما در حال سوختنیم. واقعیت قضیه این است که جشنواره «سلامت» در دو دوره گذشته بسیار مفصل‌تر بود اما شرایط مالی سبب شد علی‌رغم آنکه در اجرا همان کار را می‌خواهیم ارایه دهیم، شاید بتوان گفت تقریباً نصف برآورد سال گذشته نقدینگی در اختیار جشنواره امسال بود پس به‌نسبت کاری که ارائه شد دستمان خالی بود.
* در این موضوع، گرانی‌ها دخیل بود یا موسسه «آوای هنر سلامت» بودجه کمتری اختصاص داده است؟
-بودجه کمتری در اختیار داشتیم ولی همه تلاشمان را کرده‌ایم که لطمه‌ای به جشنواره وارد نشود و کار و هدفی را که به دنبالش بودیم با حداقل نفرات به سرانجام برسانیم.
این جشنواره حتماً سرنوشت متفاوتی از دیگر جشنواره‌های موضوعی خواهد داشت. جشنواره سلامت این ظرفیت را دارد که به‌طور مستقیم در زندگی مردم اثرگذار باشد* این نکته شما که می گویید در شرایط نامساعد مالی هم تلاش دارید جشنواره آسیب نبیند گویی از جنس تلاش برای حفظ یک هدف و آرمان است. جشنواره «سلامت» اساساً چه هدف و آرمانی دارد؟
-اجازه دهید با یک آمار پاسختان را بدهم. در جامعه امروز ما ۷۶ درصد مرگ‌ومیرها ناشی از بیماری‌های غیرواگیردار است بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون، بیماری‌های قلبی و تنفسی و... . زمانی حدود چهار یا پنج دهه پیش‌تر شاید یک بیمار فراگیر مانند وبا می‌توانست گروهی را به کشتن بدهد اما با پیشرفت علم پزشکی و استفاده از واکسن‌ها برخی از این بیماری‌ها ریشه‌کن شد و برخی دیگر کنترل.
به‌موازات این پیشرفت اما سبک زندگی نوع بشر به سمت یک زندگی کم‌تحرک و پراسترس و فست‌فودی رفت. این تغییر سبک، بیماری‌های تازه‌ای را با خود آورد که غالباً بیماری‌های غیرواگیری هستند؛ بیماری‌هایی مانند دیابت که اساساً تمام نمی‌شوند و تا پایان عمر بیمار با او همراه هستند. برای اینکه در این مدل از زندگی اولاً مبتلا به این بیماری نشوید و ثانیاً پس از ابتلا از عوارض آن مصون بمانید باید بتوانید بیماری را مدیریت کنید و این مدیریت حاصل نمی‌شود مگر با آموزش و آگاهی.
* که احتمالاً فیلم و سینما می‌تواند این وظیفه را برعهده بگیرد.
-نه اینکه می‌تواند، بلکه باید این کار را بکند. آقای مهرجویی که برای نشست بررسی فیلم «دایره مینا» به جشنواره آمده بود، جمله ای گفت که خیلی آن را حرف درستی می‌دانم و آن اینکه قایل به هنر برای هنر نیست و معتقد است سینما باید متعهد به جامعه‌اش باشد.
* این توضیحات، بدیهیاتی است که طبیعتاً در صحت آن‌ها چالشی ندارم و حتماً هم می‌پذیرم که سینما و هنر می‌توانند در زمینه ارایه آموزش‌های بهداشت و سلامت نقش‌آفرین باشند، اما هنوز پاسخ سوالم را نگرفتم؛ لزوم برگزاری جشنواره چیست؟
-همان‌طور که در زمینه پرداختن به حوزه سلامت تفاوت نگاه‌هایی به‌وجود آمده این تفاوت و تغییر در حوزه رسانه هم به وجود آمده است. زمانی کارکرد رسانه یا «اینفورمیشن» (ارایه اطلاعات) بود یا «اینترتیمنت» (سرگرمی). در جهان امروز واژه تازه‌ای خلق کرده‌اند؛ «اینفورتیمنت»! یعنی حتی اگر قرار است رسانه‌ای مخاطبش را سرگرم هم بکند باید به فکر ارایه اطلاعات به مخاطب هم باشد. بازهم از همین جشنواره مثال می‌زنم؛ مستندی درباره اوتیسم داشتیم که شاید از نظر سینمایی و فنی برخی نقدهایی به آن داشتند اما به‌واقع اطلاعات بسیار جامعی را در بازه زمانی یک‌ساعته به مخاطبش ارایه می‌کرد.
* اگر جشنواره «سلامت» نبود این مستند ساخته نمی‌شد؟
-نه...
* چطور این‌قدر قاطع می‌گویید؟ سه سال از تولد این جشنواره می‌گذرد اما سال‌ها است که آثاری از این دست به‌ویژه در سینمای مستند تولید می‌شود.
-خواهم گفت که چرا با این قطعیت می‌گویم این جنس خاص از فیلم سلامت، تولید نمی‌شد. ما دورنمای مشخصی داریم و می‌دانیم که کارهای بزرگ یک‌ساله و دوساله به نتیجه نمی‌رسد. هدف و آرمان ما تولید محصول برای پدر و مادر یک بیمار اوتیسمی است که معتقدیم بی‌پناه مطلق است. غالب پدر و مادرهای از این دست شرایط بسیار نامساعدی دارند. برخی از آن‌ها حتی بچه‌شان را از دیگران پنهان می‌کنند. جشنواره می‌خواهد محصولی ارایه کند که وقتی خانواده بیماری شبیه این به پزشک مراجعه می‌کند، در کنار نسخه دارویی یک نسخه مستند آموزشی هم دریافت کند. این به‌خصوص در مناطق دور از پایتخت اهمیت چندبرابر پیدا می‌کند.
جشنواره می‌خواهد محصولی ارایه کند که وقتی خانواده بیماری شبیه این به پزشک مراجعه می‌کند، در کنار نسخه دارویی یک نسخه مستند آموزشی هم دریافت کند* بازهم قانع نشدم. در همین مدلی که اشاره می‌کنید سال‌هاست در داروخانه‌ها فیلم‌های آموزشی درباره بیماری‌های خاص مثل بیماری‌های جنسی و مقاربتی ارایه می‌شود و همین کارکرد را هم دارند. یعنی بدون جشنواره هم می‌توان چنین محصولاتی ارایه کرد. برای روشن‌تر شدن پرسشم به این نکته هم اشاره می‌کنم که ما سال‌ها است در سینمای ایران شاهد آزمون‌وخطا در زمینه برگزاری جشنواره‌های موضوعی بوده‌ایم که اتفاقاً همه آن‌ها هم استدلال‌های محکمی پشت خود داشتند اما پس از چند دوره برگزاری و صرف بودجه تعطیل شدند و هیچ ثمره‌ای هم به دنبال نداشتند. در این شرایط چرا باید بپذیرم که برگزاری جشنواره «سلامت» می‌تواند سرنوشت متفاوتی داشته باشد؟
-جشنواره سلامت حتماً سرنوشت متفاوتی خواهد داشت. دو نفر از فیلمسازان معتبر سال گذشته مهمان ما بودند، یکی از آن‌ها می‌گفت این جشنواره اعتباری مشابه «فجر» دارد و دیگری می‌گفت بسیار می‌تواند کاربردی‌تر از «فجر» باشد. ببینید جشنواره سلامت این ظرفیت را دارد که به‌طور مستقیم در زندگی مردم اثرگذار باشد. درباره مدل ارایه فیلم‌های آموزشی در داروخانه‌ها که به آن اشاره کردید، بد نیست بدانید که بسیاری از این محصولات عملاً نسخه‌های غلط و آدرس اشتباه ارایه می‌دهند و یکی از کارکردهای جشنواره «سلامت» اتفاقاً آدرس صحیح دادن در این زمینه است.
* یعنی مخاطب به‌واسطه حضور در جشنواره می‌تواند سره از ناسره را در بازار محصولات آموزشی از این دست تشخیص دهد؟
-بله. چرا این اتفاق می‌افتد، به این دلیل که جشنواره سلامت با یک تیم کارشناسی معتبر از بدنه علمی وزارت بهداشت در حال برگزاری است. در همان مرحله انتخاب بخشی از این غربال‌گری اتفاق می‌افتد. به‌خصوص که اولویت این تیم کارشناسی، مباحث موضوعی و محتوایی است. حساسیت متخصصان در این موارد بسیار بالا است.
خاطرم هست حمید فرخ‌نژاد تعریف می‌کرد که روزی انجمن اهدای عضو به او گله کرد بودند که تو زحمات ما را به باد دادی! وقتی که دلیل را پرسیده بود، گفته بودند با بازی در فیلم «حلقه سبز» بسیاری را به این باور رساندی که روح اهداکننده عضو معذب و بلاتکلیف است و به همین دلیل برخی حتی مراجعه کردند و کارت «اهدای عضو» خود را عودت دادند و یا زمانی که به انجمن ام‌اس رفته بودیم این دوستان از فیلمی که من بسیار به آن علاقه دارم یعنی «طلاومس» گله‌مند بودند و می‌گفتند تصویری که از یک ام‌اسی در این فیلم ارایه شده، برخی را که در آستانه ازدواج یا همکاری با یک فرد ام‌اسی بودند، پشیمان کرده است.
* به دلیل پرداخت پررنگ به جنبه دراماتیک این بیماری...
-دقیقاً. در حالی که از نگاه یک کارشناس بیماری ام‌اس این نیست، دوره‌های خاموش و روشن دارد و خیلی‌ها به‌رغم ابتلا به این بیماری زندگی بسیار عادی و خوبی دارند.
* این وجه نظارت و هدایت که می تواند نقش بسیار کلیدی وزارت بهداشت در حوزه سینما باشد در قالب همراهی با رویدادهای ملی مانند جشنواره فیلم فجر هم که اساساً بخش ویژه‌ای برای نظارت سازمان‌ها و نهادها دارد، می‌تواند محقق شود. لزوم تاسیس یک موسسه مستقل از سوی وزارت بهداشت و پیرو آن تاسیس یک جشنواره هنوز برای من محل سوال است به‌خصوص که بخش قابل‌توجهی از ویترین این جشنواره با همان رویدادهای ملی مشترک است!
-مشترک نیست واقعاً. ما به سمت تولید فیلم حرکت می‌کنیم.
* یعنی در جشنواره سوم «سلامت» فیلم تازه و اکران نشده داشتید؟
-بله. فیلم «دختران زمستان» به‌عنوان اولین تجربه کارگردانی بهزاد خداویسی از همین دست بود که برای اولین بار در جشنواره سلامت رونمایی شد؛ فیلمی که مشخصاً در بستر جشنواره «سلامت» متولد شد. سال گذشته در قالب برنامه‌های هم‌گردی تعدادی از اهالی سینما را به انجمن اهدای عضو بردیم. آنجا سوژه‌ای مطرح شد و بدون هیچ سفارش مستقیمی آقای خداویسی احساس کرد که می‌تواند از دل این سوژه یک فیلم سینمایی بسازد.
* این اتفاق بسیار خوبی است؛ یعنی در زیر لایه رویی برگزاری چند روزه جشنواره «سلامت» یک جریان سینمایی در حال تولد است؟
-اصلاً ما به دنبال همین جریان هستیم. برای این جریان‌سازی هم نمی‌توان به قالبی غیر از برگزاری جشنواره فکر کرد. بالاخره اگر نبود این اقدام، شما به‌عنوان رسانه وارد چنین گفتگوی چالشی‌ای با بنده می‌شدید؟ باید زمینه ای به‌نام جشنواره وجود داشته باشد تا رسانه‌ها نسبت به یک مقوله حساس شوند. در سفری که چندی قبل به چند جشنواره خارجی داشتیم به نکته جالبی پی بردم و آن اینکه تمام کشورهای پیشرفته رویدادی شبیه جشنواره سلامت دارند مثل رویداد «جشنواره فیلم سلامت لندن» که در سال ۲۰۱۸ دوره سوم آن برگزار می‌شود.
* چه جالب پس چنین رویدادی در کشورهای پیشرفته هم نوپا است.
-بله ناشی از همان تغییر نگاه به حوزه سلامت است که اشاره کردم و غالباً هم پشتوانه آکادمیک دارند. این رویداد را آکسفورد برگزار می‌کند و این به‌معنای آن است که نهاد علمی و دانشگاهی خودش به میدان آمده و متولی یک رویداد سینمایی شده و همین موجب اعتبار و اعتماد مردم به این رویداد می‌شود. این رویدادها می‌توانند اهم و مهم حوزه تولید را هم در سینمای سلامت تعیین کنند. مثلاً ما یک بیماری نورولوژیک داریم به‌نام سکته مغزی که بسیار هم شایع است و در کنار آن بیماری نورولوژیک دیگری داریم به نام ام‌اس. در سینما آن‌قدر که به بیماری دوم پرداخته شده، بیماری اول موردتوجه نبوده است یا مثلاً در زمینه بیماری ایدز آمار وحشتناکی داریم.
برای دوره اول جشنواره آثار تولیدشده در حدفاصل سال‌های ۹۰ تا ۹۵ را بررسی کردیم اما هیچ فیلم درخور داستانی مرتبط با بیماری ام‌اس نداشتیم. در دورانی که جشنواره سلامتی وجود نداشت و اتفاقاً این آمار هم منتشر شده بود که در بازه زمانی یازده‌ساله که ایدز در دنیا دو برابر رشد داشته است، در ایران رشد ۹ برابری را داشتیم! این یک فاجعه بود که هیچ بازتابی در سینمای ایران نداشت. یکی از وظایف جشنواره تعیین و تبیین همین اولویت‌ها است.
تلاش داریم در قالب برنامه «یک فیلم یک پزشک» به بررسی فیلم‌ها بپردازیم و نکات سلامت آن را مطرح کنیم. اما چند قسمت از همین برنامه به دلیل پرداختن به فیلم‌هایی که تلویزیون معتقد است نباید برایشان تبلیغ شود، پشت خط پخش مانده است! * یعنی امروز بعد از دو دوره برگزاری جشنواره سلامت این خلأ پر شده و فیلم درخوری در این باره داریم؟
-بله. همین الان فیلم «پشت دیوار سکوت» مسعود جعفری جوزانی روی پرده سینماها است.
* حرکت آقای جوزانی به سمت این سوژه را باید متأثر از جشنواره سلامت بدانیم؟
-برای شخص من و کل نظام سلامت کشور این چندان تفاوتی ندارد که کار به اسم چه کسی تمام می‌شود. مهم انجام کار است. بالاخره وقتی فضای گفتگو درباره سوژه‌ای شکل می‌گیرد، متأثر از این فضا دغدغه‌مندانی پیدا می‌شوند و آن را پیگیری می‌کنند. به‌خصوص درباره سوژه‌های حساسی مانند ایدز شاید به‌واسطه محدودیت‌ها برخی هنرمندان بگویند سری را که درد نمی‌کند چرا باید دستمال ببندیم! فیلمساز دغدغه‌مندی که سراغ این سوژه می‌رود بسیار ارزشمند است. هرچند در همین فیلم هم روی مساله خون آلوده تمرکز شده است...
* اتفاقاً می‌خواستم اشاره کنم فیلم «پشت دیوار سکوت» هم چندان روی سوژه ایدز متمرکز نیست و از جایی سراغ تجارت خون‌های آلوده می‌رود...
-بله. این به‌دلیل همان حساسیت‌ها است. وقتی در پنل بررسی فیلم این نکته مطرح شد که چرا به جای خون آلوده سراغ رابطه جنسی که سال‌ها است عامل اصلی شیوع ایدز در کشور ما است نرفته‌اید، پاسخ داد برای همین داستان‌هم محدودیت‌های بسیاری داشتیم و دو سال طول کشید تا فیلم به سرانجام برسد. منتها در همان نشست کارشناس برنامه تاکید کرد همین که فیلم باب صحبت درباره ایدز را فراهم می‌آورد اتفاق مبارکی است و باید قدر بدانیم.
* تحقق ایده‌آل‌هایی که درباره اهداف برگزاری جشنواره مطرح کردید، به‌شدت منوط به ارتباط موثر با دو قطب کلیدی یعنی مردم و سینماگران است. در این زمینه کارنامه جشنواره «سلامت» را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
-بالاخره باید گام‌به‌گام پیش برویم. تلاش همه ما در مسیر برگزاری این است که این ارتباط‌ها به شکل ایده‌آل برقرار شود اما اینکه چرا این اتفاق رخ نمی‌دهد حتماً موانع متفاوتی می‌توان برای آن برشمرد.
کیاسالار حضور و همراهی چهره‌ها را باعث تاثیرگذاری بیشتر «سلامت» می‌داند
* پس می‌پذیرید که در این حوزه شاهد شرایط مطلوبی نیستیم.
-بله. با وضعیت ایده‌آل فاصله بسیاری داریم. هر سال غرفه‌هایی متعددی از انجمن‌های مختلف پزشکی در حاشیه جشنواره داشتیم که تاثیر بسیار خوبی در آشنایی مخاطبان با بیماری‌ها مختلف داشت اما به دلایل هزینه‌های بالا مجبور شدیم از این برنامه‌های جنبی کم کنیم. به‌رغم تمام این موانع اما تاکید می‌کنم که تمام تلاشمان را برای رسیدن به این نقطه ایده‌آل می‌کنیم و معتقدم با توجه به عمر کوتاه جشنواره تا به اینجا هم کارنامه قابل قبولی داشتیم.
در این مسیر هم عوامل مختلفی باید مدنظر باشد. در گفتگو با یکی از برنامه‌های تلویزیون وقتی مجری پرسید مهم‌ترین نقطه‌ضعف جشنواره را چه می‌دانید، پاسخ دادم بزرگ‌ترین آن کیفیت انعکاس جشنواره در رادیو و تلویزیون است. همین الان برنامه‌ای در تلویزیون داریم به نام «یک فیلم یک پزشک»...
* این برنامه محصول وزارت بهداشت است؟
-محصول جشنواره سلامت است. تلاش داریم در قالب آن به بررسی فیلم‌ها بپردازیم و نکات سلامت آن را مطرح کنیم اما چند قسمت از همین برنامه به دلیل پرداختن به فیلم‌هایی که تلویزیون معتقد است نباید برایشان تبلیغ شود، پشت خط پخش مانده است! در حالی که اصلاً هدف ما تبلیغ است و نمی‌دانم کجای این اتفاق ایراد دارد؟ مگر همه فیلم‌های ما را باید شبکه جم تبلیغ کند؟ مضاف‌بر اینکه ما برای این باکس برنامه پول هم به تلویزیون پرداخت کرده‌ایم و نمی‌دانم چه ایرادی وجود دارد اگر فیلمی در قالب آن تبلیغ هم بشود.
درباره شفافیت مالی هم شخصا معتقدم هیچ منعی وجود ندارد، کمااینکه بخشی از همین گفتگو هم به درددل‌های بنده درباره شرایط مالی سخت جشنواره اختصاص داشت! قطعاً می‌توان پس از برگزاری جشنواره گزارش شفافی در این زمینه ارائه کردو یا مثلاً درباره پنل‌های تخصصی جشنواره که معتقدم مهم‌ترین اتفاق این رویداد است و به‌واسطه حضور چهره‌های سینمایی، بسیاری از صحبت‌های مهم کارشناسان پزشکی هم در فضای رسانه منعکس می‌شود. اگر داریوش مهرجویی به جشنواره نمی‌آمد، شاید بخش زیادی از حرف‌های کارشناسان انتقال خون ناشنیده می‌ماند. وقتی این اتفاق در قالب جشنواره رخ می‌دهد اما شاهد انعکاس درخور آن در فضای رسانه نیستیم، ناراحت‌کننده است.
* درباره همراهی چهره‌های سینمایی واقعاً یکی از امتیازات جشنواره سلامت در قیاس با جشنواره‌های موضوعی دیگر، همراهی چهره‌های معتبر در هیات‌های انتخاب و داوری از همان دوره نخست بود که انصاف نیست آن را نادیده بگیریم.
-بله واقعاً همین‌طور است اما جشنواره تا جایی می‌تواند برای یک اتفاق تلاش کند و باقی آن برعهده انعکاس رسانه‌ای است.
* یکی از نکاتی که در ماه‌های اخیر درباره رویدادهای سینمایی و فعالیت نهادهای تاثیرگذار در حوزه سینما مطرح می‌شود و اتفاق مبارکی هم هست، بحث شفافیت مالی است ولی درباره جشنواره «سلامت» شاهد این شفافیت نیستیم به ویژه وقتی می‌بینیم در گزارش سالانه عملکرد وزارت بهداشت در سال‌های ۹۵ و ۹۶ هیچ اشاره‌ای به این رویداد نمی‌شود و حتی نامی از نهاد برگزارکننده آن‌هم به میان نیامده است. وقتی از سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات هم خواستیم تا جزییات مالی این رویداد را شفاف کند، پاسخ گرفتیم که این اطلاعات تنها به مراجع ذی‌صلاح ارایه خواهد شد. هنوز وقت شفافیت مالی جشنواره «سلامت» نرسیده است؟
-درباره درج نام موسسه «آوای هنر سلامت» در گزارش سالانه وزارت بهداشت به این نکته توجه داشته باشید که تا جایی که من می‌دانم این موسسه زیرمجموعه «آوای سلامت» است که درباره آن نکاتی در گزارش سالانه مطرح‌شده است. تا جایی که بنده اطلاع دارم این موسسه زیرشاخه‌هایی دارد که یکی از آن‌ها یعنی آوای هنر سلامت در حوزه هنر فعالیت می‌کند.
درباره شفافیت مالی هم شخصا معتقدم هیچ منعی وجود ندارد، کمااینکه بخشی از همین گفتگو هم به درددل‌های بنده درباره شرایط مالی سخت جشنواره اختصاص داشت. قطعاً می‌توان پس از برگزاری جشنواره گزارش شفافی در این زمینه ارایه کرد.
* یعنی این وعده را از شما داشته باشیم که پس از پایان برگزاری جشنواره جزییات مالی این رویداد را در اختیار رسانه‌ها قرار دهید؟
-بله تا جایی که در حیطه اختیارات بنده باشد منعی در این مورد وجود ندارد، اما همین‌قدر بدانید که عدد بودجه جشنواره امسال از دو دوره گذشته کمتر بود و جزییات بیشتر را هم در صورت تصویب شورای سیاست‌گذاری جشنواره پس از برگزاری منتشر خواهیم کرد.