خبرگزاری مهر، گروه استانها-مهناز همتی: آسفالت برایش رنگ و بویی دیگر دارد، اجدادش هم با آن خاطرات خوبی ندارند برق خاصی در لابه‌لای سنگ‌ریزه‌های جاده می‌بیند، در شب‌های گرم بستری خنک است تا شکمش را به آن بچسباند و لختی از گرمای روز منطقه میاندشت بکاهد، صبح‌ها اما داغی جاده برایش تحمل‌ناپذیر است و باید با سرعت از آن عبور کند اما بازتاب نور خورشید بر سطح صیقلی راه چشمانش را می‌زند و چون سایر گربه‌سانان همین تابش نور کافی است تا یک‌جا خشکش بزند و آنگاه آخرین صدای پیچیده در گوشش، جیغ دل‌خراش لاستیک اتومبیل‌ها باشد ... این روایت ۴۰ سال جاده میامی-سبزوار و یوزپلنگ‌هایی است که اینجا زیستگاهشان است.
از دار دنیا یک روز به نامش است ... نهم شهریور! روزی که برای ما تنها یادآور مسئولیت انسان‌ها در قبال حفظ این میراث ارزشمند خواهد بود میراثی که به گفته کارشناسان و طبق آمارهای رسمی تنها ۴۷ قلاده از آن بر جای است که در این میان سهم پارک ملی توران شاهرود ۲۰ قلاده است و چه کسی است که نداند اگر مدیریت و حفاظت درستی از آن صورت نگیرد دیر یا زود شاهد انقراض کامل این موجود گران‌بها خواهیم بود.
تکرار یک تراژدی
تکرار تراژدی تصادف یوزپلنگ با خودروهای عبوری در محدوده شاهرود تا سبزوار مردادماه ۹۷ را بازهم تلخ کرد و تصادف یک قلاده توله یوز نر این پیام را به همراه داشت که باید برای حفاظت از آخرین بازماندگان یوز آسیایی تلاش و جدیت بیشتری به خرج داد وگرنه در آینده‌ای نه‌چندان دور تنها برای نشان دادن یوزپلنگ باید تصاویر آن را به کودکان نسل فردا نشان دهیم ... یک دو و یک صفر تنها چیزی است که از این موجود در توران شاهرود باقی است.
ایران زمانی خاستگاه شیر ایرانی و ببر بوده اما شکار بی‌رویه و بی‌توجهی پادشاهان ادوار گذشته به حفظ حیات‌وحش آن‌ها را تنها به فسانه‌ای برای امروز ما بدل کرد اما باید برای جلوگیری از تکرار این تجربه تلخ برای حفظ گونه‌های درخطر انقراض اقدامی عاجل کرد.
ایران زمانی خاستگاه شیر ایرانی و ببر بوده اما شکار بی‌رویه و بی‌توجهی پادشاهان ادوار گذشته به حفظ حیات‌وحش آن‌ها را تنها به فسانه‌ای برای امروز ما بدل کرد موضوع فنس کشی محدوده تردد یوز آسیایی مبحث تازه‌ای نیست و در سه الی چهار سال اخیر کارشناسان بسیاری در مورد آن سخن گفتند و بارها درباره آن بحث و تبادل‌نظر شد و این ماجرا زمانی به داغ‌ترین حرارت خود رسید که مردادماه توله یوزپلنگی در محدوده میامی-عباس آباد با خودرو عبوری تصادف و در حین عمل جراحی جان باخت بار دیگر نگاه‌ها را به عدم اجرایی شدن طرح و اماواگرهای پیرامون آن سوق داد.
درباره موضوع حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و فنس کشی منطقه، تردد این‌گونه ارزشمند از پارک ملی توران به میاندشت بارها و بارها مطالبی نوشته‌شده است، مطالبی که تکان‌دهنده بودن فاجعه پیش روی کشورمان را نشان می‌دهد اما تکرار آن خالی از لطف نیست، چرا این‌ها آخرین تلاش‌ها هستند ... بسیاری می‌گویند مگر کشورمان مشکلات کم دارد که به یوز اهمیت می‌دهید برخی دیگر می‌گویند محیط‌زیست یک کالای فانتزی و دست‌پرورده قشر مرفه بی‌درد است، برخی معتقدند محیط‌زیست از آن آدم‌هایی است که به بدحجابی معروف هستند اما کسی نمی‌گوید که دغدغه یک انسان در قبال محیط‌زیست پیرامونش پس چه جایگاهی دارد؟ امروز یوز، فردا فک خزری، پس‌فردا کروکدیل سیستانی و دیگر موجودات ... آیا حیات بشری و حیوانی بازهم کالایی لوکس است؟
رویت ۱۴ قلاده یوزپلنگ از ابتدای سال
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه پارک ملی توران شاهرود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های حیات‌وحش در کشور شناخته‌شده است، ابراز داشت: با توجه به اینکه شاهد از بین رفتن یک قلاده توله یوزپلنگ در سال جاری بودیم لذا بحث فکس کشی محدوده تردد عبور یوز از محدوده میاندشت-عباس آباد به طول هشت کیلومتر همراه با ایجاد کریدور سبز در حال انجام است.
عباسعلی دامن‌گیر بابیان اینکه برای جلوگیری از تلفات گونه‌های ارزشمند جانوری منطقه برنامه فنس کشی در دستور کار خود قراردادیم، تصریح کرد: برای اجرای طرح فنس کشی ۱۵ میلیارد ریال اعتبار برآورد شده است که امیدواریم این طرح هر چه زودتر اجرایی شود.
وی بابیان اینکه از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۴ قلاده یوزپلنگ روئیت و توسط دوربین‌ها ثبت و ضبط‌شده است، افزود: جمعیت این‌گونه ارزشمند در پارک ملی توران شاهرود ۲۰ قلاده برآورد می‌شود که امیدواریم با اقداماتی نظیر فنس کشی و ایجاد کریدور سبز بتوانیم شاهد افزایش جمعیت این‌گونه ارزشمند باشیم.
ضرورت ایجاد کریدور سبز برای رشد جمعیت یوز آسیایی
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان ضمن بیان اینکه با شناسایی محل دقیق و محدوده تصادفات یوزپلنگ در محدوده پارک ملی توران تلاش شد اقدامات اولیه برای کاهش تلفات و افزایش توجه مردم انجام شود، ابراز داشت: نصب تابلو، چراغ چشمک‌زن، سرعت‌گیر با همکاری پلیس‌راه و اداره راه و ترابری صورت گرفت اما یوزی که اخیراً از دست رفت نشان داد که این اقدامات به‌تنهایی پاسخگو نبوده است.
دامن‌گیر در ادامه تصریح کرد: باید برای حفاظت ازاین‌گونه ارزشمند اقداماتی فراتر از نصب تابلو صورت می‌گرفت که بحث فرهنگ‌سازی جوامع بومی، تأمین علوفه و ساخت آبشخور، خروج دام از پارک ملی توران و فنس کشی به‌صورت جدی‌تری مورد پیگیری قرار گرفت.
وی افزود: میاندشت-عباس آباد یکی از محورهای مهم کشور محسوب می‌شود که از حاشیه منطقه حفاظت‌شده توران شاهرود می‌گذرد و طی سنوات گذشته تلفات نه‌تنها یوز بلکه بسیاری از گونه‌های مختلف جانوری را در این محور شاهد بودیم که امیدواریم با فنس کشی و ایجاد کریدور سبز رشد جمعیت یوز آسیایی را در منطقه شاهد باشیم.
تلف شدن ۶ یوزپلنگ در شاهرود
حداقل ۶ یوزپلنگ در محدوده ۱۱ کیلومتری عباس‌آباد طی چهار سال گذشته در برخورد با خودروهای عبوری تلف شدند معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز بابیان اینکه حداقل شش یوزپلنگ در محدوده ۱۱ کیلومتری عباس‌آباد طی چهار سال گذشته در برخورد با خودروهای عبوری تلف شدند، ابراز داشت: بحث فنس کشی این محدوده بنا به دلایل بسیاری به تأخیر زیادی مواجه شد درصورتی‌که اگر وزارت راه و ترابری در اجرای پروژه تسریع بیشتری به خرج می‌داد شاید این تعداد تلفات را کمتر شاهد بودیم.
حمید ظهرابی بابیان اینکه اعتبارات طرح فنس کشی محدوده میامی-عباس آباد سال ۹۴ به تصویب رسید، تصریح کرد: درنهایت بروکراسی اداری مرگ یک توله یوزپلنگ دیگر را مردادماه امسال رقم زد تا این تعداد تلفات به عدد هفت برسد البته این نکته را نیز باید گفت که مرگ یوزپلنگ در ۴۵ کیلومتری عباس‌آباد و ۱۵ کیلومتر خارج از مرز منطقه خارتوران اتفاق افتاد ولی قطعاً تکمیل فنس کشی می‌تواند از تکرار این تراژدی‌ها پیشگیری کند.
وی بابیان اینکه هم‌اکنون کار فنس کشی این محدوده در حال انجام است، افزود: متأسفانه در وزارت راه و شهرسازی محیط‌زیست در اولویت قرار ندارد وگرنه باید خیلی زودتر از این‌ها کار را به اتمام می‌رساندیم قطعاً برای این وزارت‌خانه نباید فنس کشی محدوده تردد عبور یوز کار چندان پیچیده‌ای باشد چراکه در مواردی حتی سخت‌تر کار را به اتمام رساندند به‌هرحال باید بتوان جلوی آسیب به محیط‌زیست را گرفت.
یوزپلنگ فرصت آزمون‌وخطا ندارد
کارشناس یوز جمعیت دیده‌بان طبیعت بابیان اینکه چند سال پیش برای حمایت و حفاظت از یوز آسیایی طرح یوز ضربدر ۱۰ را مطرح کردم ولی تا به امروز نتیجه پیگیری‌ها برای وصل شدن کریدورهای عبور یوز به یکدیگر به نتیجه نرسیده است، ابراز داشت: معتقدم تا زمانی مشکل را ریشه‌ای حل نکنیم نمی‌توانیم حافظ و مدافع یوز باشیم و شاید ندانم‌کاری‌ها، زیر بار مسئولیت نرفتن و سیاست‌بازی نه‌تنها هیچ کمکی به بهبود امور نکرد بلکه باعث ضربه به محیط‌زیست شده است.
امین ولیان در ادامه تصریح کرد: باید بپذیریم که وضعیت امروز یوز بحرانی و پیچیده است و برای درمان مشکل زمان طلایی بسیاری را از دست دادیمT مهم‌ترین زیستگاه یوز کشور در پارک ملی توران شاهرود و میان دشت میامی وجود دارد و این‌گونه ارزشمند فرصت آزمون‌وخطاهای ما انسان‌ها را ندارد.
وی افزود: بودجه‌ای که برای فنس کشی در نظر گرفته‌شده ابتدا به اشتباهاً به استان گلستان واریز شد که با سازوکار و بروکراسی اداری پیچیده به استان سمنان انتقال یافت و از این‌سوی داستان نیز سازمان محیط‌زیست و راه و ترابری همکاری لازم را نداشتند تا درنهایت تأخیر اجرای پروژه به خاطر این ندانم‌کاری‌ها ایجاد شد.
فنس کشی توأم با ایجاد زیرگذر یا روگذر باشد
کارشناس یوز جمعیت دیده‌بان طبیعت با تاکید بر اینکه از دست دادن توله یوزپلنگ اخیر داغ بزرگی بر پیشانی حیات‌وحش کشور بود، ابراز داشت: در شرایطی که این‌گونه ارزشمند رو به انقراض قرار دارد از دست دادن یک یوز می‌تواند باعث بر هم خوردن تعادل جنسیتی و کمک به تسریع انقراض این حیوان قلمداد شود حال این سؤال مطرح است که چرا طرح‌های حفاظتی یوز آن‌طور که باید انجام نمی‌شود.
ولیان بابیان اینکه محیط‌زیست در شرایطی که می‌تواند در برابر تخریب و آسیب بایستد اما می‌بینیم که ازنظر قانون‌گذاری ضعیف است، ابراز داشت: سازمان محیط‌زیست چندان قدرتمند نیست، ای‌کاش حداقل این سازمان سعی می‌کرد ارتباط خود را با سازمان‌های مردم‌نهاد حفظ کند ولی متأسفانه این ارتباط در دوران ریاست عیسی کلانتری به صفر رسید.
وی افزود: نظیر این مورد را می‌توان به تاش و معدن بوکسیت اشاره کرد که علیرغم نداشتند مجوزهای لازم از سوی محیط‌زیست همچنان به تاخت‌وتاز مشغول است و خرس‌های منطقه در مواجه با معدن‌کاوی به‌جای رفتن به بالادست راه پایین‌دست تغییر زیستگاه و درنهایت تلف شدن با خودروهای عبوری را برگزیدند.
مختصات عبور یوز برای مردم مشخص شود
کارشناس یوز جمعیت دیده بان طبیعت بابیان اینکه اخیرا پروژه فنس کشی در محدوده عباس‌آباد در حال کلید خوردن است اما این طرح بدون ایجاد پل روگذر یا زیرگذر تبعات منفی را برای دو منطقه میان دشت و توران به دنبال خواهد داشت، بیان کرد: رفتار ذاتی یوز مهاجرت است و در مواجه با فنس گیج خواهد شد و شاید زیستگاه جدیدی را برای خود تعریف کند و یا با بازگشت خود به داخل منطقه ناامید از یافتن جفت و غذا باشد و در نهایت با این اقدام به انقراض زودهنگام او دامن می زنیم.
پروژه فنس کشی در محدوده عباس‌آباد در حال کلید خوردن است اما این طرح بدون ایجاد پل روگذر یا زیرگذر تبعات منفی را برای دو منطقه میان دشت و توران به دنبال خواهد داشت ولیان در ادامه تصریح کرد: به مردم گفته شد که از شاهرود تا سبزوار را آرام برانید کسی در این مسافت طولانی چطور می‌تواند پایین‌تر از ۹۰ کیلومتر تردد کند باید در این محدوده مختصات دقیق‌تری اعلام شود تا این کاهش سرعت صرفا در محدوده عبور یوز صورت گیرد.
وی افزود: یوزی که اخیرا در تصادف با خودرو آسیب دید نیز شاید معاینه دقیق‌تر دامپزشکان می‌توانست او را زنده نگه دارد هر چند با توجه به آسیب‌دیدگی نخاعی امکان بازگشت به زیستگاه اصلی را نداشت اما می‌شد امید خوبی برای انجام مطالعات باشد، این یوزپلنگ شکستگی دنده نیز داشت که قطعا اگر به‌درستی مطالعات انجام می‌گرفت می‌توانستیم حداقل مرگ او را شاهد نباشیم اما به‌هرحال مرگ این یوزپلنگ این پیام را داد که با عدم پذیرش مسئولیت خود در واقع به لحاظ حفاظتی همه آن‌ها را دچار قطع نخاع کردیم.
صدرآباد تا زیدر بیشترین تردد عبور یوز
رئیس اداره پارک ملی توران شاهرود نیز با بیان اینکه سال ۸۹ و ۹۶ هر کدام دو مورد، سال ۹۴ یک مورد، سال ۹۵ یک مورد و امسال نیز یک مورد آمار تلفات جاده‌ای یوزپلنگ‌های این منطقه در سنوات متفاوت است، ابراز داشت: نصب بنرهای هشداردهنده و چراغ‌های چشمک‌زن در محدوده صدرآباد تا زیدر انجام شد اما این به تنهایی کافی نیست و در دراز مدت باید اقدامات موثر تری را انجام داد.
احمد رادمان با بیان اینکه سیروس صالحی از هموطنان اهل گچساران استان کهگیلویه و بویراحمد اولین نفر برسر یوزپلنگ تصادف کرده حضور داشتند، ابراز داشت: ایشان به اتفاق خانواده خود حدود یک ساعت تا رسیدن ماموران در محل منتظر ماندند هر چند عملا یک یوز را در این منطقه از دست دادیم اما ماموران اجرایی پارک ملی توران برای حفاظت از این گونه ارزشمند تا چندین روز با روشن کردن آتش می‌کوشیدند تا ضمن آگاه‌سازی خودروهای عبوری از بابت عبور احتمالی مادر این توله یوزپلنگ نیز اطمینان کافی را حاصل کنند.
وی بابیان اینکه بیشترین مشاهده یوزپلنگ در مسیر صدرآباد تا زیدر بوده است، افزود: خوشبختانه با آموزش و فرهنگ‌سازی در روستاهای حاشیه پارک ملی توران توانستیم ضرورت حفظ و نگهداری را برای جوامع بومی و محلی بازگو کنیم و آن‌ها را در حفاظت از یوز آسیایی مشارکت دهیم.
وجود بالغ بر ۳۰۰ یوز قبل از انقلاب
معاون پروژه بین‌المللی یوز بابیان اینکه یکی از پنج زیرگونه یوز دنیا در کشور ما ایران است، بیان کرد: در محدوده سال های ۴۶ تا ۵۵ در ۴۴ منطقه کشور یوزپلنگ وجود داشت که جمعیت آن‌ها بالغ‌بر ۳۰۰ یوز برآورد شده بود بعد از انقلاب برخی از این زیستگاه‌ها ناامن و آسیب جدی به آن وارد شد.
رجبعلی کارگر در ادامه تصریح کرد: سازمان ملل با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست سال ۸۰ طی تفاهم‌نامه‌ای تحت عنوان پروژه بین‌المللی یوز برای حفاظت از آن به امضا رساندند و از همان تاریخ این پروژه کار خود را در سه بخش حفاظت، آموزش و تحقیقات و مطالعه از پنج منطقه شروع و اکنون به ۱۰ منطقه و شش میلون هکتار رسیده است.
وی افزود: پروژه بین‌المللی یوز در طی ۱۶ الی ۱۷ سال فعالیت خود با استفاده از تصاویر دوربین‌های تله‌ای و خال‌شناسی مشخص کرد که تنها ۴۷ یوز در کشور وجود دارد و برآورد اعدادی بالاتر از ۵۰ تنها یک تخمین بود.
افزایش مطالبات مردمی پیرامون حفاظت از یوز
اگر در بین این ۴۷ یوز صرفا کمتر از ۱۰ قلاده ماده وجود داشته باشد از بین رفتن تنها یکی از آن‌ها انقراض یوز را به دنبال خواهد داشت معاون پروژه بین‌المللی یوز بابیان اینکه زیستگاه یوز وسیع و سرشماری آن‌ها در همه این عرصه‌ها بسیار مشکل است، بیان کرد: از سوی دیگر خود یوز نیز رفتار خاصی نسبت به سایر گربه‌سانان دارد و مهاجرپذیر است و در همین گذرها توسط سگ‌های گله آسیب می‌بیند یا تصادف می‌کند و اگر در بین این ۴۷ یوز صرفا کمتر از ۱۰ قلاده ماده وجود داشته باشد از بین رفتن تنها یکی از آن‌ها انقراض یوز را به دنبال خواهد داشت.
کارگر بابیان اینکه در صورتی که بتوانیم برنامه‌های پیش رو را انجام دهیم می‌توانیم به رشد تعداد یوز امیدوار باشیم، تصریح کرد: پیش‌نویس سند پنج ساله فاز سوم پروژه در حال تهیه است که بر اساس آن نقاط ضعف و قوت را شناسایی و کمک می‌کنیم تا یوز از بین نرود، پاندا یا پلنگ برفی بیش از ۵۴ سال در حال حفاظت است که در مورد یوز و حیات وحش دیگر در معرض تهدید هم باید با مدیریت و برنامه‌ریزی به سمت کاهش تلفات پیش رویم.
وی افزود: خوشبختانه طی این ۱۶ سال مطالبات مردم افزایش‌یافته و مردمی که یوز را می‌کشتند امروز همان شهرهای یوز خیز مانند شاهرود تمبر ویژه چاپ می‌کنند و یا مجسمه یوز می‌سازند و روی پیراهن تیم ملی عکس آن درج می شود که نشان می دهد دغدغه حفاظت از یوز به بعدی فرا ملی بدل شده است.
بیمه کردن مزارع و دام در دستور کار
معاون پروژه بین‌المللی یوز بابیان اینکه یوزپلنگ بر سایر گونه‌های هم‌بوم خود به‌عنوان سمبل سایه می‌افکند و موجب حفظ طعمه‌های یوز و پوشش گیاهی می‌شوند، ابراز داشت: با توجه به اینکه زیستگاه‌های یوز به‌خصوص در شرایط اقلیمی و خشک‌سالی اخیر بسیار شکننده است بنابراین مدیریت این زیستگاه‌ها که بیش از ۱۲ میلیون هکتار است در کل به نفع کشور ازنظر فرهنگی و اجتماعی خواهد بود.
می‌کوشیم تا با بیمه کردن دام و مزارع در برابر حملات حیات‌وحش مردم را به حفاظت از حیات‌وحش ترغیب کنیم کارگر در ادامه با بیان اینکه فنس کشی حدود ۲۲ کیلومتر توسط پیمانکار طی مسیر گذار یوز از توران به میاندشت در حال انجام و پیمانکار مشغول کار است، تصریح کرد: یوزی که تصادف کرد با محل فنس کشی فاصله داشت، معمولاً این اتفاقات اجتناب‌ناپذیر ولی نگران‌کننده هستند که باید تمهیدات لازم در این خصوص اندیشیده شود.
وی افزود: یکی از برنامه‌های سند پنج‌ساله تشکیل شورای ملی حفاظت از یوز در استانها است که ذی‌نفعان آن وزارت راه سازمان امور عشایری، جهاد کشاورزی، معدن داران و منابع طبیعی هستند لذا این ادارات طرح و پروژه‌های خود را مطرح کنند درصورتی‌که تناقضی با بحث مدیریت در زیستگاه داشته باشد سعی می‌کنیم با تعامل آن را برطرف کنیم، ضمن اینکه بحث مشارکت جوامع محلی نیز در دستور کار قرار دارد و می‌کوشیم تا با بیمه کردن دام و مزارع در برابر حملات حیات‌وحش مردم را به حفاظت از حیات‌وحش ترغیب کنیم.
طعم تند انقراض
معاون پروژه بین‌المللی یوز بابیان اینکه در سند پنج‌ساله بعدی موضوع احیای ژنتیک یوز در دستور کار قرار دارد و ما نیز می‌کوشیم تا اسپرم و بافت‌های یوز را نگهداری کنیم، اضافه کرد: برای هر کشوری گونه‌ای که در معرض تهدید و خطر قرار دارد لذا یکی از فاکتورهای احیای آن‌گونه نگهداری ژن است برای اینکه حفاظت ازاین‌گونه‌ها بسیار حیاتی بوده و تکثیر در اسارت بسیار مشکل است و ما امیدواریم با استفاده از تجربه کشورهای دیگر بتوانیم این بانک ژن را تقویت کنیم.
معادله دو مجهولی یوز و جاده اما همچنان ادامه دارد معادله‌ای که پایانش نابودی است آن‌هم برای گربه‌سانی که با روند کنونی تا سال ۱۴۰۰ شاید تعدادش به‌اندازه انگشتان دودست باشد اما از آن مهم‌تر عزمی است که بین مسئولان در قبال این امر متأسفانه وجود ندارد، اداره راه می‌گوید محیط‌زیست باید بگوید که کجا فنس کشی شود تا ما عملیات اجرایی آن را آغاز کنیم، محیط‌زیست می‌گوید اداره راه طرح را انجام نمی‌دهد و از ما درخواستی هم نکرده است اما در دل این بد و بستان‌ها این یوز است که مزه خطر را زیر دندان‌هایش احساس می‌کند، طعم تلخ نابودی ... طعم تند انقراض.
سخن آخر باید در راستای حفظ یوز آسیایی تلاش کرد زیرا یوز به‌عنوان میراث ملی و بین‌المللی ما محسوب می‌شود و این روز ارزشمند نهم شهریورماه یادآور این است که یوز آسیایی را تحت حفاظت قرار دهیم به‌این‌علت که از دست دادن هرگونه جانوری و گیاهی به‌منزله از دست دادن سندی از خلقت خداوندی خواهد بود.