خبرگزاری مهر - گروه استان ها- امل درویش: هر ساله آسمان خوزستان از شروع فصل ماه مهر تا اسفند، میزبان میهمانان با ارزشی است که از عرض‌های شمالی به حاشیه شهرهای جنوبی و ساحلی کشور مهاجرت می‌کنند؛ در حالی که از کمین صیادان بی‌خبرند. فصلی که به فصل بازگیری مشهور است.
... یکی از صیادانی که به استخدام گرفته، به او خبر داده که سفارشش حاضر شده و آماده انتقال است. برای رفتن به روستایی در نزدیکی هندیجان آماده می‌شویم. اسم روستا را به من نمی‌گوید، اما اجازه داده او را در این سفر همراهی کنم. «جابر» پرنده‌ها را خوب می‌شناسد. او انواع پرنده‌های شکاری را با آشنایی کامل و جزئیات دقیق توصیف میکند؛ حرفه موروثی پدربزرگش، عموهایش، پدرش و حالا او.
جابر تنها یکی از هزاران واسطه در سرتاسر خوزستان است که به واسطهِ سفارش قوش‌بازانِ کشورهای حاشیه خلیج فارس به صید و صیادی غیر قانونی گونه‌های شکاری محبوب در بین آنان مشغول است زیرا بزرگترین تفریح افراد پولدار کشورهای این حوزه، شکار و جفت‌گیریِ گونه‌های مختلف پرندگان شکاری است.
فرودگاهِ پرندگان شکاری
قوش بازی بیشتر در مناطق عرب نشین و اقوام خاصی رایج است. مسیر رامشیر، رامهرمز، ماهشهر، اطراف اهواز، آبادان، امیدیه و خرمشهر اصطلاحاً فرودگاه پرندگان شکاری گران قیمتی است که ارزششان از یک میلیون تومان شروع می‌شود و تا ۱۷۰ الی ۱۸۰ میلیون تومان می‌رسد. البته جابر می‌گوید واسطه بیش از این مبالغ پرنده شکاری را به شیوخ عرب می‌فروشد. این قیمتی است که برای معامله با صیادان عرف شده است. پرنده شکاری باز و شاهین که به «بالابان» شهره است و «بحری» بیشترین سفارش و بالاترین قیمت را دارند.
سود بالای دلالی پرندگان شکاری، طی کردن کیلومترها مسیر به بیابان‌های اطراف خوزستان و به جان خریدن خطرات سفر را برای جابر توجیه میکند.
انواع پرندگان شکاری
خط اتوی شلوار و پیراهنش بیشتر به کارمندان بانک شباهت دارد تا دلال و شکارچی، برای همین کمتر جلب توجه میکند. بیشتر دوست دارد اطلاعاتش راجع به پرندگان شکاری را به رخ بکشد؛« سه نمونه پرنده شکاری داریم. اصلی‌ها صیدِ ما هستند. مثل «باز» که در ایران خیلی معامله نمی‌شه، چین اونا رو خریداری می‌کنه. کشورهای عربی برایشان ریسک نمی‌کنند چون باز با یک پا شکار می‌کنه و احتمال مصدوم شدنش زیاده، ارتفاع هم زیاد نمی‌گیره و فقط یک نوع خاص شکار می‌کنه. تربیت پذیر و پایبند به مربی‌اش نیست و احتمال فرار کردنش هم زیاده. نوع دوم «چرخ»، عربها بهش میگن «طیر». نوع سوم «شاهین» و بین عربها به «بحری» معروفه چون بیشتر دوست داره شکارش اطراف آب و خلیج فارس باشه، بحری وحشیه. توی تالاب مرغابی شکار می کنه و سرعتش توی شیرجه زدن فوق‌العاده بالاست، سرعتش به۲۲۰ کیلومتر بر ساعت هم ممکنه برسه.»
جابر با چنان سرعتی در جاده رانندگی میکند و سبقت می‌گیرد که بیشتر به حفظ جانم فکر می‌کنم تا توجه به حرفهایش، خدا را شکر که ضبطشان کردم «حواستو بده به من، اتفاقی نمی‌افته. من راننده رالی‌ام» و ادامه می‌دهد:« شاهین موسمی یا همون فصلی، خرید و فروش میشه و پرهاش شکننده ست کسی زیاد برای قیمتِ بالا زدن ریسک نمی‌کنه. الان بهترین بحری هم نهایت ٤۰ میلیون تومن از صیاد می‌خری و به دلال می‌فروشی؛ زیاد سود نداره قیمتش معینِ.»
شهرت جهانیِ شاهین
همزمان برای صحت اطلاعات آماری جابر در اینترنت جستجو می‌کردم و با تیتر شگفتی راجع به این پرنده ارزشمند روبرو شدم. در سایتی نوشته است «پرنده شاهین در زمان انجام شیرجه شکار، خود را به ارتفاع بالایی رسانده و سپس با سرعتی نزدیک به ٣٨٩ کیلومتر بر ساعت به سوی شکار حمله میکند. سرعتی بالاتر از حداکثر سرعت «یوزپلنگ» و بیشتر از سرعت خودروی «جاگوار» و « فرمول وانِ مک لارن ». این پرنده به سریعترین پرنده و حتی سریعترین جاندار جهان تبدیل شده و تابه حال هیچ پرنده‌ای نتوانسته رکورد سرعت شاهین زمانِ شیرجه زدن برای شکار را بشکند».
بعد از شناخت بیشترم از این پرنده شگفت‌آور، اشتیاقم برای هر چه زودتر از نزدیک دیدنش بر ترسم از سرعت بالای خودرو غلبه می‌کرد. بعد از سه ساعت رانندگی سلامت به مقصد رسیدیم و معامله انجام می‌گیرد. جابر از صیدِ صیاد رضایت ندارد؛ گویا بحری ۱۵ اینچ از کتف تا دم قیمتش متغیر است اما طول و عرض یک اینچ زیاد قیمت ندارد؛ گویا معمولاً عرضِ شاهین مهم تر است. شکارِ صیاد باب دل جابر نیست اما اینکه چه صیدی نصیب صیاد شود هم شانسی است. هر بار به این منطقه می‌آید، حتی اگر مدتها منتظر بماند، دست خالی برنمی‌گردد، می‌گوید به شکار پرندگان شکاری علاقه دارم.
ترفندهای معمول بازگیری
انواع ترفندهای شکار پرندگان شکاری را که از ۱۷ سالگی با جزئیات و مهارت خاصی از پدر و عموهایش یاد گرفته تعریف میکند: روش‌های صیدی که معمولاً رایج است، به دو نوع «کوخه» و «شناطه» معروف است. در روش کوخه، صیاد گودالی به اندازه خودش حفر میکند به همراه آذوغه و به اندازه محل استراحتش؛ گودال را استتار میکند و دیده بانی شروع می‌شود. یک پرنده شکاری، معمولاً قرقی و یک کبوتر، تور و یک مشت پر سیاه بلند به همراه دارد. پرها را به قرقی می‌بندد و با ٦ تا ١٠ متر فاصله به هوا می‌پراند و کبوتر را به زمین میخ میکند. قرقی در هوا تاب می‌خورد تا اینکه پرنده شکاریِ مورد نظر، طعمه را از دور می‌بیند. به خیال خودش می‌خواهد زرنگی کند و طعمه قرقی را از چنگش در بیاورد. قرقی به محض دیدن پرنده شکاری جیغ می‌زند، صیاد قرقی را پایین می‌آورد تا پرنده کبوتر را ببیند، پرنده به سمت کبوتر شیرجه می‌زند و با گرفتن طعمه‌اش، خود طعمه صیاد می‌شود. چون صیاد در همان زمان تور را به رویش برمی‌گرداند.
صیادی با شناطه
روش دیگری مشهور به شناطه که پاپیون مانند و پروانه ای شکل است و از زیرش دو نخ بلند به طرفین می‌زنند و در بال کبوتر مانندِ جلیقه قرار می‌گیرد که مانع بال زدنش نشود. پشت پاپیون نخ‌هایی مثل گرهِ باز تعبیه می‌شود و به پای کبوتر وزنه سربی می‌بندند و همراهشان روی موتورسیکلت آن را می‌چرخانند.
جابر در راندن موتورسیکلت هم مهارت خاصی دارد، اما کمی برای دیده نشدن دلهره دارد؛ چون روستائیان به محض دیدن ممکن است به محیطبانان گزارش دهند و یا خود مانع شوند. بالاخره پرنده شکاری، کبوتر را می‌بیند. جابر، کبوتر را رها میکند به امید این که پرنده شکارچی، کبوتر را ببیند. کبوتر بر اثر سنگینی وزنه سربی دور پایش روی زمین می‌افتد. پاهای پرنده شکاری به محض شکار صیدش توی گره باز گیر میکند. هر چه می‌خواهد اوج بگیرد در اثر وزنه پای کبوتر و نخ‌ها نمی‌تواند. در ارتفاع کم آن قدر بال می‌زند تا خسته می‌شود بالاخره روی زمین و در دام افتاد. این روش برای جابر جذابیت بیشتری نسبت به روش کوخه دارد. از طرفی کوخه با اولین بارندگی دچار آبگرفتگی شده و خراب می‌شود. بعد از بارندگی پرنده‌های مهاجر کمتر در دسترس هستند ولی مهاجرت پرندگان جوان‌تر ادامه دارد. صیادِ محلی، وجهی را که توافق کرده می‌گیرد و می‌رود، اما به محض دور شدنش جابر با رندی و تحسینِ خودش می‌گوید: «خریدار باید زرنگ باشه؛ صید رو زیر قیمت برداره که از دو طرف سود کنه.» اما همیشه دلال سود بیشتری میکند، چون صیادان خود قادر به فروش نیستند.
مسیرهای حمل و نقل پرندگان شکاری
در بیابان‌های اطراف شهر پرنده‌های شکاری همه جا هستند و تنها نوعشان فرق میکند. قیمت‌ها متفاوت است؛ به خصوص برای چرخ و بالابان. چرخ طول و عرضش مهم است. از برج ٦ تا ١۲ جابر و دیگر دلالان حدود چهار ماه وقت برای صید، خریداری و فروشش دارند تا صید را برای حمل و نقل به کشورهای خلیج فارس بفرستند و شیوخ عرب با تربیت پرندگان شکاری به تفریح و شکار بپردازند.
صیادها از همه جای ایران با هم در ارتباطند و از قیمت‌ها اطلاع دارند. صید هر کجا ممکن است باشد. بعد از صید و تحویل به دلال، لنج‌هایی که دلالان سراغ دارند از آبادان و خرمشهر و بیشتر از بندر گناوه، هندیجان و دیلم کار حمل و نقلِ غیرقانونیِ پرندگان شکاری را انجام میدهند. یکی از لنج دارها می‌گوید: از طریق رفت و آمدهای «خلیج فارس» است که مشتری‌ها پیدا می‌شوند.
قوش بازان چه کسانی هستند؟
جابر دوست دارد پرنده شکاری داشته باشد، می‌گوید: متأسفانه در کشور ایران ما نمی‌توانیم پرنده را پیش خودمان نگاه داریم؛ چون پرنده شکاری را فقط برای شکارِ یک نوع پرنده می‌شود تربیت کرد. این پرنده «آهوبره» نام دارد و در کشور ما رو به انقراض است. در کشورهای خلیج فارس چون آهوبره را در جاهای دیگر شکار می‌کنند و نمی‌توانند برای شکار آهوبره به ایران سفر کنند منعی ندارند.
لذت شکار و تربیت پرنده شکاری باعث این صید می‌شود. قوش‌بازان، پرندگان شکارچی را تربیت می‌کنند و در بیابان رها کرده، آنقدر در بیابان با خودرو به دنبال شکار می‌افتند تا پرنده شکارچی آن را به چنگ بیاورد. پرنده شکارچی بعد از شکار صیدش برنمی‌گردد. بعد از ردیابی توسط صاحبش پیدا شده و با دیدنش از او فرار نمیکند، این نکته تربیت شدنش است.
تربیت پرنده شکاری، حرفه پردرآمدی است. جابر ادعا میکند: شیوخ قطر به دفعات برای تشخیص و نگهداری و تربیت پرنده‌هایشان با شرایطی چون اقامت، خانه و امکانات رفاهی کامل با حقوق چشمگیری به او پیشنهاد داده بودند.
شریک موفرفری جابر آدم آب زیرکاهی است. البته این را جابر می‌گوید. لباس‌هایش هم شبیه به صخره‌نوردان است. او کم حرف و دائماً چهره‌اش عبوس است، اما گاهی به نکات خوبی اشاره میکند. می‌گوید: « پرنده رو اگه تونستی خوب بفروشی که هیچی، اما اگه خونگی شد و یک سال پیشت موند دیگه فروش نمیره چون پرنده شکاری باید وحشی باشه و زیر دست مربی خودش فقط تربیت بشه نباید به اشخاص خونه عادت کنه.»
«سجاد» خودش عاشق شکار نوعی چرخ است به اسم «سنجاری» که اصل و نسب عراقی دارد، کمیاب است و حدود یک میلیارد تومان قیمت دارد. می‌گوید: چرخ و «ادهم» از همین خانواده هستند. بیشتر چرخ خرید و فروش می‌شود. در آبادان و خرمشهر به دلیل نزدیکی به عراق می‌توان صیدش کرد. در عراق برای جفت‌گیری و تکثیر مورد علاقه قوش‌بازان است. نوع دیگری هم هست که تلفیق دو گونه «چرخِ سبز» با «چرخِ سفید» است که به دلیل وحشی‌تر بودنش نسبت به شاهین در حوزه خلیج، قیمت بالایی دارد. «پیش ما قیمتی نداره چون اصالت پرنده باید حفظ بشه، شاهینِ یا چرخ معلوم نیست.»
سفره‌های پهن شده دلالان برای شکارچیانِ مهاجر
سجاد به دلیل نگهداری پرنده به دلیل علاقه‌اش به پرندگان شکاری تمام پس‌انداز این چند سالش را به باد داده است. جابر شکایتی ندارد تنها می‌گوید: «دست زیاد شده، صیاد زیاده. قبل تر یک نفر صیاد بود. توافقی خرید و فروش می‌شد. الان ۲۰ نفر دنبال یک پرنده ان.»
دلالان برای پیشی گرفتن از رقیبان باید در روستاها تبلیغ کنند و خرج یک ماه خانواده صیاد را بدهند، کلی پول خرج کنند و منتظر بمانند. زِرگان، چوئبده، مُلاثانی و خَسرج روستاهایی هستند که جابر و سجاد زیاد رفت و آمد می‌کنند.
ممنوعیت شکار پرندگان شکاری
صیادان و دلالان تنها به سود عایدی از سفارش‌دهندگان قوش‌باز فکر می‌کنند، اما نمی‌دانند دلیل این که سنگین‌ترین مجازات در بین تخلفات شکار و صید، قاچاق پرندگان شکاری است آسیب دیدن محیط زیست است.
اینکه چرا باید با قاچاق پرندگان شکاری برخورد کرد و محیطبانان شبانه‌روز در حال گشت‌زنی و برخورد با متخلفان هستند را فرمانده یگان اداره کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان این گونه بیان میکند: «این نسل از پرندگان رو به انقراض هستند و در لیست قرمز سازمان ملل قرار دارند. جمعیت آنان رصد شده و سختگیری‌ها اعمال می‌شود و اگر مراقبت نشوند، در سال‌های آینده شاهد یک پرنده دیگر هم از این پرندگان نخواهیم بود.»
«حسن آقاشیرمحمدی» می‌گوید: از سوی دیگر جایگاه ارزش پرندگان شکاری به دلیل نقشی است که در اکوسیستم در حذف گونه‌ها و تعدیل‌ِ جمعیتِ گونه‌هایِ پر جمعیت و برقرای تناسب بازی می‌کنند. پرنده‌های شکاری جمعیت مارها و جوندگان را کنترل می‌کنند و در این زنجیره غذایی هر جا مشکلی پیش بیاید، از جای دیگر مشکل جدی‌تری ایجاد می‌شود. آقاشیرمحمدی، دلیل دیگر ممنوعیتِ شکار و قاچاق پرندگان شکاری را جفت‌گیریِ آنها با گونه‌های دیگر عنوان میکند و تأکید میکند: «به خطر افتادن سلامت ژنتیکی گونه‌های اصیل جدی است.»
ارتباط بیکاری روستائیان با افزایش صید
این مسئول می‌گوید: یکی از دلایل افزایش روزافزون صید و صیادی در فصل مهاجرت پرندگان شکاری، معضل بیکاری در روستاهاست. آقاشیرمحمدی با اشاره به گسترش فعالیت و کنترل دقیق مبارزه با شکار و قاچاق پرندگان شکاری می‌گوید: شکار، شکارچی و شکاربان همیشه هست، اما از سال گذشته تاکنون با ارائه ترفندهای جدید مبارزه همه‌جانبه‌ای را با متخلفان شروع کرده و واسطه‌ها و مسیرهای حمل و نقل را نیز شناسایی کرده‌ایم که اگر در دامگاه موفق به برخورد نشدیم، در مسیر با کمک نیروهای انتظامی متخلفان را به دام بیاندازیم. البته بازده این کار صددرصد نیست.
متناسب نبودن خطرات کارِ محیطبانان با حقوق آنها
در این بین برای ایجاد امکان تفریح پرنده‌بازان و سود عایدی دلالان و صیادان، محیطبانان با خطراتی مواجه هستند که نتیجه آن درگیری با شکارچیان، زخمی و کشته شدن است.
آقاشیرمحمدی با بیان سختی‌های کار شبانه‌روزی محیطبانان در اوج گرما و سرما و با کمبود امکانات و ابزار و نبود پشتیبانی‌های قانونی از ارائه بسته حمایتی برای محیطبانان به مجلس شورای اسلامی خبر می‌دهد و امیدوار است که تصویب آن قطعی شود. او همچنین از نبود تناسب بین سختی‌های کار و حقوق و مزایای محیطبانان انتقاد میکند.
برخورد قاطعانه با شکارچیان متخلف
فرمانده یگان اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان تأکید میکند: قوه قضاییه با شناخت خوبی که از موضوع شکار غیرمجاز پرندگان دارد، برخورد قاطعانه و احکام خوبی نیز در خصوص حبس شکارچیان متخلف صادر کرده است که می‌توان به تبصره ۲ ماده ١٣ قانون شکار و صید اشاره کرد. طبق این قانون، هر شخصی که مبادرت به زنده‌گیری، شکار، حمل و نگهداری، خرید و فروش و قاچاق پرندگان شکاری از قبیل شاهین، بحری، بالابان و دلیجه کند، علاوه بر محکومیت به حداکثر مجازات حبس مقرر در این ماده به مدت ٣ سال و پرداخت جزای نقدی از یک میلیون و ٨۰۰ هزار تا ۲٠میلیون ریال محکوم می‌شود.
لزوم آشتی با محیط زیست
آقاشیرمحمدی در صحبت هایش مدام از دریافت گزارش‌های مردمی گرفته از مالکان زمین‌ها و همیارهایی می‌گوید که به دلیل علاقه‌مندی به طبیعت با دیدن شکارچی و تخریب، با دادن گزارش به همکاران محیط‌بان در سراسر استان و اجازه شکار ندادن به شکارچیان به زاد و ولد پرندگان مهاجر و امنیتشان در منطقه کمک زیادی می‌کنند. او مهمترین عامل کاهش تخلف و شکار غیرقانونی را گسترش فرهنگِ دوستی با محیط زیست می‌داند.
سختی‌ها و تبعات حفظ حیات وحش
مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان با بیان عملکرد ۸ ماهه اول سال ٩٦ می‌گوید: در فصل بازگیریِ سالی که گذشت ضمن تشدید گشت، هماهنگی و کنترل‌ها پیش از آغاز فصل مهاجرت، حفاظت اصولی و پیشگیری از شکار یا زنده‌گیری غیرمجاز پرندگان با همکاری یگان حفاظت محیط زیست استان و شهرستان‌های تابعه استان و سایر نیروهای انتظامی، مراجع اطلاعاتی و قضایی و جوامع محلی و دوستداران محیط زیست تعداد ٤٤٨ نفر متخلف دستگیر و تعداد ۱۱٠ باب کوخه و محمیه تخریب شد.
«احمدرضا لاهیجان زاده» همچنین می‌افزاید: از متخلفان تعداد ۷۸٠ پرنده از انواع گونه‌ها، ١۵ پستاندار، سه قطعه از خزندگان به همراه ١٦ قبضه اسلحه غیرمجاز و ٨٤ قبضه اسلحه مجاز و ۸٨۲ مورد ادوات و وسایل کشف و توقیف شد. او از دستگیری ١٣ متخلف در حین شکار غیرمجاز، تیمار و رها سازی تعداد ١٠۵ «بهله» پرنده شکاری در طبیعت استان خبر داد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اظهار میکند: میزان آسیب به محیط زیست ٦۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال تخمین زده شد که تاکنون فقط یک میلیارد ریال آن وصول شده است. او همچنین پیشرفت چشمگیر مبارزه با قاچاق پرندگان شکاری را با مشارکت بالای عوامل نامبرده برای حفظ حیات وحش و تنوع زیست محیطی را در مقایسه آمار سال‌های قبل نسبت به سال جدید موثر دانست و آمادگی کامل نیروهای یگان حفاظت محیط زیست برای سال جاری و اقدام و عمل در مقابل وصول هر گونه پیام و مشاهده متخلفان و موارد مشکوک را از طریق شماره اداره کل حفاظت محیط زیست استان اعلام کرد.
دلایل زیادی از جمله لزوم آشتی با محیط زیست و حفظ آن وجود دارد، تا آسمان خوزستان را برای میهمانانی که چند ماهی از سال، ما را به میزبانی برمی گزینند، امن کنیم و نان خودمان را به بهانه تفریح و لذت جویی همسایگان مان با خون میهمانان مسافر سرزمینمان چرب نکنیم.