پس از سپری شدن سال های زیادی از دفتر عمر آدمی، دوران سالمندی با ویژگی‌هایی خاص آغوش خود را برای انسان باز می‌کند. نهم مهر ماه هرسال یادآور روز سالمند و لزوم توجه بیش‌تر به این قشر از جامعه است. سالمندان با عبور از سال‌های جوانی و میانسالی حال در دوران جدید زندگی کوله باری از تجربه را با خود به‌همراه دارند. ازسوی دیگر با قدم نهادن در مسیر سالمندی توانایی‌های جسمی انسان افول کرده و زمان بازنشستگی فرا می‌رسد. در دوران سالمندی بیشترین میزان از نیازها و خدمات رفاهی، سلامتی و حمایتی جامعه برای سالمندان ایجاد می‌شود. به‌مناسبت فرا رسیدن روز سالمند به گفتگو با صالح قاسمی پژوهشگر جمعیت، در رابطه با سالمندی، شیب افزایش شمار سالمندان و بحران پیری زودرس در کشور پرداختیم.
قاسمی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با ویژگی‌های دوران سالمندی گفت: از نظر جمعیت پژوهی، دوران سالمندی زمان انباشت تجربه و استفاده از تجربیات کارشناسان خبره است که باید از وجود آن‌ها در جامعه بهره برد.
وی ادامه داد: سالمندان سرمایه‌های هر کشور محسوب شده و افزایش شمار آن‌ها نشانه بالا رفتن امید به زندگی و افزایش سطح بهداشت کشور است. اما افزایش شمار سالمندان از منظری دیگر به‌عنوان بحرانی برای کشور محسوب شده و زنگ خطر کاهش جمعیت جوان کشور را به صدا درمی‌آورد.
افزایش شمار سالمندان و بحران پیری جمعیت کشور
این پژوهشگر جمعیت با بیان اینکه با افزایش شمار سالمندان در آینده شاهد چالشی جدی در کشور خواهیم بود، اظهار کرد: تحولات جمعیت از سال ۶۵ تاکنون ساختار کشور را در شرایط نامناسبی قرار داده است و یک هشدار جمعیتی جدی برای کشور محسوب می‌شود.
قاسمی با بیان اینکه با متاسفانه با شیب تندی به سمت بحران کاهش و پیری جمعیت در حال حرکتیم، گفت: نرخ رشد جمعیت کشور در سال ۶۵ عدد ۳.۹ درصد بوده و در سال ۹۵ این رقم به ۱.۲۴ درصد کاهش داشته است.
وی با بیان اینکه کاهش نرخ باروری نیز نگرانی دیگر برای روند نزولی جمعیت کشور است، است، عنوان کرد: این روند نشان دهنده بحران کاهش جمعیت و نرخ باروری بوده به‌طوریکه تعداد فرزندان در سال ۶۵ میانگین ۶ فرزند بوده اما این نرخ در حال حاضر به میانگین ۱.۸ فرزند کاهش پیدا کرده است.
قاسمی توضیح داد: این روند نزولی نشان می‌دهد که در ۲۰ سال آینده شاهد بحران کاهش جمعیت در کشور خواهیم بود.
این جمعیت شناس با بیان اینکه با کاهش رشد جمعیت با بحران سالمندی زودرس مواجه خواهیم شد، ادامه داد: حتی پروژه های بین المللی نیز درباره این موضوع اظهار نگرانی کرده‌اند. پروژه بین‌المللی «بحران جمعیت در ایران» و نیز پروژه ناتو درباره پیری زودرس در ایران از جمله یان موارد است.
قاسمی بابیان اینکه امروزه کشورهای غربی برنامه های جامعی برای بحران جمعیت دارند، عنوان کرد: اما متاسفانه در ایران عزمی جدی برای حل این موضوع وجود ندارد.
تا ۲۰ سال آینده سالمندان کشور سه برابر خواهند شد
این جمعیت شناس با اظهار نگرانی نسبت به افزایش شمار سالمندان کشور توضیح داد: از سال ۵۷ جمعیت سالمند کشور دو برابر افزایش یافته است. این شیوه افزایش سالمندان نشان می دهد که تا ۲۰ سال آینده جمعیت پیر کشور سه برابر خواهد شد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۱۰ درصد از جمعیت کشور بالای ۶۰ سال سن دارند، عنوان کرد: بر اساس تحولات جمعیت و آینده نگری در سال ۱۴۲۰ بیش از ۳۰ درصد جمعیت کشور بالای ۶۰ سال خواهند بود.
وی تاکید کرد: ما معتقدیم تمامی نهادها و سازمان های مسئول برای رویارویی با سالمندی زودرس در ایران باید آماده باشند.
قاسمی با بیان اینکه متاسفانه نهادهای مربوطه هیچ برنامه ای برای این پدیده ندارند، گفت: سازمان های کشور در رویارویی با این بحران باید به فکر نیروی کار باشند همان طور که برخی کشورهای غربی به دلیل کمبود نیروی کار مجبور به وارد کردن نیرو یا مهاجرپذیرشدن گشته اند. درنتیجه در صورت عدم برنامه ریزی نهادها برای این امر ما نیز در آینده مجبور به وارد کردن نیروی کار خواهیم شد.
وی درباره پیامدهای مهاجرپذیری نیز توضیح داد: با وارد شدن افراد مهاجر در کشور، فرهنگ خانواده ها و سطح اشتغال اجتماعی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
قاسمی با بیان اینکه سالمندان دوران خلاقیت، تولید و کار را پشت سر گذاشته اند، تصریح کرد: به طور کل سالمندان جمعیت مصرف کننده کشور محسوب شده و با بالا رفتن تعداد آن‌ها جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال که نیروی کار کشور محسوب می شوند، کاهش می‌یابند.
افزایش شمار سالمندان و احتمال ورشکستگی نهادهای خدماتی در آینده
قاسمی با بیان اینکه سالمندان به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و خدماتی نیاز به بیشترین خدمات و زیرساختها داشته و این موضوع بر روی کشور تاثیرگذار است، گفت: همچنین این امر ساختارهای تامین اجتماعی و بعد نظامی و امنیتی کشور را تهدید می کند چرا که رشد شمار سالمندان نیازهای رفاهی و اجتماعی آنان از نهادهای مربوط را افزایش داد و همین امر بر روی سیاست‌ها و ظرفیت‌های کشور تاثیر گذار است.
این پژوهشگر جمعیت با بیان اینکه سالمندان در حوزه درمان و خدمات اجتماعی نیازهای بسیار دارند، عنوان کرد: بیشترین استفاده از خدمات درمانی و اجتماعی از سوی سالمندان صورت می گیرد به همین دلیل سالمندان از منظر تامین اجتماعی، رفاه و سلامت نیاز به بیشترین حمایت را دارند.
قاسمی ادامه داد: در صورت ادامه روند سالمندی زودرس در کشور، تا ۲۰ سال آینده سازمان تامین اجتماعی و وزارت رفاه شاهد میزان زیادی از درخواست‌ها بوده با ورشکستگی روبرو خواهند شد.
این جمعیت شناس تصریح کرد: برای مقابله با بحران پیری زودرس نیازمند برنامه ریزی جدی از سوی دولت و سازمان های مسئول هستیم.
سیاست های کلی جمعیت کاملا نادیده گرفته شده‌اند
وی درباره سیاست های کلی جمعیت که در سال ۹۳ توسط رهبر معظم انقلاب به دستگاه ها ابلاغ شد، توضیح داد: متاسفانه این سیاست ها کاملا مورد غفلت قرار گرفته و هیچ توجهی به آن نشده است.
قاسمی با بیان اینکه از همان سال ها طرحی با عنوان «تعالی خانواده و جمعیت» که قرار بود کنترل جمعیت را مدیریت کند ارائه شد، عنوان کرد: قرار بود این قانون جایگزین قانون های قبلی شده و در جهت افزایش جمعیت حرکت کند، اما متاسفانه با گذشت ۵ سال همچنان این طرح تصویب نشده و در مجلس سرگردان است.
قاسمی توضیح داد: از سوی دیگر متاسفانه ۴ سال از ابلاغ سیاست های کلی جمعیت گذشته اما هیچ اقدام اجرایی برای آن نشده است.
وی درباره قوانین مربوط به تنظیم خانواده نیز افزود: تاکنون تنها بخشی از قوانین تنظیم خانواده لغو شده است، بخشهای دیگر آن به عنوان قانون رسمی کشور در حال اجراست و مانع از اقدام سیاست های جمعیتی شده است.
قاسمی با بیان اینکه نهادها و سازمان های مسئول نسبت به اجرای این سیاست ها کوتاهی کرده اند، گفت: در سال‌های اخیر سرعت افزایش نرخ سالمندی هیچ کاهشی نداشته همین موضوع نشادهنده عدم اجرا شدن سیاست‌های جمعیتی است.
وی با بیان اینکه از سال ۹۴ به بعد میزان تولدها در کشور کاهش یافته است، تصریح کرد: سال ۹۴ یک میلیون و ۵۷۰ هزار تولد در کشور ثبت شده، این رقم در سال ۹۵ به یک میلیون و ۵۲۸ هزار کاهش یافته از سوی دیگر در سال ۹۶ نیز میزان تولدها به یک میلیون و ۴۷۸ تولد نزول پیدا کرده است.
قاسمی در پایان گفت: کاهش آمار تولدها نشان دهنده نزول نرخ رشد و پایین آمدن قدرمطلق جمعیت کشور است که از بروز بحرانی نگران کننده در کشور خبر می‌دهد.