به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «اسطوره و نماد در ادبیات و هنر» (گفتگو با جلال ستاری) اثر مشترک ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق و فروغ اولاد به تازگی توسط نشر چشمه منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب هفدهمین عنوان از مجموعه «اسطوره و آیین» و چهل و هشتمین عنوان «اسطوره و تاریخ» است که این ناشر چاپ می‌کند.
جلال ستاری اسطوره‌شناس ایرانی متولد سال ۱۳۱۰ است که دکترای رشته خود را در سوئیس گرفته است. ژان پیاژه از اساتید ستاری بوده است. او مانند کارل گوستاو یونگ در رشته روان‌شناسی تحصیل کرده و تنها روی روان‌شناسی فردی تمرکز نکرده است. روان‌شناسی جمعی و شناخت تاثیر مثبت یا منفی کهن‌نمونه‌ها، اسطوره‌ها و افسانه‌ها در ناخودآگاه جمعی از جمله موضوعاتی است که ستاری روی آن‌ها کار کرده است.
بازتاب اسطوره در بوف کور، اسطوره در جهان امروز، پژوهشی در ناگزیری مرگ گیلگمش، افسون شهرزاد، اسطوره و رمز در اندیشه میرچا الیاده، درد عشق زلیخا، چهار سیمای اسطوره‌ای، رمزپردازی آتش، چشم‌اندازهای اسطوره و مدخلی بر رمزشناسی عرفانی از جمله آثاری هستند که ستاری در ۶۰ سال گذشته در قالب پژوهش و تحقیقاتش در زمینه اسطوره منتشر کرده است.
ابوالقاسم اسماعیل‌پور هم از جمله پژوهشگران حوزه اسطوره و کهن‌الگوهاست که با همکاری فروغ اولاد به گفتگو با ستاری نشسته و کتاب پیش رو را تولید کرده است. ستاری در این گفتگو یا گفتگوها که در شب‌های یک فصل زمستان انجام شده‌اند، درباره اسطوره و اسطوره‌شناسی و تاثیر آن در ادبیات و هنر صحبت کرده است. او در این بحث‌ها به اساطیر ایران باستان پرداخته و درباره نقد اسطوره‌شناختی هنر هم که منحصر به ترجمه بوده، سخنانی دارد. اسماعیل‌پور تابستان سال گذشته با همکاری همین ناشر، کتاب «اسطوره آفرینش در کیش مانی» را منتشر کرد.
اسماعیل‌پور و اولاد در مقدمه کوتاهشان بر کتاب نوشته‌اند: همه گفتگوها ضبط شده و از روی فایل مکتوب شده است. نخست همه متن را خوانده و ویراسته‌ایم. آن‌گاه برای ویراست نهایی، متن را به استاد و همسر گران‌قدرش سرکار خانم لاله تقیان سپردیم تا این‌که کل متن گفت‌وگوها از نظر استاد گذشت و سرانجام کتاب برای چاپ آماده شد.
نکته مهمی که مد نظر تهیه‌کنندگان این کتاب بوده، این است که اسطوره وجه نمادین و راز و رمزگونه دارد زیرا از رویاها، ناخودآگاه جمعی و کهن‌نمونه‌ها ریشه می‌گیرد اما نمادین بودنش مانع از این نیست که از واقعیت سرچشمه نگیرد. اسطوره‌ها به زبان رمز و نماد بهتر درک می‌شوند چون اسطوره‌باوران به آسانی رمز اسطوره را در می‌یابند. بین اسطوره‌شناسان ایرانی، ستاری بیش از دیگران به تحلیل اسطوره و اسطوره‌شناسی و تاثیرش بر ادبیات و هنر پرداخته است. رویکرد اسماعیل‌پور و اولاد هم در گفتگوی طولانی‌شان با ستاری، سویه‌های نمادین اسطوره و نماد و تاثیر آن در ادبیات در شاخه‌های شعر و داستان؛ و هنر در شاخه‌های نقاشی، نمایشنامه‌نویسی و سینما بوده است.
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
اولاد: این داستان در دوران عرب جاهلیت رخ می‌دهد؟
ستاری: بله.
اولاد: بعد از اسلام چه می‌شود؟
ستاری: شما به همین اوایل اسلام نگاه کنید. بسیاری از دخترانی که از خانواده امامان بودند راحت و آسوده می‌نشستند و با مردها بحث می‌کردند. این به مرور این‌طوری می‌شود. همان روزگار راحت‌تر بود. مردها برای پیدا کردن زن، زن‌ها برای پیدا کردن شوهر. بنابراین من عرض می‌کنم رابطه این دوتا هم آزادتر، هم بی‌پرده‌تر است. در ضمن در بعضی جاها عرف قبیله خشن‌تر است. ولی شما این حق را نداشتید که عرف قبیله را به خاطر فاش کردن عشقش ببرید. فاش کردن گناه بود، معصیت بود، پسندیده نبود. عشق را باید نگه داشت، یواشکی باید به معشوق گفت. این‌ها به هر حال مال فرهنگ ما نیست.
اولاد: استاد، اسطوره شهادت که در منظومه شیرین و فرهاد آمده از کجا نشئت می‌گیرد؟
ستاری: از همین حب عذری. حدیثی منسوب به پیغمبر هست که من خیلی جاها روایت کرده‌ام. اتفاقا خیلی جالب است. آن حدیث منسوب به موسی است ولی مال پیغمبر است. خیلی‌ها نقل کرده‌اند. آن حدیث می‌گوید هرکسی عشق بورزد و عفت پیشه کند و عشق را کتمان کند _ سه چیز: عشق بورزد، عفت پیشه کند و کتمان کند عشق را _ و بمیرد، اگر بمیرد، شهید شده است. این داستان از آن‌جا می‌آید. کشته عشق، شهید عشق.
اسماعیل‌پور: حالا چرا کتمان کند؟
ستاری: این هم منسوب به همان قبیله من‌درآوردی عذری است.
اسماعیل‌پور: که نباید بگوید، تابو بوده است.
ستاری: من فکر می‌کنم که آن نوع کتمان کردن، آن عفت ورزیدن نوعی مقابله بوده با بی‌بندوباری جامعه. نه این‌که واقعیت داشته باشد. اگر شما این کار را نمی‌کردید، یعنی ممکن بود عفت پیشه کنید، اما کتمان نمی‌کردید و فاش می‌گفتید، می‌شدید مجنون. داستان لیلی و مجنون. یعنی شما را مجنون می‌دانستید، نه این‌که دیوانه بودی، عرف قبیله را زیر پا می‌گذاشتی.
این کتاب با ۲۸۱ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۳۰ هزار تومان منتشر شده است.