خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-جواد حیران نیا-مریم خرمایی: دیوان دادگستری بین المللی لاهه پس از بررسی دفاعیات نمایندگان ایران و آمریکا در خصوص شکایت تهران از واشنگتن اعلام کرد که این دادگاه صلاحیت رسیدگی به این شکایت را دارد.
جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه درباره اختلاف مربوط به تخلفات دولت آمریکا نسبت به معاهده مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی میان ایران و آمریکا که در روز ۱۵ آگوست ۱۹۵۵ (۲۳ مرداد ۱۳۴۴) از سوی دو طرف امضا و در ۱۶ ژوئن ۱۹۵۷ (۲۶ خرداد ۱۳۳۶) لازم الاجرا شده است، دادخواستی را در دفتر دیوان بین المللی دادگستری ثبت کرد.
در همین رابطه «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران نیز روز دوشنبه ۲۵ تیر ماه سال جاری (۱۶ ژوییه) اعلام کرد که ایران از آمریکا به دلیل «نقض عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین ایران و آمریکا در سال ۱۹۵۵» شکایت کرده است و جمهوری اسلامی ایران بر همین مبنا دادخواستی را به دبیرخانه «دیوان لاهه» تسلیم کرده است.
جمهوری اسلامی ایران در این دادخواست آورده است: ایالات متحده با این موضع که ایران حامی تروریسم است (موضعی که ایران آن را قویاً رد می‌کند) شماری اقدامات اجرایی و قانونگذاری اتخاد کرده است که اثر عملی آنها تاثیر بر منافع و دارایی های ایران و موسسات ایرانی از جمله بانک مرکزی ایران برخلاف معاهده مودت و از طریق اجرای رسیدگی هایی قضایی علیه ایران است.
در بخش دیگری از این دادخواست بیان شده است که در اثر احکام دادگاه های آمریکایی، ۵۶ میلیارد دلار حکم علیه ایران به ادعای مشارکت در اقدامات تروریستی خارج از خاک آمریکا صادر شده است.
در پی این شکایت، دیوان بین المللی دادگستری در تاریخ ۲ مرداد طی نامه ای رسمی خطاب به مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا، به دولت واشنگتن هشدار داد از هر گونه اقدام جدید در این زمینه اجتناب کند، و توجه دولتمردان کاخ سفید را به این ضرورت جلب کرد که باید در زمینه مورد دعوا (بازگشت تحریم ها) طوری عمل کند که آرای آینده دیوان که بعد از جلسه ۲۷ اگوست (پنجم شهریور) صادر خواهد کرد، بلا اثر نشود.
این دادگاه در جلسه اخیر خود دستور داد که آمریکا تحریم هایی که حمل و نقل هوایی غیر نظامی را برای ایران محدود می کند و همچنین تحریم هایی که دسترسی ایران به کالاهای بشر دوستانه از جمله محصولات کشاورزی، دارویی و ... را محدود می کند لغو شوند.
در جلسه دو روز پیش، رئیس این دادگاه اعلام کرد: تصمیم ایالات متحده برای خروج از توافق هسته‌ای و احیای بخشی از محدودیت‌ها از جمله لغو مجوز واردات از ایران و مبادلات مالی با این کشور، می‌تواند برخی از حقوق ایران در پیمان مودت را محدود کند. دیوان معتقد است که صلاحیت رسیدگی به این پرونده را داراست. اظهارات شفاهی آمریکا مبنی بر اینکه واشنگتن تلاش می‌کند تحریم‌ها آثار منفی انسانی بر ایران نداشته باشد را «ناکافی» می دانیم. به عقیده دیوان همچنان چنین ریسکی وجود دارد.
رئیس دادگاه همچنین اعلام کرد: دیوان معتقد است که بر اساس تعهدات مصرح در پیمان مودت، ایالات متحده باید به نحو مقتضی محدودیت‌های اعمال شده در زمینه اقلام دارویی، بشردوستانه، هوانوردی و کشاورزی بر اساس تصمیم ۸ می ۲۰۱۸ علیه ایران را رفع کند.
بر اساس چند بند پیمان مودت ایران و آمریکا، طرفین از اعمال محدودیت تجاری و مالی بر یکدیگر منع شده‌اند.
آمریکا با انتقاد از رأی دیوان بین‌المللی دادگستری، این نهاد را در موضوع تحریمهای ایران «فاقد صلاحیت» توصیف کرد و از پیمان مودت که مورد استناد رأی دیوان بود نیز خارج شد و آنرا فسخ کرد.
«پت هوکسترا» (Pete Hoekstra) سفیر آمریکا در هلند در واکنش به رأی دیوان بین‌المللی دادگستری موسوم به دادگاه «لاهه» (ICJ)، در پیامی توییتری نوشت: هم اکنون تصمیم ۲۹ صفحه ای دیوان لاهه که روز ۳ اکتبر (۱۱ شهریور) صادر شده را دیدم.
وی در این خصوص ادعا کرد: این یک پرونده بی ارزشی است و این دیوان صلاحیتی درباره آن ندارد! با این وجود، باید گفت که دیوان از تایید خواسته های فراگیر ایران خودداری کرد؛ در عوض، تصمیمی محدود درباره گستره بسیار کوچکی از بخش ها را صادر کرد.
در خصوص این موضوع خبرنگار مهر گفتگویی با «ریچارد نفیو» عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا و کارشناس امور تحریم ها و امنیت بین الملل و عدم اشاعه تسلیحات در وزارت خارجه آمریکا و محقق دانشگاه کلمبیا آمریکا انجام داده است که متن این گفتگو در زیر آمده است. از نفیو به عنوان طراح اصلی تحریمهای ایران در دولت «باراک اوباما» رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا یاد می شود.
*آیا امریکا به رأی دیوان بین المللی دادگستری در خصوص دعوا با ایران توجه خواهد کرد؟
حکم دادگاه لاهه چیزی نیست که بطور کامل در دسترس باشد، اما چیزی که دادگاه اعلام کرده و حکم داده به این معناست که لازم است آمریکا اطمینان دهد که ایران می‌تواند به کالاهای اساسی و امکانات و وسایل لازم در خصوص ایمنی پروازهای خود دسترسی داشته باشد.
بطور قطع تحریم ها بر تجارت با ایران و بر صدور مجوزهای لازم در صنعت هوانوردی برای شهروندان این کشور تاثیر خواهند داشت و این موضوع یک مسئله پیچیده و بغرنج است. اما حکم دادگاه نگفته که آمریکا باید تحریمهای خود را علیه ایران لغو کند بلکه گفته که واشنگتن لازم است این تحریم‌ها را در خصوص برخی اقلام تجاری و مجوزهای مورد نیاز مطابقت دهد.
*در رأی اخیر دیوان بین المللی دادگستری این نکته مورد اشاره قرار گرفته که امریکا باید از وضع تحریمهای جدید خودداری کند. آیا امریکا به این رأی توجه خواهد کرد؟
خب همان طور که اشاره شد، از نظر آمریکا حکم دادگاه لاهه فقط در خصوص اطمینان بخشی به صدور مجوزهای لازم در خصوص تجارت در برخی حوزه‌ها و اقلام خاص است و این نوع برداشت بطور کامل متفاوت از توقف تحریمهای جدید است و با توقف تحریمهای جدید فرق دارد، اگرچه می‌دانم که دادگاه لاهه هم از ایران و هم از آمریکا خواست تا از هر اقدامی در زمینه بدتر شدن اوضاع و شرایط موجود به شدت پرهیز کنند.
آمریکا حکم دادگاه را فقط به عنوان مانعی در خصوص اجرای تحریم‌ها در خصوص برخی انواع مسائل تجاری در حوزه انسانی می‌داند که دادگاه پیشنهاد کرده که شرایط فعلی باید در این حوزه‌ها حفظ شود.
*در رأی دیوان آمده که موانعی که در خصوص موارد انسان دوستانه از جمله غذا، دارو، کشاورزی، هوانوردی غیر نظامی و ... از سوی امریکا علیه ایران رفع شود. آیا امریکا در تحریمهای جدید این موارد را تفکیک خواهد کرد؟
بله این کار را خواهد کرد و پیش از این هم چنین رویکردی سابقه داشته است!
در زمینه تجارت با ایران در حوزه‌های مواد غذایی، کشاورزی و پزشکی، آمریکا مجوزهای گوناگونی را برای تجارت با شرکت‌های آمریکایی و یا دیگر شرکت‌های خارجی صادر کرده است، هرچند قانون تحریم‌ها در حوزه کشتیرانی و بانکداری ممکن است این امور را با دشواری و پیچیدگی خیلی زیادی روبرو کند، اما مانع آن نخواهد شد.
حتی صنعت هوانوردی غیرنظامی از ممنوعیت‌های اعمال شده بر اثر تحریمهای آمریکا تاثیر بسیار زیادی می‌پذیرد، اما آن را بطور کامل محدود و مسدود نخواهد ساخت و آمریکا با سیاست صدور مجوزهای محدود می‌خواهد بگوید که این کاری است که می‌تواند در این زمینه انجام دهد.
در ضمن برای این که شکایت ایران پشتوانه قوی و ادله قوی داشته باشد، لازم است که ایران نمونه مشخصی از امتناع آمریکا از صدور مجوزهای لازم در زمینه ایمنی پرواز را عنوان کند.
*در رأی دیوان آمده ایران می تواند به موارد انسان دوستانه مثل واردات دارو، مواد کشاورزی، مواد غذایی که بر رفاه مردم ایران تأثیرگذار است بهره مند شود. حال آنکه امکان تبادل مالی با ایران از سوی امریکا و سایر کشورها در عمل محدود شده است. نظر شما چیست؟
درست است و این واقعیتی است که وجود دارد. دادگاه لاهه توجهی به تحریمهای مالی نکرده است و براین اساس در این جا استدلال محکم و منطقی وجود ندارد که نشان دهد دادگاه خواستار تعدیل و یا اصلاح تحریم‌ها از سوی آمریکا شده باشد.
براین اساس بعید به نظر می‌رسد که حکم دادگاه لاهه بخواهد در عمل چیزی را در اعمال تحریم‌ها تغییر دهد. ایالات متحده برای انجام برخی از این اقدامات دارای حق حاکمیت است، حتی اگر این اقدامات غیرعقلانی یا مبنی بر ناآگاهی تفسیر شوند.
از طرف دیگر، پیروزی واقعی ایران از آن‌جاست که یک سازمان و نهاد بین‌المللی از برخی درخواست‌ها و ادعاهای ایران حمایت کرده و این موضوع دارای ارزش سیاسی است و می‌تواند برای جلب نظر و همکاری شرکای بین‌المللی و خارجی ایران بسیار مفید و موثر باشد.