خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: مؤیدات، قرابت‌ها و اشتراکات فراوانی میان امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با امام حسین علیه السلام وجود دارد که هر کدام از آن ها، خود، سند آشکار پیوند عاشورا و انتظار هستند.
۱. مؤیدات
الف. ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در روز عاشورا
ائمه علیهم السلام در روایات بسیاری، ظهور حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را مقارن با روز عاشورا دانسته اند. به عنوان مثال، امام صادق علیه السلام فرموده اند: «اِنّ القائِمَ صَلواتُ الله علیه یُنادِی بِاِسمِه لَیلَةَ ثَلاثَ و عِشرین و یَقومُ یَومَ عاشورا یَومَ قَتلَ الحسین بن علی علیه السلام » (۱) ؛ «قائم -که درود خدا بر او باد- درشب بیست و سوم ماه رمضان به نامش ندا می‌شود و در روز عاشورا، روزی که حسین بن علی علیه السلام در آن کشته شد، قیام خواهد کرد».
امام باقر علیه السلام نیز در این مورد می‌فرمایند: «یَخرُجُ القائمُ یومَ السَّبت یومَ عاشورا اَلّذی قُتِلَ فیه الحسین علیه السلام » (۲) ؛ «قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم، در روز شنبه، مصادف با روز عاشورا، یعنی همان روزی که امام حسین علیه السلام در آن به شهادت رسید، قیام خواهد کرد».
ب. رجعت امام حسین علیه السلام پس از ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف
بر اساس روایات بسیاری، امام حسین علیه السلام و یارانش، پس از تشکیل دولت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به جهان، رجعت و آن حضرت را یاری خواهند کرد. امام حسین علیه السلام، خود، در این رابطه می‌فرمایند: «اَکونُ اوّلَ مَن یَنشَقُّ الارض عنهُ فَاَخرُجُ» (۳)؛ «من اولین کسی خواهم بود که زمین برایش شکافته می‌شود و رجعت می‌کند».
ج. منتظران مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، عاشقان امام حسین علیه السلام
منتظران واقعی مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف، پیروان و معتقدان به قیام و فرهنگ عاشورا هستند؛ لذا عاشقان امام حسین علیه السلام، لباسی از فرهنگ انتظار می‌پوشند؛ با هوشیاری و بیداری، در صدد شناخت عناصر ظلم و عداوت بر می‌آیند و خود را برای دفاع همه جانبه از اسلام آماده می‌کنند. بنابراین، پیروان امام حسین علیه السلام، با تأسی از راه و مرام ایشان و گرامی داشت حماسة عاشورا، قدوم و ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را به انتظار می‌نشینند و این چنین، عاشورا و انتظار را به هم گره می‌زنند.
۲. قرابت ها
الف. یاد دو امام در مناسبت ها
از روایات و ادعیة وارده در ایام منتسب به حضرت اباعبدالله و امام مهدی علیهما السلام، این نکته به خوبی فهمیده می‌شود که یاد و نام هر یک از
ایشان، در ایام منتسب به دیگری، ظهور و بروز خاصی دارد. برای مثال، در روز ولادت و شهادت امام حسین علیه السلام، زیارت و یاد امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و در روز ولادت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، زیارت امام حسین علیه السلام وارد شده است.
ب. صفات و خصال
روشن است که فرزندان، صفات روحی و جسمی زیادی را از والدین خود به ارث می‌برند؛ اما با بیشتر شدن فاصلة نسل ها، قدرت انتقال این صفات، ضعیف تر می‌شود. با این حال، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف -که نسل نهم از فرزندان امام حسین علیه السلام است- تشابهات زیادی در خصال با جدّ خود دارد؛ به گونه ای که حتی طنین صدای ایشان را شبیه صدای امام حسین علیه السلام دانسته اند (۴).
در زمینة اخلاق، رفتار و توانایی‌های جسمانی نیز، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف صفات بسیاری را از جدشان، امام حسین علیه السلام به ارث برده اند که بارزترین این خصوصیات، «شجاعت» می‌باشد. در مورد نمایش شجاعت امام حسین علیه السلام در روز عاشورا، روایت شده است: «وَلَقَد کانَ یَحمَلُ فیهم و قَد تَکلَّموا اَلفاً فَینزَهَمونَ بینَ یَدیه کاَنَّهم الجَرادَ المُنتَشَر» (۵) ؛ «آنان (یزیدیان) که در دسته‌های هزار نفری بودند، همانند ملخ های پراکنده در اطراف او نابود می‌شدند».
امام کاظم علیه السلام در خصوص شجاعت مهدوی، می‌فرمایند: «وَ یُبیرُ کَلَّ جَبارٍ عَنید و یُهلَکُ علی یَدِه کُلَّ شَیطانٍ مَرید» (۶) ؛ «به دست او، هر جبار سرسختی نابود و هر شیطان سرکشی، هلاک می‌گردد».
۳. اشتراکات
الف. مکه و کوفه، خاستگاه و پایگاه مشترک
امام حسین علیه السلام، نهضت خود را از مکه آغاز کردند؛ یعنی پس از خروج از مدینه، به مکه آمدند، در کنار بیت الله الحرام، از قیام خود به مردم خبر دادند و آن گاه به سمت کوفه حرکت کردند.
بر اساس روایات، امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز پس از ظهور، در مکه، جهانیان را به بیعت با خود فرا می‌خوانند و آن گاه حرکت‌های اصلاحی را شروع خواهند کرد و پس از اتمام قیام و برقراری عدل در سراسر جهان، مقرّ حکومت خویش را در کوفه قرار خواهند داد. چنان چه، حضرت امام باقر علیه السلام فرموده اند: «یَخرِجُ مِن مَکّه هُو و مَن مَعَه الثلاثَ مِاَه وَ بِضعَةَ عَشَر یُبایِعُونَه بَینَ الرُّکنِ وَالمَقام» (۷) ؛ «حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف وسیصد نفر از یارانش، از مکه برخواهند خواست و ده‌ها نفر با او بیعت خواهند کرد».
ب. شرایط اجتماعی یکسان
از دیگر موارد مشترک میان عاشورا و انتظار، شرایط اجتماعی متشابهی است که در زمان وقوع هر دو قیام وجود دارد. قیام امام حسین علیه السلام در زمانی صورت گرفت که جامعة اسلامی، به شدت به سمت فساد و تباهی سوق داده می‌شد و حاکمان فاسد و ظالم، در رأس آن قرار گرفته بودند. شرایط به گونه ای بود که امام حسین علیه السلام می‌فرمود: «اَلا تَرونَ اَنَّ الحقَّ لا یُعمَلُ بِه وَاَنَّ الباطِلَ لایُتَناهی عَنه» (۸) ؛ «آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل جلوگیری نمی گردد؟ »
طبق روایات، همین شرایط در زمان ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز پیش خواهد آمد. بر اساس بسیاری از روایات، آن حضرت، هنگامی از پشت پردة غیبت خارج خواهند شد که ظلم و تباهی، توسط حاکمان جور، جهان را فرا گرفته باشد و مردم از زندگی، نا امید شده باشند. چنان چه امام صادق علیه السلام در این باره فرموده اند: «لا وَ اللهَ لمّا یَکونَ ما تُمَدّونَ اِلیهِ اَعیُنُکُم اِلّا بَعدَ الیَاس» (۹) ؛ «به خدا سوگند؛ آن چه چشم به راهش هستید، فرا نمی رسد مگر بعد از یاس و نا امیدی».
ج. حامیان و یاران
درحادثة کربلا، یاران اندکی، امام را همراهی کردند که سرانجام
نیز همگی به شهادت رسیدند؛ اما همین عدة قلیل، نسبت به امام حسین علیه السلام، چنان پاک باخته بودند که مرگ در رکاب آن حضرت را افتخار می‌دانستند. ابا عبدالله علیه السلام در توصیف ایشان می‌فرمایند: «فَاِنّی لا اَعلَمُ اَصحاباً اَولی وَ لا خَیراً مِن اَصحابی»(۱۰)
؛ «همانا من یارانی والاتر و بهتر از یاران خود، سراغ ندارم».
در نهضت حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز از سیصد و سیزده نفر به عنوان یاران خاص، یاد می‌شود که کاملاً مطیع و شیفتة امام خود هستند: «هُم اَطوَعَ لَهُ مِن الاَمَة لِسَیِّدِها» (۱۱)؛ «آنان نسبت به مولای خود، مطیع تر از کنیز هستند».
بنابراین، همان طور که حماسة عاشورا با جانبازی عده ای اندک، رقم خورد قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز با محوریت عده ای اندک، اما پاک باخته به انجام خواهد رسید.
نقش آفرینی زنان در عرصة این دو قیام نیز، از دیگر موارد اشتراک است. نقش زنان و خصوصاً حضرت زینب علیها السلام در نهضت عاشورا، به حدّی روشن است که نیازی به تشریح آن نیست. جایگاه این نقش، به اندازه ای مهم است که اگر آگاهی بخشی‌ها و افشا گری‌های حضرت زینب علیها السلام، پس از حادثة عاشورا نبود، انقلاب امام حسین علیه السلام، ناتمام می‌ماند. «طوعه» و «ماریه» و «زنان قبیلة بنی اسد» از جمله زنانی
هستند که در صحنة قیام کربلا، جایگاه ممتازی دارند.
زنان، در قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز نقش آفرینی خواهند کرد. از آن جا که در طول تاریخ، بیشترین ظلم‌ها و اجحاف‌ها در حقّ زنان صورت گرفته است، قیام امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به نوعی دل جویی از ایشان و جبران ستم‌های روا شده بر آنان نیز هست. بنابراین، در راستای این هدف، عده ای از زنان به آن حضرت، یاری خواهند رساند.
امام باقر علیه السلام، در این خصوص می‌فرمایند: «وَ یَجیئُ وَالله ثَلاثَ مِاَة و بِضعَةَ عَشَر رَجُلاً فیهم خَمسُونَ اِمرَاَه» (۱۲) ؛ «به خدا سوگند؛ همراه مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف سیصد و سیزده نفر به پا می‌خیزند که پنجاه تن از آنان زن هستند».
د. موانع و مشکلات
از دیگر وجوه مشترک عاشورا و انتظار، موانع و مشکلاتی است که بر سر راه هر دو، وجود دارد. قیام امام حسین علیه السلام در شرایط بسیار سختی صورت گرفت؛ به طوری که هم اکنون، پس از چهارده قرن، شیعیان به یاد مصیبت‌ها و مظلومیت‌های امام حسین علیه السلام و اهل بیت آن حضرت، اشک می‌ریزند.
اصولاً انقلاب‌های پایدار و جهانی، همواره با ریخته شدن خون، به ثمر می‌نشینند. قیام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز از این ویژگی مثتثنی نیست و آن هم با ایثار و جانبازی آن حضرت و یارانشان، به پیروزی خواهد رسید.
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیة «وَلَنَبلُوَنَّکُم بِشیءٍ مِنَ الخَوف وَالجُوع... » (۱۳)
می‌فرمایند: «لَو قَد خَرَجَ القائِمَنا لَم یَکُن اِلا العَلَق والعَرَق وَالقَوم عَلی السُّروج» (۱۴) ؛ «هنگامی که قائم ما قیام کند، خون است و عرق ریختن و سوار بر مرکب‌ها بودن».
تحلیل و نتیجه از مجموع آن چه گذشت، می‌توان این گونه نتیجه گرفت که مذهب و مکتب تشیع بر مبنای دو عنصر مهم عاشورا و انتظار، استوار است. پیروان این مکتب، همان گونه که از حماسة عاشورا به نیکوترین وجه، تجلیل به عمل می‌آورند و در رثای اباعبدالله علیه السلام و خاندان و اصحاب آن حضرت عزاداری می‌کنند، چشم به راه ظهور حجت خدا و آخرین وصی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نیز هستند؛ تا از پردة غیبت بیرون آید و آلام و رنج‌ها ی را تسکین بخشد.
دلایل، مؤیدات، اشتراکات و قرابت‌هایی که ذکر شد، بیش از پیش بر این حقیقت، صحّه گذارد که مفاهیم «عاشورا» و«انتظار»، از سطح یک حادثه و عقیده فراتر رفته و تبدیل به دو فرهنگِ بالنده شده اند.
عاشورا به عنوان فرهنگ حماسه و ایثار، زمینة درک و فهم انتظار
را برای پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام فراهم کرد و اگر عاشورا و عبرت‌ها و درس‌هایی که از آن حاصل شد، نبود، اسلام از مسیر خود، منحرف، و چهرة مکتبِ بر حقّ تشیع، در گرد و غباری که دنیاپرستان و کج اندیشان به پا کرده بودند، مخدوش می‌شد. همان طور که اگر انتظار نبود، تمام زحمات و رنج‌هایی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه علیهم السلام برای حیات اسلام کشیده بودند، کاملاً به هدر می‌رفت و از اسلام راستین، نام و نشانی باقی نمی ماند.
عاشورا، بال سرخ و انتظار، بال سبزی است که شیعیان می‌توانند با آن دو اوج بگیرند. میان این دو فرهنگ، پیوندی ناگسستنی وجود دارد؛ به طوری که با بررسی عناصر و مؤلفه‌های هر کدام، در خواهیم یافت که میان آنان، انطباق و هم پوشانی کامل بر قرار است.
در رأس عناصر عاشورا و انتظار، دو حجت الهی قرار دارند که با شناخت ابعاد مختلف پیوندِ میان این دو حجت خداوندی، در واقع به شناخت و درک پیوند عاشورا و انتظار خواهیم رسید و آن گاه کیفیت نقشی که این دو فرهنگ در حاکمیت احکام و ارزش‌های الهی در سرتاسر عالم دارند، مشخص خواهد شد.(۱۵)
منابع:
۱-الغیبه، محمد بن الحسن طوسی، نشر بصیرتی، قم، چ دوم، ۱۴۰۸ق، ص ۲۷۴
۲-بحارالانوار، ج۵۲، ص ۲۸۵
۳-بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۶۲
۴-بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۳
۵-الارشاد، شیخ مفید، الموتمر العالمی لالفیة شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق، ج ۲، ص ۱۱۶
۶-کمال الدین وتمام النعمة، ج ۲، ص ۱۲۱
۷-بحارالانوار، ج۵۲، ص ۲۲۵
۸-تحف العقول، محمد حسن بحرانی، نشر اسلامی، قم، چ دوم، ۱۳۶۳ش، ص ۲۴۵
۹-الغیبه، ص ۳۳۶
۱۰-بحارالانوار، ج۴۴، ص ۳۲۹
۱۱-بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۰۸
۱۲-بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۲۲۳
۱۳-«و البته شما را به پاره ای از سختی‌ها چون ترس و گرسنگی و... می‌آزماییم»؛ سورة بقره، آیة ۱۵۵.
۱۴-بحارالانوار، ج۵۲، ص ۵۹
۱۵-از فرات تا فرات حجه الاسلام امان الله شفایی صص۱۱۶-۱۱۲