به گزارش خبرنگار مهر ، از 45 سال پیش که بررسی روی حاشیه نشینان تپه های "زورآباد" کرج شروع شد ، زمزمه هایی درباره علت و چگونگی برخورد با حاشیه نشینی ، در میان مدیران آن روزگار افتاد . با تحول سریع کشورها در صنعتی شدن و گسترش شهرها ، برنامه ریزان به این اندیشه افتادند که ایران نیز همچون دیگران که توسعه یافته هستند ، شهرهای آباد بسیاری داشته باشد.
این نگاه سبب شد تا موقعیت جغرافیایی و جمعیتی به نام "روستا" که تا پیش از نیم قرن پیش مادر و مولد تحولات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی ایران زمین بود ، در محاسبات کلان جایش را به "شهر" دهد و از معادلات مدیریتی حذف شود.
سید موسی پورموسوی ، مشاور شهردار تهران نیز بر این باور است که نگاه تمرکزگرای سیستم دولتی ، باعث شده تا در طول سالیان متمادی بیشتر امکانات کشوری به شهر سرازیر شود. نباید فراموش کنیم تمرکزگرایی دولت تبعاتی در پی دارد که از جمله آنها پیدایش مردمانی تمرکزگر و مهاجرت کننده به شهر است.
بر همین اساس ، دکتر محبوبه عباسقلی زاده ،جامعه شناس هم می گوید: فاصله زیادی میان فضای روستایی و شهری وجود دارد. در شهر امکانات بسیاری هست اما روستا چیزی برای روستاییان ندارد ولی در مقابل ، وسائلی مانند تلویزیون در این محیط های کوچک و محروم هست که بسیاری از مسائل که فرد در آنجا قادر به دستیابی به هیچ یک از آنها نیست را نشان می دهد .
در مقابل برخی دیگر بر این عقیده اند که شهری شدن مطلوب و برای نیل به توسعه مفید است و حاشیه نشینی کنونی نه به دلیل روند توسعه شهرها ، بلکه به سبب مدیریت نامناسب است.
اصغر نظریان ،استاد دانشگاه در این زمینه معتقد است: حاشیه نشینی ارتباط تنگاتنگی با مدیریت شهری دارد. نظام شهری باید مدون و به گونه ای باشد که افزایش جمعیت و توسعه روز افزون شهر را برآورد کرده و راهی برای مقابله با پس زدن این مهاجران به حاشیه ها بیابد.
فردین یزدانی ، کارشناس اقتصاد شهری و مسکن نیز بر این باور است که حاشیه نشینی به این دلیل پدید آمده که گروه های کم درآمد نمی توانند تقاضای خود را در بازار رسمی زمین و مسکن تاین کنند ؛ لذا روی به نظام غیر رسمی و حاشیه شهرها می آورند. مدیریت کلان مسکن تلفیق مناسبی با برنامه ریزی شهری نداشته و این باعث شده تا سیاستگذاری مسکن و توسعه شهری ارتباط سازمانی پیدا نکنند.
اما حاشیه ها سوای از آثار منفی که در روند توسعه دارند ، در مواردی عامل اصلی در بروز برخی ناهنجاری ها مانند بزهکاری ها هستند.
دکتر محمد تقی رهنمایی ، مدیر گروه جغرافیای دانشگاه تهران پیرامون این موضوع اظهار می دارد که شرایط نامناسب فیزیکی و معیشت غیر استاندارد حاشیه نشینان ، تبعات زیادی بر رفتار آنان دارد که روی آوردن به بزهکاری و مسائل غیر فرهنگی ، بخشی از پیامدهای سنگین آن است.
همچنین فاطمه نظیفی ، جامعه شناس بیان داشت: از آنجا که حاشیه نشینان به جهت قدرت اقتصادی ضعیف هستند ، اوقات فراغت مطلوبی را نیز سپری نمی کنند و بر این اساس ، با آسیب های بیشتری مواجه هستند.
مشکل سازی حاشیه ها برای شهر از یک سو و شرایط نامساعد زندگی در محیط های غیر استاندارد از سوی دیگر ، لازم می کند تا برنامه ریزان شهری و مسئولان اجرایی هر چه سریع تر با اتخاذ تدبیرهایی درست و عملی به رویارویی با این پدیده برآیند ؛ چرا که حاشیه نشین نه یارای بازگشت به روستا یا شهرستان خود را دارد و نه توان امرار معاش سالم در روزگار امروز را...
در این میان ، برخی به ارائه امکانات ، عده ای به توزیع بن و اقلام مصرفی و تعدادی نیز به توانمندسازی حاشیه نشینان در کنار برنامه ریزی اجرایی برای آبادانی روستاها معتقدند.
دکتر انور صمدی راد ، آسیب شناس از جمله کسانی است که می گوید مشکل مهاجرت و اسکان غیر رسمی در حاشیه شهرها ، در نقطه های دیگر دنیا نیز هست و همه برای حل آن برنامه ریزی می کنند. ما نباید بیندیشیم که با تشکیل وزارت رفاه ، توزیع بن ، یارانه و یا کالاهای مصرفی می توان معضل حاشیه مشینی را از سطح جامعه محو کرد. باید حاشیه نشینان را توانمند کرد.
دکتر مصطفی اقلیما ، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران هم اعلام می کند که روستاییانی که در محل زندگی خود نتوانند گذران معیشت کنند ، ناچار به شهر می آیند و از آنجا که در شهر برای احراز شغل های دولتی یا خصوصی یک سری پیش شرط هایی هست ، مجبور می شوند با اختیار کردن شغل کم درآمد ، زندگی در حاشیه را بگذرانند ؛ لذا اشتغال نیروهای بومی بهترین راه کاستن از حاشیه نشینی است.
اما کمال اطهاری ، کارشناس ارشد اقتصاد شهری و مسکن می گوید: تنها با اجتماعی شدن برنامه توسعه می توان مشکل حاشیه ها را حل کرد. بر خلاف روند کنونی برنامه توسعه که دولتی است ، باید از دو بخش مشارکت مردمی و بازار خصوصی برای رفع این معضل استفاده کرد. مشکل مسکن به ویژه در قسمت هایی مانند حاشیه شهرها ، از بالا به پایی حل کرد.
طیبه میرزا اسکندری ، جامعه شناس هم در این باره بیان می دارد: کار دولتها این نیست که حاشیه ها را مانند هسته شهرها تامین نیاز کنند ، بلکه باید زمینه های پیش آمده برای مهاجرت را مهار و محو کنند. مسئولان باید با سیاست های تشویقی و زیر پوستی ارائه امکانات و تسهیلات در مبداء مهاجرت ، این جریان را با روندی معکوس روبرو سازند .
با این حال ، اصغر امیرنیا ، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران یکی از شعارهای اصلی دولت نهم را عدالت محوری می داند و می افزاید که این قضیه شامل بهره مندی همه مردم چه حاشیه نشینان و چه افراد درون شهرها از امکانات کشور به صورت یکسان می شود.
به گزارش مهر ، به رغم تمامی این هشدارها و رهنمودها ، نباد فراموش کنیم که نزدیک به نیم قرن است که جامعه جدید ایران با پدیده حاشیه نشینی دست و پنجه نرم می کند. پدیده ای که به گفته عفت شریعتی ، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ؛ اگر دولت و مسئولان در طول سالهای گذشته توجه بیشتری به روستاها داشته و توزیع امکانات بهداشتی و آموزشی در این منطقه ها را بیشتر در اولویت رسیدگی قرار می دادند ، اکنون شاهد تعداد کمتری حاشیه نشین بودیم.
پس بهتر آن است تا آمار بزهکاران حاشیه نشین ، شغل های کاذب و... در حاشیه ها افزایش نیافته ؛ مدیران بلندپایه کشور به جای راهکارهای سوخته ای همچون توزیع بن و یارانه یا تئوری های آرمانی مانند توانمند سازی ، تصمیمی عملی برای مهار حاشیه نشینی اتخاذ کنند.