خبرگزاری مهر - گروه استانها: بنا به روایت مشهور بین شیعه و اهل سنت، امام حسن بن علی(ع) در شب نیمۀ ماه مبارک رمضان، سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. کنیه‌اش ابو محمد است. این کنیه را پیامبر اکرم(ص) به امام حسن داد؛ آن حضرت هفت سال از دوران پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله و سلم را درک نمودند و پس از درگذشت پیامبر(ص) تقریباً سی سال در کنار امیرالمؤمنین(ع) حضور داشتند و پس از شهادت حضرت علی(ع)، آن حضرت در ۳۷ سالگی به امامت و خلافت رسید.
امام حسن مجتبی(ع) به مدت ۱۰ سال منصب امامت را در دست داشتند اما دوره خلافت ایشان تنها شش ماه و سه روز طول کشید. امام حسن(ع) توسط «جعده» دختر اشعث که همسرش بود به وسیله زهری قوی مسموم شد. پس از آن، امام(ع) در بستر بیماری افتادند و سرانجام در ۷ صفر سال ۴۹ ه.ق یا در روایتی دیگر در ۲۸ صفر در سن ۴۷ سالگی به شهادت رسیدند و به پا کردن مراسم عزاداری برای حضرات معصومین(ع)، از جهت مظلومیت آنان و فضیلت این آیین‌ها در تمام اعصار پسندیده است.
یکی از مسائل مهمی که در تاریخ اسلام بدان اشاره‌شده، بحث صلح امام حسن(ع) با معاویه است. اساساً اسلام دین رحمت و صلح و صفا است، تاریخ اسلام و زندگی پیامبر(ص) و ائمه(ع) بیانگر همین معنا است، مگر در مواردی که پیامبر(ص) و یا ائمه(ع) مجبور به جنگ و نبرد می‌شدند که آن هم جنبۀ دفاعی داشت.
امام حسن(ع) هم آنگاه‌که به خلافت رسیدند، با مخالفت و لشکرکشی معاویه روبرو شدند و از این جهت لشکری را تجهیز نمودند تا به دفاع و مقابله برخیزند، اما در ادامه، شرایطی فراهم شد که امام مجبور شدند، از اسلام به‌گونه‌ای دیگر دفاع کنند؛ اما دربارۀ علت صلح امام حسن(ع) و قیام امام حسین(ع) باید گفت: این‌ها دو حادثۀ تاریخی هستند که معلول شرایط و اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان خود هستند و این دو واقعه را باید با در نظر گرفتن اوضاع‌واحوال زمان خودشان بررسی کرد.
بهترین رفتار ممکن در عصر امام حسن(ع) همان صلح با معاویه بود
حجت الاسلام سید علی اکبر حسینی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه اهل بیت(ع) در گذشته به معنای واقعی و چنان‌که شیایسته آنان است تکریم و معرفی نمی‌شدند، اظهار کرد: امروزه به لطف خداوند و تلاش علمای معاصر مظلومیت امامان معصوم(ع) جبران شده است. تعیین هفتم صفر با عنوان سالروز شهادت امام حسن مجتبی و تعظیم این روز از جمله نتایج این اهتمام و تلاش است.
وی ادامه داد: اگر به دیدگاه شیعه و تلقی تشیع نسبت به امامت توجه نشود باعث می‌شود تا نتوانیم تفاوت‌های رفتاری ائمه(ع) را در موقعیت‌های مختلف توجیه و تبیین کنیم، به عنوان مثال وقتی امام جواد(ع) به امامت رسید تنها ۷ یا ۸ سال سن داشت همین کمی سن باعث شده بود که هرچند شیعیان اصل امامت ایشان را پذیرفته بودند؛ اما برخی شیعیان و حتی اصحاب و یاران امام رضا(ع) براین باور بودند که باید منتظر بمانند تا امام جواد(ع) به بلوغ برسند و توانایی لازم را پیدا کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: در واقع این افراد از فهم درست مبانی تشیع کلامی ناتوان بودند، برایشان شگفت انگیز بود که با کودک هشت سالهای مواجه شده‌اند که قرار است امام و پیشوای همه امور دینی و دنیایی آنان باشد.
حجت الاسلام حسینی عنوان کرد: بهترین رفتار ممکن در عصر امام حسن(ع) همان صلح با معاویه بود و اگر هریک از ائمه(ع) بودند همین کار را انجام می‌دادند، چرا که در هر عصری شرایط اجتماعی، فرهنگی و ویژگی‌های سیاسی جامعه رفتار خاصی را رقم می‌زد و اگر بستر لازم فراهم بود قطعا امام حسن(ع) نیز هم‌چون امام تا حسین و یاران با وفایش تا پای جان و شهادت جنگ را ادامه می‌دادند.
امامان جلوه‌های یک حقیقت واحد و بازتاب نور تابناک هدایت الهی هستند
وی با اشاره به اینکه امامان معصوم(ع) نور واحد هستند و دانش خود را از خداوند دریافت می‌کنند در تشخیص مصالح و مفاسد هیچ‌گونه تفاوتی میان آنان نیست و براساس معیارهای یکسانی به تعلیم و تربیت و هدایت انسان‌ها می‌پردازند.
حجت الاسلام حسینی افزود: افرادی هم‌چون برخی اندیشه‌وران اهل سنت و شماری از خاورشناسان که درکی درست از نظریه عصمت و امامت و جایگاه هادیان معصوم ندارند، کوشیده‌اند تا تفاوت‌های رفتاری آنان را براساسِ شخصیت و تفاوت‌های شخصیتی آنان تبیین و توجیه کنند و مدعی شده‌اند که تفاوت‌های روانشناختی آنان موجب شده است تا آنان تصمیم‌گیری های متفاوتی داشته باشند؛ از این‌رو علت صلح امام حسن(ع) را ویژگی‌های متفاوت روحی آن حضرت در مقایسه با امام حسین(ع ) انگاشته‌اند.
این مدرس حوزه علمیه ادامه داد: به عنوان مثال آنان قیام امام حسین(ع) را محصول شخصیت ظلم‌ستیز آن حضرت دانسته‌اند. به این معنا که اگر امامان دیگر در چنین شرایطی بودند از چنین جنگی پرهیز می‌کردند؛ در حالیکه منشأ چنین انگاره‌ای درک نادرست از مبانی کلامی تشیع به ویژه نظریه عصمت است وبدون تردید ویژگی‌های شخصیتی امام نقشی در تشخیص مصالح، مفاسد و موضع‌گیری‌های آنان در طول امامت ندارد. تنها عامل اساسی در تفاوت رفتارهای آنان شرایطِ فرهنگی، اجتماعی، سیاسی متفاوت است.بدون تردید ویژگی‌های شخصیتی امام نقشی در تشخیص مصالح، مفاسد و موضع‌گیری‌های آنان در طول امامت ندارد. و تنها عامل اساسی در تفاوت رفتارهای آنان شرایطِ فرهنگی، اجتماعی، سیاسی متفاوت است
حجت الاسلام حسینی گفت: اگر امام حسن(ع) را مظهر رحمت و شفقت الهی بدانیم و حسین(ع) را مظهر تجلی خشم خدا نسبت به دشمنان بدانیم بی‌شک آن حضرت اگر در جایگاه امام حسین(ع) قرار می‌گرفت بی هیچ تفاوتی همان رفتاری را انتخاب می کرد که امام حسین(ع) انجام داد و امام حسین(ع) نیز در شرایط امام حسن(ع) تنها تصمیم مناسب را صلح با معاویه می‌دانست.
وی با اشاره به اینکه امام حسن مجتبی(ع) سالهای متمادی امامِ و رهبر امام حسین(ع) بودند و و امام حسین لحظه به لحظه در کنار برادر خود امام حسن(ع) و تحت اوامر ایشان بودند، گفت: در حالی که امروزه سیطره شخصیت امام حسین(ع) و قیام ایشان ما را درنوردیده که گاهی تجلی عقلانیت امام حسن(ع) را فراموش می‌کنیم؛ در حالیکه ایشان براساس برخی روایات گزارش شده از پیامبر اکرم(ص)، آئینه تمام نمای عقلانیت و عقل‌مداری بودند .
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی این نکته را نیز بیان کرد: نباید عظمت شخصیت امام حسین(ع) مانع شود تا از امام زمان و نقش و جایگاه آن حضرت غافل شویم و ظایف خود را نسبت به امام زمان(عج) فراموش کنیم. اگر منشأ عشق و احساس ما نسبت به امام حسین(ع) باورهای ناب و پویای تشیع باشد، باید بیش از هرچیز برای غربت امام زمان و ظهور آن حضرت اشک بریزیم و ابراز ارادت و دوستی کنیم، زیرا او امام حی و پیشوای بی واسطه ما است.
این مدرس حوزه علمیه ادامه داد: قرآن مرامنامه مکتوب تشیع و تفسیر و تبیین زبانی شخصیت امامان معصوم است و اگر قرآن معیار شناخت امام معصوم قرار داهیم و تفسیر بنیادهای شخصیتی آن را از آموزه‌های قرآنی دریافت کنیم، به وضوح در می‌یابیم که آنان جلوه های یک حقیقت واحد و بازتاب نور تابناک هدایت الهی هستند.
زمینه سازی برای قیام امام حسین(ع) با مفاد صلح نامه
حجت الاسلام حسینی گفت: با توجه به شرایط اقلیمی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، بستر نامناسب اقلیم عراق و انحراقات گسترده در آن سرزمین و نیز، هوش شیطانی معاویه و خیانت برخی سرداران سپاهش و فشارهای زیاد انبوهی از سربازان سپاه امام برای پایان دادن به جنگ، امکان منطقی ادامه جنگ برای امام حسن(ع) وجود نداشت و آن حضرت به‌رغم میل باطنی خود تنها به جهت مصالح اسلام و مسلمانان و با توجه به اقتضای زمان و شرایط جامعه اسلامی تن به صلح داد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: اگر امام حسن(ع) جنگ را ادامه می‌دادند همان یاران کم را هم از دست می‌دادند و خود امام حسن(ع) نیز در مقام خلیفه مسلمانان بودند و درگیری آن حضرت با معاویه و کشته شدن او به دست لشکر معاویه، در واقع شکست مرکز خلافت مسلمانان بود و این مسائل باعث شد تا صلح تنها یک استراتژی مطلوب خردمندانه محسوب شود و زمینه لازم را برای سامان دادن به وضعیت مردم مسلمان فراهم آورد.
وی تصریح کرد: یکی از مسائلی که در تحلیل‌های تاریخ تشیع مغفول مانده این است که مفاد صلح نامه در نهایت هوشمندی توسط آن امام انجام شد و زمینه مناسب را برای قیام امام حسین(ع) ایجاد کرد.
این مدرس حوزه علمیه با اشاره به اینکه امام حسن(ع) هم به اندازه امام حسین(ع) شوق شهادت داشتند، گفت: با وجود شجاعت و سلحشوری امام حسن(ع) مجبور به سکوت بود و بی‌گمان رنج این سکوت و خویش‌تن‌داری کمتر از مصائب امام حسین(ع) و شهادت آن حضرت در کربلا نبود.
حجت الاسلام حسینی اظهار کرد: باید حق امام حسن(ع) را به خوبی ادا کرد و در مناسبت‌های مختلف و سالروز شهادت دلایل صلح آن حضرت را تبیین کرد تا به شناخت شایسته و بایسته از امامان معصوم و عملکردهای آنان برسیم.
هفتم صفر یاد آور مظلومیت و غربت امام حسن مجتبی(ع) است
حجت الاسلام سید محمد واعظ موسوی از اساتید حوزه علمیه قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه روز هفتم صفر یاد آور مظلومیت و غربت امام حسن مجتبی(ع) است، اظهار کرد: ایشان زندگی پر فراز و نشیبی را پشت سرگذاشتند و اوایل طفولیت تا ۷ سالگی در کنار پیامبر(ص) و مادرش حضرت فاطمه زهرا(س) بودند و پس از آن در کنار تربیت‌های پدرانه و معصومانه حضرت علی(ع) روزگار می‌گذراندند و شاهد ظلم‌های وارد بر پدر و مادرشان بودند.
وی ادامه داد: بنابر وصیت حضرت علی(ع) و شایستگی‌های فراوان امام حسن(ع)، ایشان هدایت امت و ارشاد معنوی جامعه اسلامی را عهده دار شدند و به منصب امامت رسیدند.
این استاد حوزه علمیه افزود: امام حسن(ع) با لشکریانی سست باور و دشمن کینه توز و سیاست مدار مواجه بود و در اثر فشارهای زیاد مصلحت جامعه اسلامی بر این بود که با صلح از جان، مال و ناموس شیعیان حفاظت کرده و در واقع مفاد صلح نامه منافع کلی فرهنگ تشیع بود و پیامبر(ص) هنگام معرفی این دو سبط بزرگوار می‌فرمایند: «ا لحسن و الحسین امامان قاما او قعدا و سیدی شباب اهل الجنه» یعنی حسن و حسین در همه احوال امام و پیشوایند؛ چه بایستند و چه بنشینند.
علت صلح امام حسن(ع) با معاویه
حجت الاسلام واعظ موسوی گفت: با این حال ریاکاری و تزویر معاویه از یک طرف و سست بنیادی اعتقادی و دنیاگرایی طرفداران و یاران امام(ع) به واقعه صلح انجامید که به تعبیر مقام معظم رهبری پرشکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ بود.
وی عنوان کرد: با توجه به مدیرت و کیاست ذاتی و اکتسابی امام حسن(ع) اگر قرار به مقابله با معاویه بود به شهادت می‌رسیدند و معاویه شهادت ایشان و یارانش را بهانه‌ای برای به ریختگی جامعه اسلامی قرار می‌داد.
این استاد حوزه با اشاره به اینکه ظلم بزرگی در تاریخ بر امام حسن مجتبی(ع) رفته است که حتی بسیاری از شیعیان گمان می‌کنند که ساختار شخصیتی امام حسن(ع) با امام حسین(ع) متفاوت است، تأکید کرد: دقت در شرایط و اوضاع زمانی و مکانی این دو امام بزرگوار نشان می‌دهد که اگر امام حسین(ع) در شرایط امام حسن مجتبی(ع) قرار می‌گرفت، تصمیمی غیر از صلح انجام نمی گرفت.دقت در شرایط و اوضاع زمانی و مکانی این دو امام بزرگوار نشان می‌دهد که اگر امام حسین(ع) در شرایط امام حسن مجتبی(ع) قرار می‌گرفت، تصمیمی غیر از صلح انجام نمی گرفت
حجت الاسلام واعظ موسوی خاطر نشان کرد: ما شیعیان افتخار الگو قرار دادن ائمه معصومین(ع) را برای ساختن جامعه آرمانی و الهی داریم و هر یک از این شخصیت‌های برجسته می‌توانند در زمان خاص و شرایط ویژه از صلاحیت الگو شدن برخوردار شوند و امام حسن مجتبی(ع) نیز از این قاعده مستثنی نیست.