خبرگزاری مهر، گروه استان ها- سید علی متین گو: وقوع سیلاب در بخش هایی از کشور و نیز استان تهران، با توجه به نزدیک شدن به فصل بارش ها بیش از پیش اهمیت یافته و باید آمادگی های لازم را برای آن داشته باشیم.
اما چه عواملی سبب افزایش احتمال وقوع سیلاب در مناطق مختلف می شود و چطور می توان از وقوع این بلایا جلوگیری کرد، برای پاسخ به این سوال با « نادر ضرابیان» فعال محیط زیست به گفتگو نشستیم، که حاصل آن در ادامه می آید:
* چرا استدلال می شود، که دستکاری در طبیعت به ضرر محیط زیست است؟
کره زمین یا همان محیط زیست ما، سخت افزاری بسیار پیچیده و با ساز و کاری از پیش تعیین شده و دقیق است مانند جسم یک انسان که برای هدف مشخصی توسط خداوند ساخته شده است و با قرار گرفتن نرم افزار یا روح در آن تبدیل به یک موجود زنده می شود، تا گونه های مختلف گیاهی و جانوری بتوانند ساختمان زندگی خود را روی آن بنا کنند به همین دلیل هر نوع دستکاری و تغییر در این سخت افزار عملکرد صحیح آن را به خطر می اندازد.
معمولا بعد از وقوع سیلاب ها، مدیران و مردم تلاش می کنند تا راهکاری برای جلوگیری از وقوع دوباره آن پیدا کنند، غافل از این که سیل و زمین لرزه و آتش فشان و طوفان و مواردی مانند آن ها قسمتی از ساز و کار سخت افزار زمین بوده و برای عملکرد صحیح آن لازم و ضروری هستند، در واقع بدون این اتفاقات ادامه زندگی گونه های مختلف گیاهی و جانوری میسر نخواهد داشت.
مهم ترین و حیاتی ترین قسمت جسم یک موجود زنده، پوشش یا پوست و پوسته آن است، این پوشش وظایف بسیاری بر عهده دارد که مهم ترین آن حفاظت از اندام های داخلی ابن سخت افزار است، معمولا آسیب به این پوشش خیلی سریع منجر به تخریب غیر قابل جبران و مرگ جسم خواهد شد، پوست برای ترمیم خود به زمان زیادی نیاز دارد، این موضوع را می توان در ترمیم پوست درختان به روشنی مشاهده کرد.
* دقیقا چه پوششی برای جلوگیری از بلایای طبیعی مانند سیل مناسب تر است؟
پوشش گیاهی علفی به ویژه « گَوَن» که در اکثر مناطق طبیعی و کوهستان ها مشاهده می شود و جنگل های طبیعی در واقع یکی از اجزای مهم پوسته زمین هستند که نقش اول را در کاهش سرعت حرکت و جذب آب به لایه های زیرزمینی و ذخیره آن ایفا می کنند.
بدیهی است که هر نوع آسیب به این پوشش گیاهی، جذب آب را غیر ممکن می سازد و سبب ساز سیلاب های غیر طبیعی می شود.، چرا که قسمت زیادی از آب باران و برف به وسیله این پوشش گیاهی جذب زمین و ذخیره می شود و در پایین دست به شکل چشمه جاری و رودخانه ها را شکل می دهند و قسمت دیگری هم در رود دره ها جاری و به این رودها می پیوندد.
* برای جلوگیری از وقوع سیلاب های غیر طبیعی چه موضوعاتی را باید مدنظر داشت؟
برای این امر توجه به دو موضوع بسیار ضروری است، اول عدم آسیب به پوشش گیاهی و دومین امر باز بودن مسیر حرکت آب در دره تا رودخانه است.
* مگر پوشش گیاهی قابل ترمیم نیست؟ پس نباید نگرانی از آسیب رساندن به آن داشته باشیم، این حرف درست است؟
خیر، معمولا در مناطق طبیعی و کوهستانی با شرایط معمولی و بارش مناسب، پوسته زمین برای این که اثر رد پای عبور فقط یک کوه نورد را ترمیم کند و به حالت اول برگردد به چیزی حدود پنج شش ماه زمان نیاز دارد و این به شرطی است که تردد دیگری در آن مسیر انجام نشود.
این زمان برای ترمیم اثر عبور یک خودروی آفرود چند تنی به چندین سال هم می رسد.
حال به راحتی می توان حدس زد که عبور ده ها و صدها عدد از این خودروها با سرعت بالا و مانور های سنگین و نیز چَرای دام و پاک تراشی پوشش گیاهی و کاشت درخت به جای آن و مواردی مانند آن چه اثر زیان بخش و غیر قابل ترمیمی بر پوسته زمین برجای خواهد گذاشت.
حال در کشور نیمه خشک و کم بارش ما زمان این بازسازی ها بسیار طولانی تر هم خواهد بود و این به شرطی است که این ترددها ادامه دار نباشد.
* این موارد، یعنی ما در حفاظت از منابع طبیعی و آبخیزداری دچار مشکلاتی هستیم، این مشکلات را دقیقا بیان کنید.
بله، نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت این موضوع است که اصولا آب هیچگاه به هدر نمی رود و همواره در یک دایره بسته در حال حرکت است.
آبی که ما در حال حاضر از آن استفاده می کنیم همان آبی است که ده ها میلیون سال قبل دایناسورها از آن استفاده می کردند، توجه به این نکته از این نظر ضروری است که آب به هدر نمی رود ولی خداوند در سیستم سخت افزار زمین سهم آب هر منطقه را مشخص کرده و ابزار لازم برای ذخیره آب را به شکل پوشش گیاهی در همان منطقه فراهم کرده است ولی ناآگاهی ما نسبت به این موضوع مهم سبب می شود که با تخریب پوشش گیاهی به شکل های مختلف، سهم آب منطقه به شکل سیلاب به راحتی از دست برود.
این سهمیه فقط متعلق به انسان ها نیست و دیگر گونه ها هم از آن سهم دارند که با خودخواهی گونه انسان از آن محروم می شوند.
آبخیزداری یکی از راهکارهای مدیریت برای جلوگیری از وقوع سیلاب است. ولی متاسفانه نگاه درستی به این علم وجود ندارد، معمولا دوستان آبخیزدار به جای شناخت و تبعیت از قوانین طبیعت به سراغ عملیات سازه ای مانند گابیون بندی های افراطی و غیر ضروری می روند.
* پس چه اقداماتی برای آبخیزداری واقعی باید به کار بسته شود؟
عملیات آبخیزداری واقعی، ساز و کاری است که شرایط را برای رویش گیاهان و ترمیم پوشش طبیعی زمین در منطقه آبخیز فراهم می کند.
با این اقدام پوسته زمین می تواند نقش طبیعی خود را در ذخیره آب به خوبی ایفا کند، در واقع آبخیزداری یعنی احترام به ساز و کارهای سخت افزار زمین و تبعیت از آن چه خداوند برای آن مشخص کرده است.
این که ما پوشش گیاهی را در بالادست از بین برده و در مسیر دره ها ساخت و ساز انجام دهیم و بعد انتظار داشته باشیم که با عملیاتی مانند گابیون بندی از وقوع سیلاب و ایجاد خسارت جانی و مالی جلوگیری شود خیال باطل بیش نیست.