به گزارش خبرنگار مهر، تبیین فلسفی انواع انسانی در حکمت صدرایی تألیف عبدالله صلواتی، دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران به همت انتشارات هوزان منتشر می شود.
به گمان نگارنده این اثر، در مواجهه با هجوم نهیلیسیم در دنیای جدید و وارونگی ارزشها در آن باید یک بار دیگر کتاب هستی خویش را ورق زنیم و فارغ از نگاه های متداول و کم فروغ به انسان نگاهی دوباره اندازیم. یکی از چشم اندازهایی که می توان از دریچة آن، به انسان نگریست فلسفة صدرایی است؛ فلسفه ای که امکانات درونی فراوانی برای دنیای امروز و مسائل آن دارد اما کمتر از این منظر بدان نگاه می شود.
از منظر فلسفه صدرایی اگر بخواهیم به مسأله نگاه کنیم باید گفت: وجود در فلسفۀ صدرایی واقعیت اصیل در عالم و آدم است و فاصله گرفتن از این وجود و آگاه نبودن از آن به علم مرکب، انسان را به وادی پوچی سوق می دهد و این پوچ گرایی و ازخودبیگانگی وجودی نقطۀ عزیمت انسان به سمت و سوی پوچ گرایی اخلاقی است و در پی این دگردیسی وجودی با نام پوچ‌گرایی، شیوۀ اندیشیدن و سبک زندگی و تمامی شئون فردی و اجتماعی مرتبط با وجود انسان دستخوش تغییر بنیادین می شود.
در این اثر از جایگاه وجودی انسان در عوالم گوناگون و مؤلفه های تأثیر گذار بر انسان ملاصدرا و ساختار وجودی آن بحث می شود، اما محور اساسی اثر حاضر بررسی وحدت نوعی انسان و انکار آن در قالب کثرت نوعی مشتمل بر تفاوت تفاضلی و تباینی انسان نزد ملاصدرا است. در باب وحدت نوعی انسان ها بین حکمای مسلمان اتفاق نظر وجود ندارد. به دیگر سخن تساوی عقول و برابری انسان ها در ماهیت و حقیقت، عقیده ای مسلم و مورد اتفاق، نزد حکمای مسلمان نبوده است؛ چنانکه به گزارش ابوالبرکات بغدادی اکثر مشهوران به حکمت به وحدت نوعی انسان اعتقاد دارند و گروهی که اصالت در حکمت ندارند انسانها را انواع گوناگون می انگارند.
همچنین فخررازی پس از ذکر دلایل موافقان و مخالفان وحدت نوعی انسان و اذعان به اختلاف احوال نفوس انسانی به این سخن رهنمون می شود که دلیلی بر اثبات دو طرف نقیض ( وحدت یا کثرت نوعی انسانها ) وجود ندارد. اما ملاصدرا با به کارگیری نگرش وجودی، نه تنها نوع بشر را منحصر در فرد می داند، بلکه در یک فرد بشر، نیز انواعی از انسانها را مطرح می کند نه نوع ثابت انسانی. به دیگر سخن او وحدت نوعی متواطی صرف را انکار می کند و در مقابل تفاوت تفاضلی انسانها و تفاوت تباینی آنها را مطرح می کند.
در مواضعی از اسرارالآیات، کثرت نوعی انسان مطرح شده است که بر اساس آن انسانهای برخوردار از وحدت نوعی به انواعی از مخلوقات چون ملک، شیطان، سبُع و بهیمه تبدیل می شوند و به تعبیری انسانها به حسب دنیا نوع واحد هستند، اما به لحاظ باطن و آخرت، انواع متعدد انسانی را رقم می زنند که میتوان بر اساس مدلهای مختلف وحدت و کثرت نوعی، قرائت‌های متفاوتی از کثرت نوعی مذکور ارائه کرد.
همچنین می توان مراتب و مقامات قرآنی و عرفانی انسان ازجمله توکل، رضا و فنا در اسرارالآیات را حاکی از مراتب مختلف وجود و منافی وحدت نوعی متواطی صرف انسان تلقی کرد و دقیقاً به همین معنا انسانها را در مراتب متفاوت سلوکی، کثیر نوعی دانست.
همچنین صدرالدین شیرازی تاریخ را جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء میداند؛ به این بیان که تاریخ از حس آغاز شده و به مثال، توهم، عقل و مقام عبدیت ختم می شود. بنابراین انسان در هر دورهی تاریخی، اقتضائات و تعینِ متمایز از دیگر دوره ها دارد و برترین نوع انسانی و امت در عصر حضرت خاتم(صلی الله علیه و آله و سلم) ظهور می‌یابد. نگارنده از این دگردیسی بشری به تحول تاریخی انسان یاد کرده است.
این اثر مشتمل بر ۱۱ فصل است که عبارتند از:
فصل اول: امکان شناخت انسان و قلمرو فراروی
فصل دوم: نحوهی حضور انسان در عوالم گوناگون
فصل سوم: طرح کثرت نوعی انسان پیش از ملاصدرا
فصل چهارم: استنباط مدلهای کثرت نوعی انسان بر پایة فلسفة ملاصدرا
فصل پنجم: نقد و بررسی ادلة وحدت و کثرت نوعی انسان
فصل ششم: تحول تاریخی انسان
فصل هفتم: انواع انسانی در اسرار الآیات
فصل هشتم: قلمرو کثرت نوعی پسین انسان
فصل نهم: فروعات کثرت نوعی انسان ملاصدرا
فصل دهم: انسان ملاصدرا و معنای زندگی
فصل یازدهم: انسان ملاصدرا و مسألة فرهنگ
در فصل یازدهم، محورهای زیر به بحث گذاشته شد:
انسان ملاصدرا و مواجهه با کاستی فرهنگی
مدارا به روایت ملاصدرا و مسإله فرهنگ
انواع انسانی ملاصدرا و تنوع فرهنگی
انسان ملاصدرا و افراطی‌گری
برخی از برجستگی‌ها و نوآوری‌های این اثر که مسبوق به هیچ پژوهشی نیست و از اختصاصات این اثر است. عبارتند از:
- ارائه مدلهای متنوع از انواع انسانی بر اساس امکانات درونی فلسفه ملاصدرا.
- ارائه مستدل کثرت نوعی انسان و تحول تاریخی انسان بر پایه مبانی و احکام فلسفی.
- بررسی امتداد فلسفی و جامعه شناختی کثرت نوعی انسان.
- تبیین متفاوت از طیفی از اصطلاحات فلسفی بر اساس کثرت نوعی انسان همانند: معنای زندگی، پوچی، توبه...
این اثر به زودی به همت انتشارات هوزان به زیور طبع آراسته می شود. پیش از این کتاب زیست جهان ملاصدرا از این نویسنده منتشر شده بود.