به گزارش خبرنگار مهر آیین رونمایی از کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» نوشته شریف لک‌زایی عصر سه‌شنبه ۱۵ آبان ۱۳۹۷ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شریعتمداری، شریف لک‌زایی، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حسن اختری و مهدی فیروزان در موسسه فرهنگی شهرکتاب برگزار شد.
امام صدر در امتداد سنت فلسفی متعالی است
شریعتمداری در بخشی از سخنان خود در این مراسم ضمن اشاره به اهمیت طرح بحث اندیشه سیاسی از منظومه فکری و سیره عملی امام موسی صدر گفت: امام موسی صدر هم به لحاظ زمانی به دوران ما نزدیک بود و هم در شرایطی مشابه کشور ما عمل سیاسی خود را مطرح کرد، بنابراین کار پژوهشی روی اندیشه او می‌تواند برای جامعه فعلی ما مفید باشد.
وی افزود: امام موسی صدر هم اهل نظر بود و هم اهل عمل و توانست پیوند عمیقی میان این دو مفهوم برقرار کند. او در فعالیت‌های خودش با توفیق بسیار همراه شد و شاید کمتر شخصیتی مانند او باشد که درباره‌اش یک هم‌نظری عجیب وجود داشته باشد. تقریبا همه مراجع فعلی نگاه تحسین آمیزی به امام صدر دارند. هرچند که همه این مراجع بزرگوار روزی با او در معاشرت بوده‌اند، اما این هم‌نظری باز جای سوال دارد. با توجه به این نکته که امام صدر رویکرد تقریبی داشت و به پیروان ادیان دیگر بسیار توجه می‌کرد و در فضای متکثر لبنان به رواداری با همه شهره بود، چگونه عملکردش مورد تحسین بزرگان حوزه است؟
شریعتمداری ادامه داد: امام صدر در امتداد سنت فلسفی حکمت متعالیه است. در این کتاب توجه ویژه‌ای به انسان محوری در اندیشه امام موسی صدر شده که مساله امروز ما در دنیای جدید نیز هست. تعبیر امام صدر که امروزه به برند تبدیل شد یعنی «ادیان در خدمت انسان» هم جای خود را در ادبیات علمی کشور باز کرده است. انسان‌گرایی امام صدر با همه الزامات و اقتضائاتی که دارد، سکولار نیست. این توجه ویژه به انسان مورد توجه دکتر لک‌زایی هم قرار گرفته و در این کتاب به آن پرداخته است.
این عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم همچنین به مساله گفت‌وگو و مدارا در نظر امام صدر اشاره کرد و گفت: بحث مهم دیگر این کتاب اعتقاد به اصل تعامل، گفت‌وگو و مدارا در سیره امام صدر است. امام معتقد به گفت‌وگو بود، اما الزامات و پایبندی اسلامی و شیعی در تفکر او به قوت خودش باقی ماند. این نکته مهمی است که چگونه می‌توانیم هم خودمان باشیم و هم با پیروان دیگر ادیان گفت‌وگو کنیم؟
نقد امام صدر از اندیشه هانری کربن
شریعتمداری در بخش دیگری از سخنان خود به نقد امام موسی صدر به هانری کربن اشاره کرد و ادامه داد: یکی از ویژگی‌های مهم کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» توجه نویسنده به نقد امام صدر به اندیشه‌های هانری کربن است. کربن تلاش داشت تا همزمان با تطورات روحی‌اش پیوندی بین شیعه با تصوف، اندیشه‌های ایرانی و اندیشه‌های باطنی اسماعیلی برقرار کند. این عین انحراف است و امام صدر نخستین کسی بود که به این نکته توجه کرد و در مقدمه خود بر ترجمه عربی کتاب هانری کربن نوشت که امام شیعه از نظر هستی شناسی غیر از امامی است که در منظومه فکری اسماعیلی مطرح می‌شود، اما کربن می‌خواست این دو را یکی بگیرد.
وی افزود: تفکر کربن امروزه هم رواج دارد و کسانی چون محمدعلی امیرمعزی آن را پیگیری می‌کنند، امیرمعزی اعتقاد دارد که شیعه چیزی نیست جز غلات. امام صدر در عین اینکه از کربن تجلیل کرد، اما این نکته را نیز از ذهن نبرد که شیعه یک کیان تاریخی دارد و نباید در آن بُعد، تاویلی و عرفانی آن غالب بر بعد سیاسی شود. در تفکر کربن امامت جایگزین نبوت می‌شود، این در صورتی است که در تفکر شیعه اثنی عشری، نبوت با امامت امتداد پیدا می‌کند که کربن به این نتجیه اعتنایی نداشت.
شریعتمداری درباره ویژگی‌های کتاب گفت: نقدهای دکتر لک‌زایی به امام موسی صدر نیز دراین کتاب درج شده و اثر را غنی‌تر کرده است. ما باید نقد کردن را یاد بگیریم وتفکرات اندیشمندان را نقد کرده و آنها را در سنجه واقعیات عینی قرار دهیم. نکته آخر در نوع نگاه امام موسی صدر به مساله تقریب است. تقریب مذاهب مدل‌های مختلفی داشته و تعداد آن را تا ۹ روش نوشته‌اند که البته برخی روش‌ها شکست خورده‌اند، اما در میانه دهه ۸۰ و یا ۹۰ مدل تقریبی امام صدر برجسته است. او در ضمن اینکه شیعیان را اعتلا بخشید، به دنبال مفاهمه با دیگران هم بود.
او همچنین چند نقد خود از کتاب را نیز به این شرح بیان کرد: به نظرم باید عنوان کتاب به «بنیادهای نظری امام صدر در اندیشه سیاسی» تغییر پیدا می‌کرد. در کل کتاب به سیره سیاسی امام صدر کمتر توجه شده، این در صورتی است که می‌توان از آن استنتاج‌های خوبی داشت. همچنین امام صدر هیچگا خود نظرش درباره نوع حکومت را تصریح نکرد و به نظرم در این کتاب فرصت خوبی بود که به تبیین مدل حکومتی مورد نظر امام صدر هم پرداخته شود.
شریعتمداری ادامه داد: بحث نسبت مبانی فلسفی ملاصدرا ومبانی فلسفی امام صدر و همچنین ارتباط و نسبت میان مبانی فلسفی امام موسی صدر و مبانی سیاسی‌اش نیز در کتاب چندان روشن نیست.
این کتاب حاصل زیست نویسنده با اندیشه امام موسی صدر است
فیروزان در این نشست گفت: کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» حاصل تحقیق و پژوهش و فراتر از آنها زیست دکتر شریف لک‌زایی با اندیشه و آثار امام موسی صدر است و به همین دلیل هم از سایر کتاب‌هایی که درباره امام صدر نوشته شده متفاوت است. کسانی که با امام صدر چه از حیث نظری و چه در زمینه شناخت زندگی، آشنا هشند، می‌دانند که در زندگی امام صدر یک همبستگی میان اندیشه و عمل وجود دارد. هرعملی امام انجام می‌داد، مبتنی بر اندیشه‌ای بود.
وی افزود: در زندگی بسیاری از صاحبان اندیشه شاهد بوده‌ایم که هنگام عمل متفاوت از وجه تئوریک خود عمل کرده‌اند، اما امام اندیشه و عملش یکسان است و پیوندی میان خلوت و جلوت امام وجود دارد. او هرچه را که در منزل برای نزدیکانش می‌گوید، از همان جنس حرف‌ها را نیز برای دیگران می‌زند. برای من این سوال بود که چگونه چنین چیزی ممکن است؟
فیروزان ادامه داد: در این کتاب «حکمت متعالیه» به عنوان پاسخی برای چگونگی و چرایی پیوند اندیشه و عمل امام ذکر شده است. یکی از تجلیات عملی آنچه ملاصدرا از حکمت سراغ داشت، همین هماهنگی میان اندیشه و عمل و یکدستگی اندیشه دیروز با اندیشه امروز است.
مدیرعامل موسسه شهرکتاب در ادامه با اشاره به این نکته که امام صدر توفیق پیاده کردن تئوری‌های خود را داشت، گفت: از میان مصلحان معاصر چند نفر را داریم که با استفاده از آموزه‌های دین، منظومه اصلاحی داشته باشند؟ از میان این چهره‌ها کسانی که توفیق پیاده کردن تئوری‌های خود را داشته باشند، بسیار محدود بوده‌اند. امام صدر از معدود مصلحان دینی در طی چند قرن اخیر است که فرصت و توفیق پیاده کردن آرا و نظریات خود را داشته و در عمل هم موفق بوده است.
داماد و خواهرزاده امام موسی صدر همچنین به طرح یک پرسش همیشگی از خانواده امام موسی اشاره و اظهار داشت: مدام از ما این سوال شده که آیا امام موسی صدر مجموعه مدونی از نظریات دارند که از میان آن بتوان مثلا اندیشه سیاسی امام صدر را دریافت؟ ما چنین چیزی در دست نداریم، اما پژوهشگران باید از طریق مهندسی معکوس و توجه به سیره عملی امام و همچنین بررسی آرا و اندیشه‌های دیگران به اندیشه سیاسی امام صدر برسند. کتاب دکتر لک‌زایی نخستین تلاش برای یاگیری و تحلیل اندیشه سیاسی امام صدر است و از این منظر بسیار قابل بحث و گفت‌وگوست.
تم اصلی کتاب فلسفه سیاسی است
دکتر شریف لک‌زایی نیز در این نشست گفت: این کتاب را باید نخستین جلد از مباحث تقریر شده درباره اندیشه سیاسی امام صدر تلقی کرد. به نظرم یک مجلد دیگر درباره فقه سیاسی از نظر امام صدر باید تالیف شود. تم اصلی کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام صدر» فلسفه سیاسی است و دو فصل مهم هم به آزادی و عدالت به عنوان دو مفهوم فربه در فلسفه سیاسی اختصاص پیدا کرده است. این دو مفهوم در اندیشه امام صدر هم فربه و مهم هستند.
وی افزود: یکی از مباحث کلیدی در این کتاب معرفی امام صدر به عنوان فیلسوفی است که در حکمت متعالیه رشد و نمو پیدا کرده است. البته او فرصت نگارش کتاب نداشت و ما اکنون اثر خالص فلسفی ازاو نداریم، اما محتوای اندک نوشتارها و مباحث و گفتار امام صدرسرشاراز مفاهیم حکمت متعالیه مانند بحث جسمانی الحدوث و روحانی البقا، رابطه نفس و بدن، وحدت در کثرت و کثرت در وحدت و... است. این یک نقطه ثقل مهم است و ما برای نخستین بار در کتاب «درآمدی بر اندیشه امام موسی صدر» ما با امام صدر فیلسوف مواجه می‌شویم. البته این نافی مباحث قرآنی و فقه او نیست و به طور کل حکمت متعالیه همه اینها را در خود جمع دارد.
نخستین تالیف جامعه درباره اندیشه سیاسی امام موسی صدر
لک‌زایی ادامه داد: نکته دیگر بحث آزادی است. به نظر من فضای امام صدر در لبنان چه از حیث نظری و چه در حیطه عملی نمی‌تواند فارغ از این بحث باشد. آشنایی من با امام صدر هم از بحث آزادی اتفاق افتاد. امام صدر می‌گوید که حتی صیانت از آزادی هم جز با آزادی ممکن نیست. من در یک فصل مساله آزادی از دیدگاه امام صدر را تبیین کردم، اما در سایر فصول هم این مبحث حضور دارد و همه مباحث را به هم پیوند می‌دهد. البته اگر مخاطبان کتاب را از ابتدا تا به انتها دقیق مطالعه کنند، متوجه هر دو بحث خواهند شد.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین به دیگر مبحثی که در این کتاب برای نخستین بار به آن پرداخته شده اشاره کرد و گفت: بحث نظری دولت و اینکه نگاه امام موسی صدر به دولت چیست؟ نیز برای نخستین بار در این کتاب مطرح شده است. این نکته هم مهم است که امام صدر در لبنان چگونه نظام سیاسی را تبیین می‌کند که همه شهروندان فارغ از دین و عقیده در آن نظام مورد توجه قرار گرفته و بتوانند رفاه نسبی داشته باشند؟ البته درباره این نکته در این کتاب فط توانستم بخش‌هایی را ترسیم کنم و تبیین مفصل آن در کتاب دیگرم که در دست نگارش است، صورت می‌گیرد. در آن کتاب من شرح می‌دهم که نظر امام صدر درباره دولت آسمانی چیست؟
لک‌زایی در توضیح بیشتر نظریه دولت امام موسی صدر اظهار کرد: امام صدر به عنوان مثال می‌گوید که دولت نباید سکولار و فرقه‌گرا و مستبد باشد. می‌توان از این نظریه‌ها الهام گرفت و آن را برای استفاده جامعه ایران تبیین کرد. به دلیل همین سنخ از مباحث من قصد داشتم تا اسم کتاب را «فلسفه سیاسی امام موسی صدر» بگذارم، اما به دلایلی از این عنوان منصرف شده و در مشورت با اساتید به عنوان فعلی رسیدم. نام کتاب نشان دهنده آن است که راه پژوهش همچنان باز است و دیگران هم می‌توانند به آن بپردازند. کتاب دیگری که به زودی با تالیف من منتشر می‌شود درباره نظریه تمدنی امام موسی صدر است که می‌تواند مکمل این کتاب باشد و باب گفت‌وگو درباره اندیشه سیاسی امام موسی صدر را باز کند.
امیدوارم این کتاب باب گفت‌وگو درباره اندیشه سیاسی امام صدر را باز کند
نویسنده کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» گفت: نکته مهم در اندیشه و عمل امام موسی صدر این است که او بر خلاف بسیاری از روشنفکران و عالمان، وقتی ایده‌ای را طرح می‌کند تلاش دارد تا از راه‌های مشروع آن را تحقق بخشد. کار مهم من در این کتاب نشان دادن این نکته است که اندیشه و عمل امام صدر از هم جدا نیست. مبنای این نکته نیز حکمت متعالیه است که در آن توامان بودن نظر و عمل توصیه و اثبات می‌شود. این کتاب به هر حال قرائت من از اندیشه سیاسی امام صدر است که امیدوارم دیگران به نقد آن بپردازند و در این نقدها و گفت‌وگوهاست که ابعاد جدیدی از اندیشه سیاسی امام موسی صدر عیان می‌شود.
لک‌زایی در پایان گفت: امام صدر خود بیان کرده بود که من می‌خواهم پروژه ناتمام سیدجمال‌الدین اسدآبادی را به اتمام برسانم. یافته‌های جدید من اشتراک نظر این دو متفکر برجسته را نشان می‌دهد و برخی تعابیر امام صدر نیز بسیار شبیه تعابیر سیدجمال است. این حرف امام صدر تعارف نبوده و واقعیت دارد، بنابراین می‌توان یک طرح پژوهشی را که این دو محتوا را تفکر را بررسی و مقایسه کند تعریف کرد. هر دو از بزرگان فرهنگ و اندیشه سیاسی معاصر هستند، اما حق هیچ یک به درستی ادا نشده است. تعبیری از آن دوران هست که سیدجمال را ملاصدرای زمان خود می‌دانست، چرا که به حکمت عملی توجه داشت. می‌توان امام موسی صدر را نیز ملاصدرای دوره خود تلقی کرد.