به گزارش خبرنگار مهر، برج قابوس در شهرستان گنبد کاووس سال ٩١ به فهرست میراث جهانی ایران اضافه شد از آن به بعد این میراث تنها برای اهالی استان گلستان و مردم ایران مهم نیست بلکه میراثی برای همه جهان به شمار می‌رود به تبع آن حساسیتها روی همه مسایلی که به آن مربوط میشود هم بالا رفت از یک نم و رطوبت کوچک و پرواز پرندگان و حشرات اطراف آن گرفته تا مرمت های اساسی چنین بناهایی.
بال آتشین ها
به تازگی اخباری درباره پرواز سوسکهایی با عنوان بال آتیشن اطراف این برج شنیده شده که گفته میشود به دلیل مرمت های نادرستی بوده که انجام شده ولی آنچه که مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس اعلام کرد این سوسک ها میتوانند آسیبی به بنا بزنند اما درباره اینکه اصلا چرا چنین حشراتی این موقع از سال به چشم بازدیدکنندگان زیاد آمده است عبدالمجید نورتقانی به خبرنگار مهر گفت: نظر متخصصانی که با ما همکاری می کنند و دوستان زیست شناس این است که هیچ مقاله علمی یا متنی وجود ندارد که نشان دهد این نوع حشرات می توانند به بنا آسیب بزنند. این حشرات اکنون در هر جایی از دشت گرگان وجود دارند. ما سالانه شاهد حضور آنها هستیم. مرمت خاصی روی بنا انجام نداده ایم که در اثر آن این حشرات به وجود آمده باشند. برای مبارزه با نمِ بنا، نمکِش احداث شده است. در برخی از اخبار کلمه موم را به کار برده اند و گفته اند که به خاطر این موم ها حشرات زیاد شده اند، در حالی که ما از موم برای مرمت استفاده نکرده ایم.
حشراتی که اطراف برج زیاد شده اند
وی افزود: ما در برخی از جاها برای اتصال یک سازه به بنای تاریخی از یونولیت به صورت موقت استفاده کرده ایم که البته با پیشنهاد شورای راهبردی این ها نیز برداشته می شوند. حشرات بال آتشین سالانه وجود داشته است اما اینکه چرا در این مقطع زمانی شاهد حضور آنها هستیم، دلیلش تغییرات اقلیمی است، چون فصل زاد و ولد آنها الان نیست. آنها در واقع در این موقع سال به بنا پناه آورده اند و آسیبی نمی زنند.
رطوبت یکی از عوامل فرسایش برج
هر بازدیدکننده ای حتی اگر تخصص درباره رطوبت بناهای تاریخی هم نداشته باشد رطوبت موجود در بنای برج قابوس را به چشم خواهد دید رطوبتی که سالهاست گریبان این برج را گرفته است نورتقانی درباره این زطوبتها هم توضیح داد: رطوبت بنا در دو بخش وجود دارد یکی از پائین وارد بنا می شود و بخش جدی تر رطوبت های نزولی است که به واسطه برف و باران روی بنا تأثیر میگذارد. در این باره نیز قرار است نحوه حفاظت و مرمت ارائه شود. قاعدتاً ممکن است آسیب هایی در نوع ملات نیز بوده باشد.
آسیب های برج در یک تصویر
وی در ادامه بیان کرد: هر ۱۵ روز رطوبت بنا اندازه گیری خواهد شد، ما گمانه ای در جبهه غربی نیز داریم و گمانه ای که در عمق، آب زیرزمینی را می سنجیم، از طرف دیگر در بخش هایی که داریم، دما و رطوبت بنای برج اندازه گیری می شود. همچنین بحث مراکز پایش آنلاین را نیز برنامه ریزی می کنیم. البته پروپوزال ها آماده شده و امسال بخشی از تجهیزات خریداری شده و قرار است با ابزارهای دقیق میزان رطوبت و دمای سطح بررسی شود.
تاثیر پرواز پرندگان روی برج
پرواز پرندگان اطراف بنایی که از هر بنای دیگری در شهرستان بلندتر است شاید چندان مهم نباشد اما اتفاقی که افتاده است این است که پرندگان روی گنبد نشسته و فضله آنها بخش های زیادی از بنا را کثیف و سفید کرده است جای این فضله ها به راحتی از بنا زدوده نشود بنابراین باید فکری به حالش کرد در این باره هم نورتقانی گفت: حتی جای پنجه های پرندگان روی آجرها وجود دارد. از روی فضله ها می شود گفت چند نوع پرنده به اینجا می آیند. برای برداشتن این فضله ها نیز مطالعات در حال انجام است. اما درباره اینکه چرا هنوز این مطالعات به راهکار عملی نرسیده است باید گفت که من مسئولیت پایگاه را از بهمن ماه به عهده گرفته ام. قبلا هم مطالعاتی شده بود. سال ۹۶ مرمت هایی روی بنا انجام گرفته است. مرمت اضطراری روی بنا انجام شد ولی این فضله ها همچنان هست. این فضله ها بعد از ثبت جهانی به وجود نیامده اند و قدیمی هستند.
گلسنگ هایی که به راحتی حذف نمی شوند
رد گلسنگ ها را می توان در هر جایی که رطوبت وجود دارد هم پیدا کرد در برج قابوس هم این گلسنگ ها قدیمی شده و رشد کرده اند. نورتقانی از مطالعات برای از بین بردن این گلسنگ ها خبر داد و گفت: با پژوهشکده علمی و صنعتی نیز صحبت شده تا روی گلسنگ ها کار کنند. ما باید درباره این گلسنگ ها نیز شناخت داشته باشیم، چون وجود برخی از گونه های گلسنگ می تواند جلوی برخی از گونه های مخرب را بگیرد. قبلا یک فاز انجام شده و در فاز سوم قرار است نحوه گلسنگ زدایی را ارائه کنند که زمانبر است. البته باید به صورت پایلوت روی نمونه آجرهای جرجان که شبیه به این بنا است، مداخلاتی انجام شود و بعد روی بنا آن مداخلات را اعمال کنیم. در کنار آن برای نحوه گلسنگ زدایی با تیم نانوی دانشگاه گلستان وارد همکاری شده ایم، چون یکی از راهکارهای مبارزه با گلسنگ ها استفاده از نانو است. اتحادیه اروپا در این زمینه گزارش هایی دارد و یک تیم قوی از چندین دانشگاه در چند کشور در این زمینه کار کرده اند و از آنها خواسته اند روی چند بنا راههای مبارزه با گلسنگ ها اعمال شود. از اساتید خواسته ایم که نحوه گلسنگ زدایی را با استفاده از مواد جدید به ما ارائه کنند، بنابراین دو تیم موازی هم کار می کنند. برای اینکه از تجارب کشورهای دیگر نیز استفاده کرده باشیم با دانشگاه پلی تکنیک میلان کار کردیم، حتی نشستی نیز در دانشگاه برپا شد که در این زمینه طرح مسئله کردیم.
مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس
وی ادامه داد: وجود گلسنگ ها با گیاهانی که روی گنبد روییده اند متفاوت هستند. گلسنگ ها شاید نزدیک به یک سانت رشد سالیانه داشته باشند، ما گلسنگ هایی هم داریم که قطرشان زیاد است و نشان می دهد بعد از مرمت سال ۱۳۰۹ که آندره گدار با آجرهای جرجان انجام داده، این گلسنگ ها در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۰ ساله شکل گرفته است. بخشی از سیاهی ها نیز روی بنا وجود دارد که مربوط به فرآیندهای بیولوژیکی گلسنگ هاست. ما برای اینکه وضعیت رطوبت بنا را بسنجیم، از ابزارهایی استفاده خواهیم کرد که روی بنا و تپه در عمق های مختلف نصب و بررسی می شوند.
این سرویس ها در شان یک بنای جهانی نیست
درخت روی برج!
غیر از گلسنگ آنچیزی که هر میراث دوستی را نگران می کند وجود بوته هایی است که روی گنبد سبز شده اند اصلا هر چند وقت یک بار هر بازدیدکننده ای آن را به خوبی می تواند ببیند شاید چون این بخش از گنبد برج جای مناسبی برای رشد بوته هاست. در این باره هم مسئولان گنبد هر چند وقت یک بار اقدام به حذف آن می کنند و دوباره این بوته ها رشد می کند. مدیر پایگاه میراث جهانی برج در این باره بیشتر توضیح داد: در تیر سال ۹۶، علف های روی گنبد زدوده شدند. اما علف ها با فضله پرندگان به راحتی جابجا می شود. ما برنامه داریم که با کوادکوپتر سم پاشی کنیم ولی موارد مرمتی را باید رعایت کنیم. این کار را به راحتی انجام نمی شود. این بوته ها از فروردین به بعد شروع به رشد کردند و فصلی هستند. انتقال دانه ها از طریق پرندگان انجام می شود. به نظر می رسد این دانه ها در یکی از بهترین جاهای گنبد از نظر اقلیمی گذاشته شده اند چون در آن بخش آفتاب و باران وجود دارد. شاید هندسه آجرچینی به این شکل باشد که دانه ها به پائین سر نخورد. به همین دلیل در آنجا شروع به رشد می کند. در زمان ثبت جهانی نیز علف هایی با گونه های مختلف وجود داشت. ما ۱۱ بوته روی گنبد داریم که نزدیک به سه بوته تا به حال خشک شده است. منتظریم طی یکی دوماه آینده بقیه بوته ها نیز خشک شده و بیفتند. تا الان که اینطور بوده است. ولی اکنون با توجه به تکنولوژی های نوین باید بتوانیم برای زدودن آنها مداخله کنیم.
آزاد سازی حریم و ساخت سالن در عرصه
اطراف برج قابوس یک محوطه ای در حال تکمیل است که نورتقانی آن را برای ایجاد یک سالن بزرگ برای اجتماعات تعریف کرده است از سوی دیگر محوطه سازی های اطراف در مکانی در حال انجام است که مدتی پیش آزادسازی آن انجام شد. وی در این باره بیشتر توضیح داد و گفت:در کنار بنای گنبد قابوس و در عرصه جهانی نابسامانی هایی وجود داشت. اصلاح حریم، جداره سازی و منظره شهری انجام شد. یک سالن برای اجتماعات نیز در حال احداث است و میخواهیم تا برنامه های سازمان میراث فرهنگی اینجا برگزار شود.
بیشتر از ده دقیقه داخل برج نمانید
داخل گنبد قابوس روی زمین کف پوش چوبی مشاهده می شود که می توان آن را نوعی حفاظت در برابر سنگ چین های کف آن دانست مدیرپایگاه میراث جهانی برج قابوس آن را نوعی حفاظت برای جلوگیری از اسیب هایی که بازدیدکنندگان ممکن است وارد کنند دانست و بیان کرد: در ایام عید نزدیک ۳۵ هزار نفر به داخل برج رفتند. ما بازه زمانی کوتاهی برای بازدید آنها از برج تعریف کرده ایم چون بازدم افراد موجب ایجاد رطوبت می شود و ممکن بود حضور آنها به آجرهای کف برج آسیب بزند، به همین دلیل با نظر شورای راهبردی کف برج را چوب فرش کردیم. برخی از بازدیدکنندگان روی بنا می نشستند یا پا روی برخی از آجرها می گذاشتند که در شأن بنا نبود.
کف پوش چوبی برج و سنگ های کف که قرار است روی آن شیشه بگذارند
فضای داخل برج چیزی نیست جز یک بنر اطلاع رسانی نورتقانی معتقد است که بازدیدکننده نباید بیشتر از ده دقیقه داخل برج بماند چون تنفس آنها هم ممکن است روی بنا اثر بگذارد. او در این زمینه گفت: ما اجازه نمی دهیم حتی بازدیدکنندگان به آجرها دست بزنند و یا روی آنها بنشینند. تصمیم داشتیم روی آجرها شیشه بگذاریم اما باید شورای فنی تأیید کند چون هر کاری که انجام شود یک نوع مداخله است. با این وجود هنگام قراردادن چوب در کف برج جای تنفس گذاشته ایم. براساس هندسه برج ۲۰ قطعه در کف گذاشته شده است به گونه ای که بتوان به راحتی آن را بدون آسیب زدن به بنا جابجا کرد. قبل از ثبت ملی و جهانی، با پدیده ای عجیب رو به رو بودیم. افراد عادی در داخل این برج آتش روشن می کرده اند. رد سیاهی این آتش ها هنوز روی بنا وجود دارد.