مجله مهر: شاید برای شما هم این خبر، عجیب به نظر برسد! «خاک ایران قاچاق می‌شود.» بله، عجیب است، البته آن‌هایی که بیشتر با محیط زیست و مسائل مربوط به آن سر و کار دارند، قاچاق خاک را موضوعی قدیمی می‌دانند که به گفته خودشان حتی حالا کمتر از قبل شده است. اما ماجرا این است که این اتفاق علاوه بر اینکه تماما کنترل نشده، بلکه به دلیل ادامه دار بودن ضربه‌های سنگینی را به بافت زیستی کشور می‌زند. خاک مثل یک سفره است که همه از آن بهره می‌برند و اگر فقیر شود همه ضرر می‌کنند.
در این گزارش مجله‌مهر درباره این صحبت خواهیم کرد که ماجرای قاچاق خاک از کجا و چطور خبرساز شد و اصلا خاک ایران به چه کار کشورهای دیگر می‌آید؟
خاکی که از دهه ۸۰ قاچاق می‌شود
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با ایسنا اشاره کرده که «قاچاق خاک‌های ایران از دهه ۸۰ شروع شده و همچنان ادامه دارد.» او تاکید کرده که بیشتر قاچاق خاک مراتع و مزارع اتفاق می‌افتد اما در مورد قاچاق خاک‌های معدنی گزارشی به وی نشده است. قاچاق خاک‌های مراتع و مزارع بیشتر از استان‌های جنوبی مانند فارس است.
به گفته این کارشناس و مسوول سازمان حفاظت محیط‌زیست مقصد خاک‌های قاچاق شده کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌ویژه امارات و قطر هستند که در امارات برای ساخت جزایر مصنوعی و در قطر برای خشک کردن دریا استفاده می‌شود. البته او گفته که در سال‌های اخیر به دلیل کم شدن تقاضا و افزایش حساسیت‌ها، قاچاق خاک تا حدی کنترل شده است.
صادرات خاک به بهانه گل
از سوی دیگر عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات خاک و آب هم تاکید کرده که «خاک یک منبع تجدیدناپذیر و یا دیرتجدیدپذیر است و تشکیل یک سانتیمتر از آن سال‌ها زمان می‌برد.» حسین بشارتی می‌گوید: «ادامه قاچاق خاک ایران که از چند سال پیش شروع شده صحت دارد و طی آن یک سری افراد سودجو با بهانه‌های مختلف خاک حاصلخیز کشور را جمع آوری و به کشورهای حوزه خلیج فارس -همچون امارات- صادر می‌کنند تا صرف ساخت جزایر مصنوعی شود.» به گفته پژوهشگران و مسئولان برخی به بهانه صادرات محصولات گلدانی خاک صادر می‌کنند برخی هم در پوشش سیمان این کار را انجام می‌دهند.
نباید خام‌فروشی کنیم
مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنین معتقد است ارزش خاک‌های معدنی کشور بسیار بالاست و هم برای تولید فولاد، آهن و مس استفاده می‌شود و هم در قالب صادرات و از مبادی رسمی از کشور خارج می‌شوند که با توجه به ارزش بالای این نوع خاک، صادرات آن هم به محیط‌زیست و هم به اقتصاد کشور ضربه می‌زند.
او می‌گوید باید خاک معدنی را که ارزش اقتصادی بالایی دارد در کشور به فولاد و مس تبدیل کنیم و محصول و کالای تولید شده را از کشور صادر کنیم تا ارزش‌افزوده و فرصت‌های اشتغال آن برای کشور خودمان باشد و به عبارت ساده از خام‌فروشی خودداری کنیم.
در این میان مسعود منصور، معاون حفاظت و امور اراضی سازمان‌جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری نیز در سال ۹۵ با تایید خبر قاچاق خاک از کشور، با اشاره به اینکه قانونگذار صدور هر گونه خاک کشاورزی، مرتعی و نباتی را به خارج از کشور ممنوع کرده است، اعلام کرده که دستگاه‌های متولی خاک باید به سرعت دور هم بنشینند و با قاچاق خاک از کشور مقابله کنند. صادر کردن خاک حاصلخیز کشور با هیچ منطقی مجاز شمرده نمی‌شود.
نظر رهبرانقلاب درباره توجه به فرسایش خاک
قاچاق و فرسایش خاک از آن دست هشدارهایی است که در اسفندماه سال ۹۳ از سوی رهبر معظم انقلاب نیز مورد تأکید قرار گرفت. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مسوولان و فعالان محیط‌زیست، منابع طبیعی و فضای سبز که ۱۷ اسفند ماه ۹۳ انجام شد، فرمودند: «فرض بفرمایید فرسایش خاک در کشور بر اثر سهل‌انگاری‌ها و بدعمل‌کردن‌ها و ندانم‌کاری‌ها؛ فرسایش خاک چیزی نیست که بعد بشود به‌آسانی جبرانش کرد. قضیه خاک از قضیه آب مهم‌تر است. ما مشکل آب هم داریم، مشکل بزرگی هم هست، لکن برای تهیه آب راه‌های فراوانی وجود دارد؛ برای تهیه خاک حاصلخیز این راه‌ها دیگر وجود ندارد.»همچنان هستند افراد سودجویی که در قالب سیمان یا به عنوان خاک گلدان به خارج از مرزهای کشور قاچاق می‌کنند.
دفاع از خاک تا پای جان
با همه این اوصاف، همچنان هستند افراد سودجویی که در قالب سیمان یا به عنوان خاک گلدان به خارج از مرزهای کشور قاچاق می‌کنند؛ آن هم بدون در نظر گرفتن اینکه این کار چه تبعاتی برای زیست کشور دارد. شاید این حرف چندان بیراه نباشد که روزگاری فرزندان این مرزو بوم برای حفظ وجب به وجب همین خاک جان خودشان را از دست دادند، اما حالا کانتینرهایی است که همان خاک را در ازای پول به دست بیگانگان می‌سپارد.