استاد میرجلال‌الدین کزازی در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص آیین‌های ایرانیان در شب یلدا گفت: جشن و آیین شب یلدا یکی از کهن‌ترین آیین ها و جشن های ایرانی است.
وی افزود: این جشن را اگر بسیار فراخ بدان بنگریم می توان آن را در شمار جشن‌هایی بدانیم که با خورشید و روشنایی و روز در پیوندند.
این محقق و پژوهشگر برجسته کشور با بیان اینکه پیشینه جشن‌های ایرانی این ویژگی را در خود نهفته می‌دارند، گفت: در جشن و آیین شب یلدا هم انگیزه بنیادین همین ویژگی است.
جشن شب یلدا جشن زایش «مهر» است
وی تصریح کرد: در این شب یعنی شبی که جشن شب یلدا یا به سخنی نغزتر و برازنده‌تر، جشن زایش «مهر» در آن برگزار می‌شود، خورشید که نام دیگر آن در زبان پارسی «مهر» است ارزش و ارجی بیش از پیش می‌یابد.
استاد کزازی ادامه داد: ایرانیان در شبی که دیریازتر و تاریک تر از دیگر شب های سال است، روزگار را به سر می‌آورند. به گونه‌ای نمادین دیریازی و تیرگی بسیار این شب انگیزه ای شده است که بیش از پیش به خورشید، به روشنایی و به روز بیاندیشند.
وی با بیان اینکه از سویی دیگر این جشن در نخستین روز یا شب از زمستان برپای داشته می شود، گفت: زمستان روزگار تیرگی و سرماست که در چشم ایرانیان پدیده‌های زیانبار، گزندرسان و اهریمنی هستند.
مردم می‌کوشند در شب یلدا تا رخشیدن روز بیدار و هوشیار بمانند
این چهره ماندگار ادبیات کشور افزود: از همین روی مانند دیگر جشن های ایرانی، خانواده ها می کوشند که بزمی بیارایند و خویشان، دوستان و آشنایان را به آن بزم فرابخوانند و در کنار آنان این جشن را برگزار کنند.
استاد کزازی به سایر ویژگی‌های آیین های ایرانیان در شب یلدا پرداخت و گفت: ویژگی دیگر در جشن و آیین شب یلدا آن است که ایرانیان بکوشند شب را زنده بدارند و تا دمیدن خورشید و رخشیدن روز بیدار و هوشیار بمانند.
وی افزود: از همین روی چاره‌هایی اندیشیده اند تا گذار این شب دیریاز کمتر دریافت بشود و آن را بگونه ای بگذرانند که مایه رنج و آزارشان نشود. زیرا زنده داشتن این شب به ناچار همراه با چشم پوشیدن از بستر ناز و آسایش است.
ایرانیان پیوندهای نمادشناختی با خورشید و روز را بر خوان یلدا می‌نهند
این پژوهشگر برجسته کشور گفت: از همین روی شاید در جشن و آیین شب یلدا خوانی نمادین هم گسترده می شود که بر این خوان همچنان آنچه را پیوندی نمادشناختی با خورشید و روز دارد، می نهند.
وی تصریح کرد: یکی از بایسته‌های این خوان آجیل شب یلدا است. این آجیل می باید از میوه‌ها و فرآورده هایی باشد که برشته نشده و خام مانده باشند زیرا «مهر» یا خورشید که سخن‌سالار بزرگ «شروانی خاقانی» او را به شیوه ای پندارینه «آشپز آسمان» نامیده است، این میوه ها را می پرورد و می بالاند.
استاد کزازی گفت: اگر خورشید نتابد و پرتو زندگی بخش خویش را از گیتی دریغ بدارد، زندگی از میان خواهد رفت، هیچ گیاهی نخواهد رست، هیچ درختی نخواهید بالید، شاخ و برگ نخواهد گسترد و هیچ میوه ای نیز به بار نخواهد آمد.
آجیل شب‌یلدا نشانه‌ای راز آلود از هستی‌بخشی خورشید است
وی تصریح کرد: آجیل شب یلدا نشانه ای رازآلود از این هستی‌بخشی و زندگی آفرینی خورشید است.
این چهره ماندگار کشور گفت: از سوی دیگر ایرانیان بایسته می دانند که بر این خوان، انار هم بنهند و انار نیز به گونه‌ای نمادین یادآور خورشید است، زیرا در رنگ و ریخت به آن می ماند.
وی تصریح کرد: انار میوه‌ای است که در فرهنگ ایرانی ارزش باورشناختی دارد. این میوه با ناهید هم در پیوند است که بر پایه‌ی باوری باستانی «مهر» از او زاده می شود.
استاد کزازی ادامه داد: «مهر» آن دین‌آوری است که آیینی را در روزگار اشکانی در ایران گسترش داد و این آیین از مرزهای ایران فراتر رفت و در قلمرو جهان شاهی روم آیینی فراگیر و همگانی شد. بر همین روی پیوندی تنگ در میانه «مهر» و «ناهید» است.
شاهنامه‌خوانی و فال‌زنی با دیوان خواجه از ترفندهای ایرانیان برای زنده نگاهداشتن شب یلدا
وی در خصوص سایر آیین های شب یلدا گفت: از ترفندهای دیگر که در این شب ایرانیان می زنند تا آن را زنده بدارند در روزگاران سپسین می توانیم به شاهنامه خوانی یا فال زنی با دیوان خواجه بازگردیم.
این چهره ماندگار ادبیات کشور تصریح کرد: داستان های شاهنامه را کسی برمی‌خوانده است و این داستان ها آنچنان دلپذیر و گیرا و فسون‌بار بوده است که شنوندگان با شنیدن آنها آنچنان از زمان و گذر آن ناآگاه می مانده‌اند که به آسانی می توانسته‌اند این شب را به روز برسانند. به همان سان با فال زنی با دیوان خواجه بزرگ.
برترین بهانه و نیرومندترین انگیزه در جشن‌های شب یلدا استواری پیوندهای مهرآمیز است
وی افزود: این خوان آیینی که ما در این شب می گستریم، بخشی از ویژگی‌ها و آیین های شب یلدا است اما برترین بهانه و نیرومندترین انگیزه در برگزاری این جشن مانند دیگر جشن‌های ایرانی، آن است که ایرانیان به بهانه‌ی جشن شب یلدا، گرد یکدیگر بیایند، بزمی بیارایند و شبی را با هم به روز برسانند تا پیوندهای مهرآمیز که بایسته‌ی زندگانی آدمی است و بی آنها نمی توان در جهان بدان‌سان که می شاید زیست، ژرفا و استواری بیشتری بگیرد.
استاد کزازی تاکید کرد: اگر کسی به هر روی نتوانست این خوان آیینی را بدان‌سان که می‌سزد، بگسترد گزندی به این جشن نخواهد رسید. شاید خانواده ای آن توان را نداشته باشد که آجیل یا انار یا هر چه مانند این دو را در خوان های آیینی جشن‌ها فراهم بیاورد.
آنچه در جشن‌های ایرانی ارزشمند بوده گرد هم آمدن است
وی خاطرنشان کرد: آنچه در جشن‌های ایرانی ارزشمند است و می توان گفت از دیدی به پاس آنها این جشن ها پدید آمده است، همان گرد هم آمدن و زمان را در پیوند و گفتگو با یکدیگر گذرانیدن است.
این چهره ماندگار ادبیات کشور افزود: بدین گونه است که ایرانیان می توانند بیش با یکدیگر آشنایی بیابند و به پیوندهای تازه با دیگران برسند و به یاری این پیوندها وابستگی روانی و رانه‌ای(عاطفی) در میانشان استوارتر بشود. این پیوندها پشتوانه هایی نیرومند برای آنان می‌آفریند که هر زمان نیاز داشته باشند می توانند برآنها بنیاد کنند.
وی در پایان گفت: از سوی دیگر به یاری این جشن هاست که فرهنگ ایرانی و منش ایرانیان از گزند و آسیب به دور خواهد ماند، چیستی ایرانی همچنان بر جای خواهد بود و ایرانیان با گرانسنگی فرهنگ خویش و با پیشینه ارجمند و والای نیاکانشان ژرفتر، بسزاتر واستوارتر آشنا خواهند گردید و پیوند خواهند گرفت.
گفتگو از: طیبه قدمی