خبرگزاری مهر- گروه هنر- آزاده فضلی: کمتر از یک ماه به برگزاری یازدهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر، باقی‌مانده است؛ جشنواره‌ای که در سال ۱۳۸۷ به این دلیل که خلأ جشنواره‌ای به نام فجر و در این وسعت در حوزه تجسمی دیده می‌شد، راه اندازی شد.
این جشنواره در ابتدا با هدف استعدادیابی هنری برگزار شد و در سال‌های بعد شایعاتی درباره جایگزین شدن این رویداد به جای بینال‌های هنری سر زبان‌ها افتاد، اما در هر حال مدیران هنری و تجسمی کشور هیچگاه به این موضوع به صورت مستقیم اشاره نکرده‌اند و معتقدند جشنواره هنرهای تجسمی فجر قرار نیست جای بینال‌های هنری را بگیرد. این در حالی است که پس از یک دهه برپایی این رویداد، هنوز مرز بین جشنواره هنرهای تجسمی فجر و بینال‌ها مشخص نشده و مهمتر از آن نسبت این رویداد با «فجر انقلاب» همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
در آستانه برگزاری یازدهمین دوره، سراغ هنرمندان و فعالان هنرهای تجسمی رفتیم تا درباره این دو ابهام بپرسیم؛ جشنواره هنرهای تجسمی فجر، چه جایگاهی در میان رویدادهای هنری سالانه در کشور دارد و نسبت محتوایی آن با دهه فجر و ایام بزرگداشت انقلاب اسلامی چیست؟
جای خالی یک بینال بین‌المللی هنری
غلامرضا نامی نقاش پیشکسوت در گفتگو با خبرنگار مهر ابراز امیدواری کرد، در کنار برپایی جشنواره هنرهای تجسمی فجر، سرو سامانی به بینال‌های هنری داده شود چراکه از زمانی که جشنواره فجر برگزار شده، مدیران مرکز تجسمی، به دلایل مختلفی چون کمبود بودجه، توجه کمتری به بینال‌ها داشته‌اند و به فکر سامان‌دهی این حوزه نیستند.
وی با بیان اینکه پیشنهاد راه‌اندازی «بینال هنر» فکر خوبی برای بینال‌های هنری در کشور است، گفت: در «بینال هنر» همه هنرها به فراخور، مطرح می‌شوند و به اعتقاد من از طریق بینال هنر و نه جشنواره‌ها، می‌توان استعدادهای نو را کشف کرد، بنابراین جای «بینال هنر» در کشور خالی است.
سطح تراز هنر یک کشور به بینال‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی آن کشور سنجیده می‌شود و اگر نتوانیم این تبادل هنری را بین خود و کشورهای منطقه داشته باشیم، دور خودمان می‌چرخیم و هنرمان به تدریج از رمق می‌افتدبهنام کامرانی دیگر هنرمند نقاشی است که معتقد به لزوم راه‌اندازی بینال هنری بین‌المللی در کشور است و به خبرنگار مهر گفت: در حال حاضر کمبود «بینال تهران» احساس می‌شود و نمی‌دانم آیا می‌توان بینال بین‌المللی که هر کشوری دارد، در قالب جشنواره فجر گنجاند یا خیر، اما این نیاز احساس می‌شود چون حتی کشورهای کوچکتر در منطقه خاورمیانه نیز بینال بین‌المللی دارند و از این طریق، هم هنرمندان تبادل نظر می‌کنند و هم بازارهای جهانی به هم وصل می‌شود، بنابراین این یک فرصت مناسب است که ما هم بتوانیم ابراز وجود کنیم و تاثیرگذار باشیم.
وی در ادامه توضیح داد: باید ویژگی‌هایی که برای بینال یا جشنواره لحاظ می‌شود، در نظر گرفت اما من فکر می‌کنم بودجه‌هایی که در چندین رویداد صرف می‌شود، برای به منصه ظهور رسیدن یک بینال یا جشنواره، می‌تواند متمرکزتر و تاثیرگذارتر باشد و بعد از این جریان می‌توانیم هنرمندان نخبه‌تر و بین‌المللی‌تری دعوت کنیم.
کامرانی افزود: ممکن است اعتراضاتی نسبت به این حرکت از سوی هنرمندان سطح پایین‌تر صورت گیرد، اما سطح تراز هنر یک کشور به بینال‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی آن کشور سنجیده می‌شود و اگر نتوانیم این تبادل هنری را بین خود و کشورهای منطقه داشته باشیم، دور خودمان می‌چرخیم و هنرمان به تدریج از رمق می‌افتد.
فارغ از ماهیت اجرایی جشنواره هنرهای تجسمی فجر و نسبت آن با جای خالی «بینال بین‌اللملی» در حوزه هنرهای تجسمی کشور، از دیگر مباحثی که سال‌ها مورد مناقشه بوده، بخش بین‌الملل این رویداد است که طی ۱۰ سال برپایی دستخوش تغییراتی جزئی در بخش‌ها شده، اما اکثر مواقع از سوی کارشناسان هنری در مورد کیفیت آثار ارایه شده و هنرمندان خارجی که در این رویداد شرکت می‌کردند، مورد نقد بوده است.
عده‌ای از کارشناسان معتقدند این رویداد هنری تنها عنوان «بین‌المللی» را یدک می‌کشید و صرف حضور چندین هنرمند از چند کشور یک جشنواره را تبدیل به رویدادی بین‌المللی نمی‌کرد. شاید به همین دلیل هم در آستانه دهه دوم برگزاری این رویداد، بخش بین‌الملل از جشنواره هنرهای تجسمی فجر حذف شده است.
بخش بین‌الملل جشنواره تجسمی فجر ضعیف بود
غلامرضا نامی از هنرمندانی است که کارنامه جشنواره هنرهای تجسمی فجر در بخش بین‌الملل را طی یک دهه گذشته «ضعیف» ارزیابی و از حذف آن ابراز خشنودی کرد. وی در عین حال معتقد است: به اعتقاد من هر جشنواره‌ای باید از سطح کیفی بالایی برخوردار باشد، چراکه این نوع جشنواره‌ها الگوی جوانان هنرمند هستند. مهمترین بخش این جشنواره هیات انتخاب، داوری و شورای سیاستگذاری است که نتیجه آن به نمایش گذاشتن هنر اصیل و واقعی است. در کل جشنواره هنرهای تجسمی فجر در یک دهه برگزاری، روند مثبتی را طی کرده است.
بهنام کامرانی نیز بر لزوم رسیدن جشنواره هنرهای تجسمی فجر به جایگاه «جشنواره فیلم فجر» تاکید کرد و گفت: جشنواره هنرهای تجسمی فجر می‌تواند به سمتی حرکت کند که شکل بین‌المللی‌تری پیدا کند تا بودجه و سرمایه گسترده‌ای به آن تعلق گیرد. حضور رشته‌های مختلف هنری در یکجا، می‌تواند منجر به شکل‌گیری گردهمایی از هنرمندان تجسمی شود.
هنرهای تجسمی؛ در جستجوی ویترین مردمی
اقبال و پیگیری که نسبت به هنرهایی مثل سینما، تئاتر و موسیقی در جامعه وجود دارد، نسبت به هنرهای تجسمی وجود ندارد و این موضوع یکی از اهداف موسسان جشنواره تجسمی فجر بود تا هنرهای تجسمی بیش از پیش به مردم عرضه و شناسانده شود. هنرمندان هنرهای تجسمی نیز به همان اندازه مغفول مانده‌اند و معمولاً مردم شناختی نسبت به آنها ندارند.
بنابراین جشنواره هنرهای تجسمی فجر با هدف کشف استعدادهای نو و جدید در کشور، شناساندن هنرهای تجسمی به مردم و پر کردن خلأ موجود در زمینه هنرهای تجسمی در کشور راه اندازی شد. در نیمه راه برگزارکنندگان به این نتیجه رسیدند جشنواره‌ای بین‌رشته‌ای برپا کنند که در آن مرز بین نمایش آثار تجسمی از بین رفته و حوزه‌های جدیدی از این آثار در نمایشگاه ارائه شود و به همین دلیل هنرمندان هنرهای جدید نیز به این جشنواره سوق یافتند.
از روز اول تلاش بر این بود جشنواره هنرهای تجسمی فجر بدون اینکه جای بینال‌ها را پر کند، جایگاهی برای خودش داشته باشد و موضوعات اجتماعی مرتبط با حوزه انقلاب را دنبال کندسیدعباس میرهاشمی عضو شورای سیاستگذاری و دبیر چهار دوره ابتدایی جشنواره هنرهای تجسمی فجر است. میرهاشمی درباره اینکه آیا این رویداد در دهه اول برپایی به جایگاهی که مدنظر بوده، رسیده است یا خیر، به خبرنگار مهر گفت: وقتی همه هنرها جشنواره‌ای تحت عنوان «فجر» داشتند و بزرگ‌ترین اتفاق هنری آنها هم محسوب می‌شد، جای این جشنواره در حوزه هنرهای تجسمی خالی بود.
وی تأکید کرد: از روز اول تلاش بر این بود جشنواره هنرهای تجسمی فجر بدون اینکه جای بینال‌ها را پر کند، جایگاهی مستقل برای خودش داشته باشد و موضوعات اجتماعی مرتبط با حوزه انقلاب را دنبال کند.
یکی از اهداف اولیه جشنواره‌های هنری فجر علاوه‌بر نمایش تلاش یک ساله هنرمندان عرصه‌های مختلف، نمایش آثاری با رویکرد انقلابی است؛ به همین دلیل این جشنواره‌ها در ایام دهه فجر و همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شوند. با گذشت چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی عده‌ای معتقدند هنوز این جشنواره‌ها به جایگاهی که از ابتدا برای آنها پیش‌بینی شده بود، نرسیده‌اند.
جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ در این ارتباط، محمدحسین نیرومند هنرمند گرافیست و کاریکاتوریست که پیش از این مشاور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سرپرست مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری بوده است، درباره جشنواره هنرهای تجسمی فجر به خبرنگار مهر گفت: جشنواره هنرهای تجسمی فجر اهدافی دارد و افرادی که روز اول آن را کلید زدند، به دنبال این بودند بین هنرهای تجسمی و انقلاب اسلامی نسبتی ایجاد کنند و بتوان آثاری را در این جشنواره پذیرفت و مشاهده کرد که با این موضوع نسبت دارند؛ اما متاسفانه هر چه زمان گذشت، جشنواره هنرهای تجسمی فجر با این هدف زاویه پیدا کرد.
حذف موضوعات مرتبط با چشم‌انداز جمهوری اسلامی
عباس میرهاشمی نیز در این‌باره با اشاره به اینکه در دوره اول جشنواره هنرهای تجسمی فجر فقط راه‌اندازی یک رویداد به‌عنوان هدف مطرح بوده است، توضیح داد: در دوره‌های ابتدایی جشنواره هنرهای تجسمی فجر آیین‌نامه نیز تدوین شد که بر اساس این آیین‌نامه، جشنواره موضوعات مختلفی را دنبال می‌کرد. البته سال‌های بعد موضوع را از جشنواره حذف کردند و تِم آزاد برای جشنواره در نظر گرفته شد.
میرهاشمی افزود: امیدوارم دوستان روند قبلی جشنواره را در دوره‌های ابتدایی مورد بررسی قرار داده و سپس به ایده «حذف موضوع» رسیده باشند، چراکه در آن دوره‌ها موضوعات جشنواره متناسب با چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران استخراج می‌شد و در واقع نگاهی که به مفاهیم انقلابی وجود داشت تا در قالب هنر و برای مطرح شدن در جامعه، انتخاب شوند. این مسیر، سیر قابل قبولی هم داشت، اما به هر حال با توجه به ماهیت هنر که متغیر است، جشنواره نیز در دوره‌های بعد دچار تغییراتی شد و شکل دیگری از ارایه آثار تجسمی را شاهد بودیم. امیدوارم در ادامه این مسیر هر اتفاقی می‌افتد، به نفع هنر و هنرمندان باشد.
جریانی که در غفلت مدیران بر جشنواره حاکم شد!
محمدحسین نیرومند در بخشی از صحبت‌های خود با اشاره به دهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر بیان کرد: سال گذشته در جریان برپایی دهمین جشنواره، با آثاری مواجه بودیم که به نظرم هیچگونه نسبتی با فجر و انقلاب نداشتند.
مدیران هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خیلی شتابزده و ناپخته تلاش کردند داوری کل جشنواره هنرهای تجسمی فجر را در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به افرادی بسپارند که دیدگاه‌شان با انقلاب فاصله داردوی با بیان اینکه متولی اشاعه هنر در مملکت، متوجه جریانی که بر جشنواره حاکم شده نیست، گفت: اخیراً فهرست اسامی هیات داوران و دبیران یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر را نگاه کردم و بسیار متعجب شدم که مدیران هنری کشور یا متوجه فجر انقلاب اسلامی نیستند یا اینکه عمداً مسیر این جشنواره و نمایشگاهش را منحرف می‌کنند! چون نمی‌توان در جشنواره‌ای همسو با فجر انقلاب از افرادی استفاده کرد که ذره‌ای انقلاب اسلامی را قبول ندارند و ابایی از مطرح کردن این موضوع ندارند، همچنان که در آثار این افراد نیز این موضوع قابل مشاهده است.
این هنرمند کاریکاتوریست با تاکید بر بازنگری نسبت به این موضوع، خاطرنشان کرد: کسی که صراحتاً حجاب اسلامی را که یکی از نمادهای انقلاب اسلامی است، به تمسخر می‌گیرد، نمی‌تواند جزو گزینه‌های داوری جشنواره هنرهای تجسمی فجر باشد!
وی در ادامه اظهار کرد: به نظر من پذیرش داوری جشنواره‌ای به نام فجر از طرف اینگونه هنرمندان که اعتقادی به انقلاب اسلامی ندارند، تعجب برانگیز و مشکوک است و از طرف دیگر فکر می‌کنم مدیران هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خیلی شتابزده و ناپخته تلاش کردند داوری کل جشنواره هنرهای تجسمی فجر را در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به افرادی بسپارند که در بهترین حالت دیدگاه‌شان با انقلاب فاصله دارد.
نیرومند موضع‌گیری درباره داوری آثار جشنواره را زود دانست و گفت: باید ببینیم نتایج داوری‌های جشنواره هنرهای تجسمی فجر چه می‌شود، اما اسامی هیات داوران، نشان‌دهنده بی‌توجهی این افراد نسبت به آرمان‌های انقلاب اسلامی و هنر انقلاب است. ما در دنیا کشوری هستیم که حرفی برای گفتن داریم، اما این حرف در هنرمان دیده نمی‌شود. آثار سال گذشته جشنواره هنرهای تجسمی فجر مبیّن این موضوع بود؛ اکثر این آثار کپی‌برداری شده از الگوهای تکراری چندین سال پیش اروپا بود که اتفاق بسیار تاسف‌آوری است.