به گزارش خبرنگار مهر، نشست زمین در تهران اتفاق تازه ای نیست. این که تهران رکورد دار نشست زمین درجهان است نیز پیش از این توسط محققان ایرانی اعلام شده است. اما به تازگی مرکز تحقیقات علوم زمین در آلمان نیز نتایج تحقیقات خود در خصوص نشست زمین درتهران را منتشر کرده که نشان می دهد غرب تهران که زمین‌های شهری و کشاورزی را شامل می‌شود، در حال فرونشینی است و این ریزش در برخی نقاط تهران و همینطور ورامین حدود ۲۵ سانتیمتر در سال است. فرودگاه بین المللی امام خمینی که در جنوب غربی تهران واقع شده نیز سالانه حدود ۵ سانتیمتر پائین می‌رود.
هرچند برخی کارشناسان حوزه زمین شناسی به دلیل در دسترس نبودن مستندات این تحقیقات، چندان آن را قابل اتکا نمی‌دانند.
کدام نقاط تهران بیشترین فرونشست را دارد ؟
رضا شهبازی مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی درباره وضعیت فرونشست در شهر تهران به خبرنگار مهر می‌گوید: در تهران در بخش جنوب و جنوب غرب بیشترین چالش فرونشست را داریم؛ دلیل آن هم به طور مشخص، وجود اراضی کشاورزی و بهره‌برداری از چاه‌ها در این بخش از تهران است.
او ادامه می‌دهد: در این نقاط بخش ریزدانه ما نیز وجود دارند و به دلیل رسوبات ریزدانه، قابلیت فرونشست در این محدوده بیشتر است. در بخش‌های شمالی شاید ما افت آب بیشتری داشته باشیم اما به دلیل جنس رسوبات که درشت دانه است، فرونشست کمتری داریم.
شهبازی می‌افزاید: به دلیل آنکه مناطق بالادستی شهر تهران پوشیده از بناهای مسکونی و راه‌ها هستند، فضای تغذیه سفره‌های آب‌های زیرزمینی نیز وجود ندارد و ما شاهد فرونشست در بخش جنوب و جنوب غربی در مرز شهر تهران و اراضی کشاورزی هستیم.
نرخ فرونشست درپایتخت
مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی با اشاره به نرخ فرونشست در تهران می‌گوید: سالی ۱۰، ۱۵ یا ۱۸ سانتیمتر نرخ فرونشست در تهران است. این نرخ‌ها، نرخ‌های نقطه‌ای هستند و ما در سال ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر فرونشست در تهران را شاهدیم.
او با تأکید بر اینکه بالای ۴ سانتیمتر فرونشست در سال، وضعیت بحرانی است، اضافه می‌کند: آخرین اعداد اعلام شده ۳۶ سانت در دو سال بوده است.
شهبازی در خصوص پژوهشی که اخیراً در کشور آلمان در خصوص فرونشست‌های تهران انجام شده و عدد ۲۵ سانتیمتر را اعلام کردند، می‌گوید: چون اسناد این خبر در دسترس ما نیست، امکان قضاوت در خصوص صحت آن وجود ندارد، اما در هیچ جایی نرخ ثابت ۲۵ سانتیمتر فرونشست وجود ندارد. ممکن است یک سال در منطقه‌ای خاص با توجه به ویژگی‌های آبخوان منطقه و میزان برداشت، فرونشست بیشتر باشد و سال بعد بر اساس جنس آبخوان و المان‌های مؤثر دیگر، منطقه دیگر میزان فرونشستش بیشتر باشد و میزان نرخ فرونشست بر اساس میزان تغذیه، میزان برداشت، جنس آبخوان و مناطق تغذیه متفاوت است و ما یک روند ثابت در یک دشت را نداریم.
فرونشست ها بازگشت پذیر نیستند
مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان برگشت‌پذیری مناطقی که دچار فرونشست شده‌اند، توضیح می‌دهد: ما حتی اگر شرایط تغذیه و جبران کسری مخزن را داشته باشیم، پدیده برگشت فرونشست امکان‌پذیر نیست زیرا چیدمان ذرات آبخوان در زمان فرونشست بر هم می‌خورد. ذرات آبخوان در زمان تشکیل خود، آرایش خاصی دارند که فرونشست این چیدمان را برهم می‌زند مانند این است که لیوانی پلاستیکی را در مایکروفر گذاشته و این لیوان تغییر شکل داده باشد؛ شاید همچنان امکان نگهداری آب را داشته باشد اما به شکل سابق برنمی‌گردد.
او در خصوص اینکه چقدر ایجاد خطوط مترو یا انحراف قنات‌ها در داخل شهر باعث فرونشست می‌شود، می‌افزاید: اتفاقاتی که در داخل شهر می‌افتد، فروچاله است و فروچاله با فرونشست دو موضوع متفاوت است. در زمین‌شناسی حرکت توده‌ای زمین در جهت قائم به دو صورت فرونشست و فروچاله اتفاق می‌افتد. فرونشست در پهنه‌ای گسترده و با نرخ چند سانتیمتری رخ می‌دهد که خطری بلندمدت است و به صورت تدریجی خطر آن احساس می‌شود اما فروچاله‌ها اثری مستقیم و سریع دارند. در محدوده‌ای خاص متمرکز می‌شوند، درجه تأثیرگذاری‌شان بالاست و ممکن است در قطر ۳۰ تا ۴۰ متر و در عمق ۴۰ متری رخ دهند که فروچاله‌ها بر اثر ریزش قنات‌ها، تونل مترو و کاربری‌های دیگر اتفاق می‌افتد. هر دو پدیده، پدیده مخاطره‌آمیزی در زمین‌شناسی هستند و باید به شدت مورد مراقبت قرار گیرند.
باید بدانیم زیر زمین چه خبر است
شهبازی در خصوص اینکه آیا می‌توان روند فرونشست و فروچاله را متوقف کرد، توضیح می‌دهد: ما می‌توانیم روند را کند کنیم. ما در موضوع فرونشست‌ها و فروچاله‌ها باید به دنبال پاسخ یک سؤال مشخص باشیم که زیر زمین چه خبر است؟ ذرات از چه جنسی هستند و چه میزان آب در آن وجود دارد؟ همچنین می‌توان با مدیریت سازه، مدیریت مصرف آب یا متوقف کردن بهره‌برداری از منابع زیرزمینی، توقف ساخت و سازهای زیرسطحی و تجهیز سریع ساخت و سازهای زیرسطحی یا تزریق مواد نگهدارنده، وضعیت زیر زمین را تثبیت کرد و در خصوص ناپایداری برنامه‌ریزی کرد.
زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و ایمنی شورای شهر تهران هم درخصوص بحران فرونشست زمین در تهران، می گوید: فرونشست‌ها در سطح شهر، می‌تواند عوامل متعددی داشته باشد. این عوامل ناشی از نحوه موقعیت زمین، سست بودن خاک محدوده، ساخت‌وسازهای بی‌رویه، خاک‌برداری‌های غیراستاندارد و غیراصولی و ... است که اتفاقاتی مانند فرونشست زمین‌ها را به دنبال دارد. با توجه به قنات‌های به‌جامانده از گذشته وضعیت زمین، هنگام کار و گودبرداری باید تمام جوانب کار موردبررسی قرار بگیرد و ایمنی لازم نیز تأمین شود تا شاهد اتفاقات خطرناک این‌چنینی در سطح شهر نباشیم.
او ادامه می دهد: بخشی از این فرونشست‌هایی که در سطح شهر تهران مشاهده می‌کنیم، به دلیل عوامل طبیعی رخ می‌دهد و زمین نیز هرساله نشست‌هایی را دارد، بخش دیگر آن‌هم به دلیل عوامل غیرطبیعی و حاصل فعل‌وانفعالاتی است که به دست انسان صورت می‌گیرد و عمدتاً به ساخت‌وسازهای گسترده برمی‌گردد. قطعاً اگر هنگام ساخت‌وساز، خاک‌برداری‌ها عمیق باشد و در پی آن تمهیدات و آزمایشات لازم اتخاذ نشود، باعث می‌شود تا در نقاطی از شهر، شاهد ریزش و فرونشست باشیم که علاوه بر خسارت‌های مالی ممکن است خسارت‌های جانی را هم به دنبال داشته باشد.
زیر پای تهرانی ها خالی است
محمد سالاری رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران هم به مهر می گوید : بررسی ها نشان می دهد شهر تهران به دلیل این که سالها شبکه جمع آوری فاضلاب نداشته است و چاه های جذبی که در ده میلیون قطعه زمینی که در تهران ساخته شده برای فاضلاب حفر کرده است زیر پای تهران را خالی کرده، همچنین استفاده بیش از حد ازآب های زیر سطحی شبب شده که خاک تهران پوک شود و حفرهایی در زیر آن ایجاد شود .
این عضو شورای شهر تهران نیز ایجاد تونل های مترو را هم فرونشست های تهران موثر می داند و معتقد است باید معابر تهران هر فصل اسکن شوند.
تاکید بر لزوم اسکن دائمی خیابان ها
موضوعی که افشین حبیب زاده رییس کمیته عمران شورای شهر تهران هم بر آن تاکید دارد. او به مهر می گوید: تنهاچاره حفره‌های زیر زمین در تهران اسکن مستمر خیابان‌های اصلی و فرعی تهران است، اکنون دستگاه‌های ثابت اسکن در شهر تهران وجود دارد اما این دستگاه‌ها نیاز ما را برطرف نمی‌کند، زیرا باید به وسیله اسکن متحرک نقاط بحرانی و خطرآفرین شهر به صورت مستمر پایش شود.
او ادامه می دهد: متاسفانه دستگاه‌های متحرک برای اسکن شهر تهران وجود ندارد و از ماه‌ها پیش برای خرید این دستگاه‌ها اقدام شده اما هنوز خریداری نشده است و بارها هم در این باره تذکر داده‌ایم. تا زمانی که این دستگاه‌ها خریداری نشود همچنان مشکل فرونشست زمین برای شهر تهران وجود دارد و احتمال دارد که هر لحظه بخشی از زمین فرونشست کند که این موضوع برای شهر تهران خطرناک است.
حبیب زاده اضافه می کند: شهر تهران به صورت جدی با خطر فرونشست زمین و ایجاد فروچاله‌ها مواجه است و هر چند وقت یک بار نمونه‌ای از این مساله در نقطه‌ای از شهر از جمله در اتوبان‌ها و معابر اصلی شهر رخ می‌دهد. فرونشست زمین و فروچاله‌ها امکان تبدیل شدن به بحران را دارند.
با وجود هشدارهای کارشناسان داخلی و نتایج تحقیقات بین الملللی در خصوص فرونشست نگران کننده تهران، تجهیزات لازم برای اسکن دائمی خیابان های پایتخت خریداری نشده است.