به گزارش خبرنگار مهر، مستندمسابقه «خانه ما» که هر جمعه روی آنتن شبکه نسیم می‌رود، در فصل ششم به تبریز رسیده است. در این فصل سه خانواده تبریزی با یکدیگر به رقابت می پردازند و مخاطب با تلاش‌ها و سبک زندگی این سه خانواده برای رسیدن به جایزه مواجه می‌شوند.
کارگردانی این فصل را احسان عمادی و امین کفاش برعهده دارند و تهیه‌کنندگی آن برعهده حسین افشار است.
احسان عمادی که نویسندگی این مستندمسابقه را هم بر عهده دارد همزمان با آغاز پخش فصل جدید، در گفتگو با خبرگزاری مهر توضیحاتی درباره روند انتخاب خانواده ها در مسابقه، هدف، ویژگی ها و سایر مسایل مرتبط با مسابقه بیان کرده است.
* ایده اولیه مستند مسابقه «خانه ما» از کجا آمد؟
- حسام اسلامی که از مستندسازان شناخته‌شده و توانای سینمای ماست به همراه علی رمضان‌پور که در سال‌های اخیر فیلمنامه آثاری مثل انیمیشن بلند «فیلشاه» را نوشته است، طراحی و کارگردانی چهار فصل اول «خانه ما» را به عهده داشتند. در دو فصل اخیر هم اسلامی به غیر از بازنویسی فیلمنامه، به‌عنوان مشاور کارگردان در فرآیند تولید حاضر شد و در واقع سه نفری به همراه امین کفاش‌زاده و بنده این پروژه را پیش می‌بریم.
برخلاف فانتزی‌ای که بسیاری از ما از ولخرجی‌ها و زندگی راحت مردم اروپا یا آمریکا ساخته‌ایم، برعکس خود ما ایرانی‌ها خیلی بیشتر اهل بریز و بپاش هستیمما از سال‌های گذشته درباره سبک زندگی و الگوی مصرف غلط ایرانی‌ها صحبت می‌کردیم و از مشاهداتی که احیانا هر کدام در سفرهای خارجی از سبک زندگی دوستان خود یا دیگر شهروندان داشتیم مثال‌هایی می‌آوردیم. برخلاف فانتزی‌ای که بسیاری از ما از ولخرجی‌ها و زندگی راحت مردم اروپا یا آمریکا ساخته ایم، برعکس خود ما ایرانی‌ها خیلی بیشتر اهل بریز و بپاش هستیم و متأسفانه در خیلی زمینه‌ها غلط مصرف می‌کنیم.
ایده اولیه «خانه ما» هم از دل همین دیدگاه به دنیا آمد، برنامه‌ای که مبنایش پیدا کردن راه‌کارهایی خلاقانه برای درست مصرف کردن است، نه مصرف کم یا ریاضت کشیدن. هدف ما در این مسابقه‌ها همیشه این بوده که نشان بدهیم چطور با مدیریت هزینه‌ها، می‌شود از زندگی لذت برد بدون اینکه روال عادی زندگی‌مان را به هم بزنیم.
* بعد از اتمام پنج فصل و با شروع فصل ششم فکر می‌کنید به هدفی که مدنظر برنامه بوده، دست یافتید؟
- اینکه بگوییم یک برنامه تلویزیونی می‌تواند الگوی مصرف بخشی از جامعه را اصلاح کند ادعای خیلی گزاف و نامعقولی است. اساسا ظرفیت برنامه‌هایی در این سطح خیلی خیلی کمتر از اینهاست. با این حال اگر «خانه ما» در حد یک تلنگر هم برای خانواده ایرانی تاثیرگزار باشد، برای ما کافی است. گاهی از مخاطبان برنامه می‌شنویم که در فلان قسمت، خود را جای شرکت‌کننده‌ها گذاشته‌اند تا ببینند چطور می‌شود با صدهزار تومان یک مهمانی گرفت، خیلی اهمیت دارد فارغ از اینکه آن مخاطب، بعدا این سبک زندگی را ادامه دهد یا براساس این مدل زندگی نکند.
* ملاک انتخاب خانواده‌ها در این فصل چه بود؟
- در انتخاب خانواده‌ها سه فاکتور بیش از بقیه برای ما اهمیت داشت، اول ترکیب سنی و عددی خانواده‌ها طوری که با همدیگر متناسب و در شرایط تقریبا برابر باشند، دوم روحیه ماجراجویی و خلاقیت در خانواده‌ها و همچنین حضور راحت و بدون استرس‌شان در مقابل دوربین تا موقع ضبط برنامه همان مدلی باشند که در زندگی روزمره و پشت دوربین هستند.
تجربه فصل‌های قبل به ما ثابت کرده بود که خانواده‌ها خیلی شور و اشتیاقی به شرکت در مسابقه ندارند یا فاقد حس خلاقیت و ماجراجویی هستند، ممکن است در میانه‌های مسابقه دچار مشکل شوند یا هر ماموریتی را انجام ندهند حتی بعضا نگران پخش شوخی‌ها یا سبک ارتباطی واقعی و راحت‌شان با هم از تلویزیون می شوند.
ما نهایت سعی‌مان را می‌کنیم که خانواده‌های جذاب‌تری برای این مسابقه انتخاب شوند تا مخاطب هم از دیدن کارهایشان لذت ببرد. مثلا برای همین فصل تبریز در دو نوبت فراخوان دادیم و مصاحبه‌های انتخابی را برگزار کردیم که یکی از خانواده‌های شرکت‌کننده در همین نوبت دوم انتخاب شد.
* فرآیند نظارت روی شرکت‌کننده‌ها در حین مسابقه چگونه است؟
- تا جایی که امکان داشت، از قواعد سفت و سخت کنترلی استفاده کردیم، البته بدون اینکه وارد حریم خصوصی خانواده‌ها شویم. روال مسابقه به این شکل است که هر خانواده در طول این یک ماه، باید هزینه خورد و خوراک، رفت و آمد، مواد شوینده و بهداشتی و خلاصه کلیه اقلام مصرفی‌اش را فقط با استفاده از پولی که از کارت «خانه ما» به او داده می‌شود تأمین کند اما هزینه‌هایی مثل درمان یا اجاره خانه یا اقساط بانکی و امثال آن در این محاسبات مد نظر قرار نمی‌گیرد.
کنترل و نظارت روی این فرآیند هم با اجازه و هماهنگی خانواده‌ها با دقت فراوان انجام می‌شود. مثلا لیست خریدهای هر خانواده با موجودی یخچال‌شان تطبیق داده می‌شود.
خانواده‌ها هر روز تصویر سه وعده غذایی‌شان را برای ما ارسال می‌کنند و حتی در مواردی، قیمت اقلام خریداری‌شده با قیمت بازار و فروشگاه‌های اطراف مقایسه می‌شود. شاید نزدیک به ۸۰ درصد فعالیت‌های مالی شرکت‌کننده‌ها، تحت نظارت کامل قرار دارد، خود خانواده‌ها هم ملاحظات اخلاقی و حساسیت‌های شرعی خاصی دارند که به هر قیمتی، نمی‌خواهند در مسابقه برنده شوند و همین هم اعتماد متقابلی را بین سازندگان و شرکت‌کنندگان به وجود می‌آورد.
* فکر می‌کنید «خانه ما» چقدر شبیه نمونه‌های خارجی است؟ آیا تا امروز از این منظر با انتقادی مواجه شده‌اید؟
- تولید رئالیتی‌شوها در دنیا سابقه‌ای چندان طولانی ندارد. در ایران هم، «خانه ما» جزو اولین برنامه‌ها در این سبک محسوب می‌شود که خدا را شکر، موفق بوده و دیده شده است. البته خود ما به‌عنوان تیم سازندگان خانه ما، رئالیتی شویی در دنیا سراغ نداریم که قواعد و جزئیات و حتی کلیتی شبیه به «خانه ما» داشته باشد.
در واقع الگوی ما یک برنامه خارجی نبوده که بعد بخواهیم بومی‌سازی‌اش کنیم. همان‌طور که گفتم، ایده اصلی برنامه بر مبنای یک نیازسنجی اجتماعی و عمومی در ایران و البته ترکیبش با جذابیت‌های رسانه‌ای شکل گرفته است. شاید گوشه‌ای از یک قسمت یا مرحله‌ای در مسابقه، شبیه نمونه‌ای خارجی باشد اما کلیت کار و ساختار «خانه ما»، بر اساس فکر و ایده‌ای کاملا ایرانی بوده است.
* شعار مسابقه «خانه ما» سبک زندگی است چه تلاشی انجام می شود تا این مسابقه از پیام های گل درشت دوری کند؟
- بنای ما از همان ابتدا این بود که قرار نیست یک برنامه جدی و عصاقورت داده درباره سبک زندگی بسازیم و حرف‌های بزرگ و کلیشه ای ارایه کنیم. هدفمان این است که تلنگری که درباره اصلاح الگوی مصرف به آن اشاره کردم، از دل شوخی‌ها و سرگرمی‌ها به ذهن مخاطب خطور کند.
بنای ما از همان ابتدا این بود که قرار نیست یک برنامه جدی و عصاقورت داده درباره سبک زندگی بسازیم حتی در فصل قبل هم که مأموریت نجات جهان را به فهرست چالش‌های خانواده‌ها اضافه کردیم، خیلی مراقب بودیم که برنامه به سمت پیام مستقیم دادن و صحبت کردن با مخاطب نرود.
فقط خواستیم نشان دهیم که تبدیل کردن دنیا به جای بهتری برای زندگی، نیاز به پول آن‌چنانی و زمان طولانی ندارد و اتفاقا می‌تواند به شکلی انجام شود که به خود آدم هم خوش بگذرد. به هر حال از ابتدای مطرح شدن هر ایده‌ای در مسابقه، مراقبیم که به شکل شعاری اجرا نشود.
* چگونه تلاش کردید این نگاه را محقق کنید؟
- در گفتار متن (نریشن) مسابقه سعی کردیم این قاعده را رعایت کنیم، یک متن شوخ و بازیگوشانه با تأکید روی اشتباهات یا خلاقیت شرکت‌کننده‌ها، به شکلی که هم برای مخاطب لذت‌بخش باشد هم خدای نکرده باعث تخریب شخصیت شرکت‌کننده‌ها نشود، استفاده کردیم. ما به هیچ وجه به سمت فرم رایج رئالیتی شوهای خارجی که کارشناسان و داوران برنامه یا گوینده‌هایشان، بی‌رحمانه اجازه هر شوخی‌ای با سوژه‌ها را به خود می‌دهند، نرفتیم و از آن‌ها الگو نگرفتیم. معتقدیم در چارچوب «خانه ما»، هر شوخی و طعنه و نیش و کنایه‌ای مجاز نیست و خط قرمزمان هم در این مسیر، تخریب شخصیت افراد بود.
علی رمضان‌پور که نویسنده دو فصل اول «خانه ما» بود و من به‌عنوان نویسنده چهار فصل اخیر، همیشه سعی کرده‌ایم با رعایت این اصول و قواعد، گفتار متنی بامزه و بانمک برای برنامه بنویسم. هرچند که این قانون، کارمان را سخت‌تر می‌کرد و حتی در جاهایی دست و پایمان را می‌بست.
* خانه مستند انقلاب اسلامی، زیرمجموعه سازمان اوج به عنوان تهیه‌کننده اصلی چقدر در کار دخالت داشته است و نگران نبودید که این حمایت‌ها پروژه را سفارشی کند؟
- طی چهار فصلی که من با این پروژه همکاری می‌کنم، دخالت به این معنا که تهیه‌کننده بگوید: «چنین صحنه‌ای یا چنان خانواده‌ای باید در کار باشد یا نباشد» نداشته‌ایم. البته که مثل هر برنامه تلویزیونی یا فیلم سینمایی دیگری، مراحل مختلف کار (از طراحی و نوشتن فیلمنامه تا تولید و پس‌تولید) با همراهی و مشورت تهیه‌کننده صورت گرفته است. اما تا به حال تمام این مراحل، تعاملی و با همکاری طرفین پیش رفته است. هیچ‌وقت باید و نباید و زور و اجباری در کار نبوده است و چه در تولید، چه در تدوین و بازبینی و حتی مرحله انتخاب خانواده‌ها، به اختلاف‌نظر جدی و بحرانی‌ای برنخورده‌ایم.
* دلیل این که «خانه ما» در رسانه‌ها نمود زیادی ندارد چیست؟ بالاخره یک برنامه که به فصل ششم می‌رسد باید مورد توجه رسانه‌ها باشد!
- متاسفانه «خانه ما» آن‌قدری که در جذب مخاطب عمومی موفق بوده و طرفدار پیدا کرده، در رسانه‌ها مورد توجه قرار نگرفته است. قاعدتا بخشی از بی‌توجهی رسانه‌ها، به سابقه ذهنی اهالی رسانه نسبت به تلویزیون مربوط می‌شود. ضمن اینکه فرم کلی «خانه ما» طوری است که حداقل باید یکی دو قسمت آن را دید تا نسبت به آن اشتیاق یا کنجکاوی پیدا کرد.
به هر حال این مسابقه، نه دکور چشمگیر و پرزرق و برقی دارد نه چهره شناخته‌شده‌ای یا آدمی که کار عجیب و غریبی در زندگی‌اش کرده باشد. در واقع قرار است در «خانه ما»، شما از لحظات معمولی زندگی آدم‌های معمولی لذت ببرید. جالب این‌جاست که نه فقط تعریف و تمجید که حتی جای یک نقد جدی هم نسبت به این برنامه در رسانه‌ها خالی است. در حالی که ما به‌عنوان تیم سازنده خیلی تمایل داریم چنین اتفاقی بیفتد و کسی با دقت و صراحت، در فضای رسانه‌ای اشکالات کارمان را به ما گوشزد کند.
* به‌عنوان سازنده فکر می‌کنید به هدف مطلوبی که مدنظر داشتید رسیده‌اید؟
- «خانه ما» رئالیتی شویی بود که ذره‌ذره رشد کرد، پا گرفت و موفق شد. خیلی از اتفاقات تولید این برنامه (مثل فیلمبرداری یا صدابرداری) با یک فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی یا حتی یک فیلم مستند، به کلی متفاوت است. به اصطلاح کوهنوردها، تولید «خانه ما» یک «راه نکوبیده» بود که در هر فصل، خودمان باید مسیرش را کشف و اجرا می‌کردیم. همه این‌ها شروع این مسیر را بسیار ترسناک می‌کرد اما در ادامه اتفاق خوش‌آیندی افتاد و با زحمت تک‌تک بچه‌های گروه (از صدا و تصویر تا تولید و تدوین) کار کم‌کم دیده شد.
به جرأت می‌توانم بگویم که «خانه ما» تنها برنامه حال حاضر تلویزیون است که بدون حضور سلبریتی یا بازیگر، توانسته به این حجم از مخاطب برسد. ما معمولی‌ترین لحظات زندگی آدم‌ها را (که بعضا در فیلم و سریال‌های دیگر دور ریخته می‌شود) بدون هیچ گریم یا طراحی صحنه‌ای در خانه خودشان ثبت کرده‌ایم. هویت و تعریف «خانه ما» همین رفتن به دل زندگی آدم‌های عادی است که با تلاش مستمر و صرف انرژی زیاد و زمان طولانی، تبدیل به امتیاز آن شده است.