خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه- ساناز باقری‌راد: شاید مطالبی با مضمون حرف های امروزمان بارها در سایت ها یا مجلات مختلف به چشم خورده باشد. اما اهمیت موضوع آنچنان مهم است که نمی توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. حرفمان از پیری جمعیت و کاهش نسل جوان کشور تا چندین سال آینده است. حرفی که شاید هزاران بار به گوش مسئولین خورده و هربار کارشناسان جمعیت شناسی به نهادهای مربوطه هشدار داده اند که اگر به فکر راهکاری برای بحران جمعیت یا سونامی سالمندی نباشند، تا چند دهه آینده کشور با بحران روبرو خواهد شد. اما تاکنون هیچ یک از این هشدارهای نگران کننده چه از سوی مسئولین و چه از سوی مردم جدی گرفته نشده است. طرح های روی میز مانده و می توان گفت تقریبا دست نخورده‌ای همچون طرح تعالی جمعیت و خانواده و سیاست های کلی افزایش جمعیت خود گواه نادیده گرفته شدن این هشدار و بحران ها است.
هرچند که حرکت جمعیت کشور به سوی سالمندی و بروز مشکلاتی ازجمله رکود، بحران اقتصادی، پدیده سالمندی بدون حمایت به دلیل تک فرزندی افراد و ورشکستگی سازمان های حمایتی در سال های آینده امری جدی است اما باید گفت اجتناب ناپذیر نیست. خوشبختانه ایران در کنار مواجهه با بحران های جمعیتی، یک فرصت جمعیتی نیز دارد. فرصتی به نام «پنجره جمعیت» که باعنوان فرصت طلایی عبور از رکود جمعیت و سالمندی از آن یاد می شود.
پنجره جمعیتی در برهه ای از زمان به جهت ایجاد شرایطی در هرم جمعیت کشورها ایجاد می شود و بر اساس آن طی چندین دهه خاص، شمار جوانان یا به عبارتی نیروی کار افزایش می باید. این پنجره به عنوان راه میانبری برای عبور از مشکلات و پدیده های کاهش یا پیری جمعیت محسوب می شود. راهی که با سیاست گذاری صحیح مسئولان و بهره‌وری اقتصادی از آن می توان به استفاده از نیروی فعال و جوان جامعه پرداخت. ژاپن یکی از کشورهایی بود که با این فرصت طلایی روبرو شد و با برنامه ریزی و به کارگیری نیروی های جوان و فعال جامعه توانست به شکوفایی اقتصادی دست یابد.
فرصت بهره وری از پنجره جمعیتی در حال از دست رفتن است
در این خصوص شهلا کاظمی پور جمعیت شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفتگو با مهر با بیان اینکه پنجره جمعیتی چندین سال است که در ایران ایجاد شده، گفت: کشورهایی که روند گذار جمعیتی را طی می‌کنند اغلب با این پدیده مواجه می‌شوند. در برخی کشورها شاخص های جمعیتی برابر با هم کاهش یا افزایش می باید اما در کشورهایی که شاخص های جمعیتی با فاصله از یکدیگر کاهش و افزایش داشته باشند، پنجره جمعیتی ایجاد می شود. به عنوان مثال وقتی نرخ مرگ و میر کاهش پیدا می کند و بافاصله چند ساله نرخ باروری افزایش پیدا کند، در این فاصله زمانی جمعیتی به وجود می‌آید که از آن به عنوان انفجار جمعیت یا پنجره جمعیتی یاد می‌شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر جوانان دهه ۶۰ به عنوان یک نیرو و سهم فعال جامعه محسوب می شوند تصریح کرد: جمعیت فعال به افرادی گفته می شود که ظرفیت بالایی برای فعالیت های اجتماعی و اقتصادی داشته باشند و میانگین سنی این افراد نیز ۱۵ تا ۶۴ سال بوده و این آمار در سال ۹۵ به ۷۱ درصد رسیده است. در واقع دو سوم جمعیت کشور را جمعیت فعال تشکیل می دهند. در زمان فعلی بالاترین سهم جمعیت فعال را در کشور داریم و از این جمعیت باید به عنوان فرصت بهره وری اقتصادی استفاده شود.
این جمعیت شناس با بیان اینکه پنجره جمعیتی معمولا حدود ۳۰ سال در کشورها به طول می انجامد و این فرصت از سال ۸۵ در کشور شروع و تا سال ۱۴۱۵ ادامه خواهد داشت، عنوان کرد: سال ۱۴۱۵ کشور از پنجره جمعیتی خارج و به سمت سالخوردگی رفته و سهم جمعیت فعال نیز پس از آن سال به سمت کاهش خواهد رفت.
وی با بیان اینکه پنجره جمعیتی فرصتی برای شکوفایی اقتصادی و رشد کشورها محسوب می‌شود، عنوان کرد: همه کشورهایی این دوره زمانی را تجربه کرده اند به خوبی از آن استفاده کرده و در حال حاضر به شکوفایی اقتصادی رسیده اند. کشور ژاپن نیز یکی از آنها است که در این فاصله زمانی توانست با فعالیت اقتصادی رشد کند. منظور از شکوفایی اقتصادی آن است که وقتی حجم بالایی از جمعیت فعال باشند، می توانند فعالیت اقتصادی داشته و موجب رشد و پیشرفت کشور شوند، اظهار داشت: متاسفانه در ایران با وجود گذشت ۱۲ سال از این فرصت، استفاده آنچنانی برای بهره وری از آن نشده و آمار بالای بیکاری و عدم بهره وری از افراد شاغل نشانه آن است.
وی در پایان تأکید کرد: به عنوان هشدار باید هر چه سریعتر از فرصت این پنجره اقتصادی با برنامه‌ریزی و سیاستگذاری های مناسب دولت برای شکوفایی اقتصادی استفاده شود. به علاوه لازم است تا از نیروی فعال و جوان کشور نیز بهره وری لازم را ببریم چرا که تا چندین سال آینده از آن عبور خواهیم کرد و از منفعت های این فرصت محروم خواهیم شد.
مسئولین فکری به حال اصلاح الگوی جمعیت کنند
دراین باره صالح قاسمی جمعیت شناس نیز در گفتگو با مهر با بیان اینکه در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد جمعیت کشور را نیروهای فعال اقتصادی با میانگین سنی ۱۵ تا ۶۴ سال را تشکیل می دهند، گفت: چندین سال است که پنجره جمعیتی در ایران باز شده و پیش بینی می شود که از سال ۱۴۱۵ نیز این فرصت رو به پایان گذارد و درصورت بسته شدن این پنجره دیگر فرصتی برای اصلاح جمعیت نخواهیم داشت.
قاسمی بابیان اینکه بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز این فرصت استفاده کرده و در حال حاضر به شکوفایی اقتصادی رسیده اند، عنوان کرد: اگر در ایران نیز با برنامه ریزی صحیح بتوانیم از این موهبت استفاده کنیم، قادر به عبور از پیامدهای پیری و کاهش جمعیت خواهیم بود در غیر این صورت تا دو الی سه دهه آینده با مشکلات شدید اقتصادی و جمعیتی روبرو خواهیم شد.
این جمعیت شناس تاکید کرد: اگر مسئولان در زمان کنونی به ازای هر نفر یک دلار برای اصلاح الگوی فرزندآوری و استفاده از پنجره جمعیتی هزینه نکنند، در آینده نزدیک باید ۲۰ دلار برای حمایت از سالمندی صرف کنند.
کاهش جمعیت پدیده ای است که نمی توان حضور پر رنگ آن در کشور را انکار کرد اما پنجره جمعیتی بازه ای که است که امکان اصلاح جمعیت و پیشگیری از پیامدهای سونامی سالمندی را به ما می دهد. با وجود جدی و نگران کننده بودن هشدارهای جمعیت شناسان در این زمینه، جای آن است که مسئولین این موضوع را جدی گرفته و با سیاست گذاری و برنامه ریزی برای اشتغال جوانان، فرصت استفاده از این ظرفیت را از دست ندهند.