خبرگزاری مهر - گروه استانها - ساره نوری: محوطه اُزبکی در ۵۰ کیلومتری غرب شهرستان کرج و در شمال شرق روستای اُزبکی از توابع دهستان احمدآباد مصدق از بخش مرکزی شهرستان نظرآباد قرار دارد، ارتفاع زمین‌های اطراف آن از سطح دریا یک هزار و ۱۸۸ متر است، محوطه اُزبکی شامل تپه مخروطی شکل بزرگی به قطر ۱۵۰ و ارتفاع ۲۶ متر که در اطراف آن ۹ تپه قرارگرفته است.
تحقیقات به‌عمل‌آمده توسط سرپرست هیئت کاوش در محوطه اُزبکی حکایت از این دارد که تپه‌های اقماری واقع در شمال تپه مرتفع (تپه اصلی) تا ساحل رودخانه‌ای که از حدود ۵۰۰ متری آن می‌گذشته ادامه داشته است.
نام اُزبکی برگرفته از روستایی به همین نام است که احتمالاً از دوران صفویه به بعد «یوز بیگی» بوده و باگذشت زمان به «اوز بیگی» و «اُزبکی» تغییریافته است این محوطه باستانی هشتم مهرماه سال ۵۲ به شماره ۹۵۵ در فهرست آثار ملی جای گرفت، بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه باستانی اُزبکی دربرگیرنده تاریخی از اواخر هزاره هفتم پیش از میلاد تا دوره اسلامی است، یکی از دلایل انتخاب کاوش در این محوطه باستانی وجود نمونه‌هایی از سفال فلات مرکزی با قدمت هزاره چهارم پیش از میلاد و پیشتر از آن است.
«یان تپه» به معنای (تپه کناری) در حدود یک کیلومتری غرب تپه مرتفع اُزبکی واقع‌شده و آثار به‌دست‌آمده از دوشان تپه متعلق به دوره‌های پیش‌ازتاریخ، تاریخی و اسلامی است.
نحوه چیدمان دیوارها در معماری این بنا نشان می‌دهد که ساکنان فلات مرکزی ایران در این مراحل نخستین معماری خشتی را پشت سر گذرانده درمجموع کاوش‌ها بیست‌وهشت تدفین به‌دست‌آمده است، یک مورد از آن‌ها مربوط به دوره پیش از اسلام (دوره تاریخی)، هشت تدفین متعلق به دوره اسلامی و نوزده تدفین دیگر به دوره پیش‌ازتاریخ مربوط می‌شود همچنین ۵۷ درصد تدفین‌های پیش‌ازتاریخی به کودکان تعلق دارد.
«مارال تپه» به معنای (تپه آهوی نر) یکی از تپه‌های اقماری است که حدود ۵۰ متری غرب تپه مرتفع ازبکی قرار دارد، معماری مارال تپه مربوط به دوره مادها است تدفین‌های گور خمره‌ای در زیر انباشت‌سنگ‌های رودخانه‌ای به دست آمد، این تدفین‌ها متعلق به افراد کم سن و سالی است.
در جنوب محوطه اُزبکی بافاصله ۲۵۰ متر، تپه‌ای مدور و تقریباً مسطح با ارتفاعی در حدود ۲ متر به نام «جیران تپه» قرارگرفته است جیران به معنای (آهوی ماده) است در این تپه بقایای سه دوره عمده فرهنگی شامل اسلامی، عصر آهن و پیش‌ازتاریخ شناسایی شد.
حاصل کاوش‌ها در جیران تپه نمایان شدن گورهای متعلق به دوره‌های اسلامی و عصر آهن در لایه‌های سطحی‌تر و بقایای لایه‌های فرهنگی متعلق به دوره پیش‌ازتاریخ فلات مرکزی در لایه‌های عمیق‌تر بود وجود بقایای معماری عظیم از هزاره اول و دوم پیش از میلاد و هم‌زمان با آن به دست آمدن گورستان‌هایی متعلق به این دوران، محوطه اُزبکی را به یکی از نادرترین محوطه‌های شناخته‌شده اثر عصر آهن معرفی می‌کند.
«دوشان تپه» به معنای (تپه خرگوش)، در فاصله تقریبی ۳۰۰ متری شمال غرب تپه مرتفع اُزبکی به طول ۱۵۰ و عرض ۱۰۰ و ارتفاع ۴ متر واقع‌شده است، کاوش در دوشان تپه دو دوره فرهنگی مهم را شامل می‌شود ازجمله عصر آهن ۳ (دوره ماد) و عصر آهن ۲، که پربارترین مدارک معماری از دوره دوم عصر آهن ۲ در سه لایه به دست آمد.
معماری تقریباً سالمی بر روی تپه مرتفع مرکزی است که از مهم‌ترین آثار دوره ماد در فلات مرکزی بوده این اثر دارای ویژگی‌های اصیلی از معماری نخستین فرمانروایان آریایی در ایران است و دارای هفده فضای معماری است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان از باروی پیرامون دژ، حیاط بزرگ شرقی، انبار جنوبی، تالار بزرگ جنوبی، تالار شمالی در میانه غرب دژ، اتاق بزرگ سکو دار، تالار معبد، اتاق نگهبانان، صندوقخانه، تأسیسات آشپزخانه‌ای و دروازه ورود به دژ نام برد.
به گزارش خبرنگار مهر، بسیاری از محوطه باستانی اُزبکی بانام سرزمین کُهن خِشت جهان یاد می‌کنند چراکه کهن‌ترین خشت جهان در این محوطه کشف‌شده است.