خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه - محسن پورعرب: قیمت‌های سر به فلک کشیده گوشت را که نگاه می‌کند، دیگر فیلش یاد هندوستان نمی‌کند! ترجیح می‌دهد با همین شرایط فعلی زندگی را ادامه دهد. قیمت اقلام معیشتی زندگی که این باشد دیگر جرأت فکر کردن به مقوله «تشکیل زندگی» و هزینه‌هایش را نمی‌کند. نه اینکه نخواهد؛ نمی‌تواند. پس دستش را می‌گیرد و به قدم زدنشان ادامه می‌دهند. می‌گویند و می‌خندند به چرخ روزگار، و از آینده‌ای حرف می‌زنند که انگاری قرار است با همین رابطه تعبیر شود.
از نحوه و مدت آشنایی‌شان پرسیدم که در جواب گفت: «در دانشگاه با هم آشنا شدیم و حدود دو سالی است که با هم در ارتباط هستیم. البته ارتباط که نه، زوج هستیم!» نگاهی به دوستش یا همان همسرش کردم و از او میزان رضایتش از این رابطه را پرسیدم؟ که در جواب گفت: «نوع رابطه ما با سایر روابط فرق دارد. دوستانمان به قول معروف با یکدیگر دوست دختر، پسر هستند اما ما خیلی نزدیک‌تر و صمیمی تر هستیم. نوع رابطه ما شبیه روابط زن و شوهرها است. با این تفاوت که با همدیگر زندگی نمی‌کنیم. البته برخی روزها را با هم در طول سفر سپری می‌کنیم اما فعلاً نتوانسته‌ایم مکانی را برای سقف روی سرمان فراهم کنیم. شرایطمان خاص است و معمولاً کسی به راحتی به امثال ما خانه اجاره نمی‌دهد. برای همین از خانه‌های دوستان و سایر مکان‌های قانونی برای گذراندن اوقات با هم بودنمان استفاده می‌کنیم».
تصمیم‌های زوج‌های جوان طی چند سال اخیر درباره مقوله «ازدواج»، عجیب نیست اما نگران کننده است. مشابه چنین زوج‌هایی که به دلایل متفاوت و البته اهم اقتصادی تصمیم بر تشکیل ندادن زندگی گرفته‌اند کم نیست. البته که آمار مشخصی از تعداد دختران و پسرانی که همباشی و ازدواج سفید را به ازدواج ترجیح داده‌اند وجود ندارد اما تاکید اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار با جمعی از مداحان و ذاکران اهل بیت بر این مقوله نشان می‌دهد مسئله «ازدواج سفید» در حال پیوستن به سایر آسیب‌های اجتماعی نگران کننده است. ایشان ازدواج‌های دیرهنگام و سخت، فرزندآوری کم و ترویج پدیده‌های زشتی همچون ازدواج‌های سفید را که سیاه‌ترین ازدواج است، به همراه تلاش برای از بین بردن حیا و عفت را از موارد و زمینه‌های در خطر قرار گرفتن نظام خانواده برشمردند و تأکید کردند: «ایجاد زمینه برای طهارت و پاکیزگی جوان، مؤثرترین راهکار جهت مقابله با توطئه‌ها و حفظ انقلاب و نظام جمهوری اسلامی است.»
با این حال سوال مهمی که مطرح است، چرایی روی آوردن جوانان به مقوله «ازدواج سفید» است؟؛ کارشناسان معتقدند مسائلی چون مشکلات اقتصادی، بالا رفتن سن ازدواج، افزایش آمارهای طلاق، محک زدن رابطه، عدم اعتقاد به مسئله ازدواج و عدم مسئولیت پذیری از مهمترین علل روی آوردن به ازدواج سفید» است.
با این حال نکته قابل تأملی که باید بدان توجه کرد پررنگ‌تر شدن این مقوله پس از بیانات رهبر معظم انقلاب درباره اهمیت بنیان خانواده در سال‌های گذشته و توجه به سیاست‌های کلی جمعیت است!
خانواده سلول اصلی در جامعه است
رهبر معظم انقلاب، در ۱۴ دی ۱۳۹۰ در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی، با تاکید بر اهمیت مسئله خانواده فرمودند: «مسئله‌ی خانواده، مسئله‌ی بسیار مهمی است؛ پایه‌ی اصلی در جامعه است، سلول اصلی در جامعه است. نه اینکه اگر این سلول سالم شد، سلامت به دیگرها سرایت می‌کند؛ یا اگر ناسالم شد، عدم سلامت به دیگرها سرایت می‌کند؛ بلکه به این معناست که اگر سالم شد، یعنی بدن سالم است. بدن که غیر از سلول‌ها چیز دیگری نیست. هر جهازی، مجموعه سلولهاست. اگر ما توانستیم سلول‌ها را سالم کنیم، پس سلامت آن جهاز را داریم. مسئله اینقدر اهمیت دارد.»
از سوی دیگر ایشان با اشاره به اهمیت مقوله ازدواج بارها فراهم کردن شرایط ازدواج آسان را از مسئولان خواستار شده‌اند. رهبر معظم انقلاب در فرمایشاتی که در سال ۹۳ به مناسبت سالروز ازدواج فرخنده و مبارک حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) ایراد فرمودند، تاکید کردند: «اساس ازدواج در اسلام بر سادگی است. در اوایل انقلاب نیز همین طور بود، منتها متأسفانه این فرهنگ تکاثر و تفاخر و سرمایه داری، یک خرده کار را مشکل کرد. متأسفانه بعضی از مسؤولان هم با ازدواج‌های کذاییِ خانواده‌هایشان، مشکلاتی را درست کردند.»
به این موارد باید ابلاغ سیاست‌های کلی خانواده از جانب ایشان به رؤسای سه قوه که در سال ۹۵ انجام شد را نیز اضافه کرد. رهبر معظم انقلاب در بخشی از این سیاست‌ها به موارد مهمی از جمله «محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات، برنامه‌ها، سیاست‌های اجرایی و تمام نظامات آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به‌ویژه نظام مسکن و شهرسازی؛ ایجاد نهضت فراگیر ملی برای ترویج و تسهیل ازدواج موفق و آسان برای همه دختران و پسران و افراد در سنین مناسب ازدواج و تشکیل خانواده و نفی تجرد در جامعه با وضع سیاست‌های اجرایی و قوانین و مقررات تشویقی و حمایتی و فرهنگ‌سازی و ارزش‌گذاری به تشکیل خانواده متعالی بر اساس سنت الهی؛ مقابله مؤثر با جنگ نرم دشمنان برای فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی و رفع موانع و زدودن آسیب‌ها و چالش‌های تحکیم خانواده؛ ارتقا معیشت و اقتصاد خانواده‌ها با توانمندسازی آنان برای کاهش دغدغه‌های آینده آنها درباره اشتغال، ازدواج و مسکن و، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و عوامل تزلزل نهاد خانواده بویژه موضوع طلاق و جبران آسیب‌های ناشی از آن با شناسایی مستمر عوامل طلاق و فروپاشی خانواده و فرهنگ‌سازی کراهت طلاق» تاکید کردند.
پس از تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب مبنی بر تحکیم بنیان خانواده و ترویج ازدواج‌های آسان، جامعه به این سمت حرکت کند؛ اما اقدام‌های کند برخی مسئولان نشان می‌دهد هنوز تا نقطه مطوب فاصله زیادی داریم اما حالا ایشان پس از این سلسله بیانات و ترسیم نقشه راه رسیدن به جامعه‌ای پویا و سالم، نسبت به ترویج مسائلی چون «ازدواج سفید» هشدار داده‌اند. هشداری که به نظر می‌رسد نشأت گرفته از گزارش‌های پایش وضعیت آسیب‌های اجتماعی در جامعه است که تقدیم ایشان شده است. علاوه بر این به نظر می‌رسید پس از تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب مبنی بر تحکیم بنیان خانواده و ترویج ازدواج‌های آسان، جامعه به این سمت حرکت کند. اما اقدام‌های کند برخی مسئولان نشان می‌دهد هنوز تا نقطه مطوب فاصله زیادی داریم.
با این شرایط می‌توان گفت وضعیت نهاد اجتماعی خانواده و مسئله ازدواج در حال حاضر دستخوش تغییرات بسیار شده و نیازمند توجه و بازنگری در اصول و قواعد شکل‌گیری آن است.
عدم مسئولیت پذیری اساس ازدواج سفید است
مهرداد فلاطونی روانشناس اجتماعی و کارشناس مسائل خانواده در این باره معتقد است در مسئله ازدواج مسائل متعددی دخیل است اما آنچه امروز بیش از سایر علل در کاهش آمار ازدواج و رواج پدیده‌هایی چون ازدواج سفید تأثیرگذار است عدم مسئولیت پذیری جوانان است.
فلاطونی در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: مسئله اقتصاد و هزینه‌های تشکیل زندگی یکی از اصلی‌ترین عللی است که امروزه افراد را وارد رابطه سفید می‌کند. جوانان با این عقیده که خانواده را متحمل هزینه‌های سنگین تشکیل زندگی نکنند، رابطه سفید را به ازدواج ترجیح می‌دهند. درست است که بخشی از مقوله ازدواج به مسائل اقتصادی گره خورده است اما این تفکر که تشکیل زندگی با پول زیاد فقط میسر می‌شود غلط است. با این حال متأسفانه افراد با تاکید بر این موضوع راه اشتباه رابطه سفید را در پیش می‌گیرند.
زمانی که دو نفر با یکدیگر ازدواج می‌کنند هویت جدیدی به نام خانواده را برای خود ایجاد می‌کنند که تأثیر به سزایی در حمایت‌های اجتماعی دارد. مسئله هویت سازی با انجام ازدواج باید برای جوانان شفاف شود تا آنها مسئولیت پذیری را بپذیرند این کارشناس مسائل خانواده در ادامه با بیان اینکه امروز در بین جوانان به دلایل متفاوتی چون هزینه‌های زندگی، مسئله طلاق و حتی مهریه ترس از ازدواج وجود دارد، اظهار داشت: مقوله ازدواج را باید از بعد هویتی برای جوانان تشریح کرد. زمانی که دو نفر با یکدیگر ازدواج می‌کنند هویت جدیدی به نام خانواده را برای خود ایجاد می‌کنند که تأثیر به سزایی در حمایت‌های اجتماعی دارد. مسئله هویت سازی با انجام ازدواج باید برای جوانان شفاف شود تا آنها مسئولیت پذیری را بپذیرند.
وی همچنین با اشاره به تفاوت‌های رابطه سفید در داخل و خارج کشور، تصریح کرد: مشاهدات نشان می‌دهد در جوامع غربی افراد رابطه سفید را با این هدف که نقطه پایانی مشخصی داشته باشند آغاز می‌کنند. معمولاً روابط سفید به ازدواج یا جدایی ختم می‌شود. اما در حال حاضر مشاهدات در جامعه نشان می‌دهد جوانان رابطه سفید را بدون هدف ادامه می‌دهند و معلوم نیست این ارتباط قرار است به کجا ختم شود.
این روانشناس اجتماعی با تاکید بر عدم مسئولیت پذیری به عنوان اساس تشکیل رابطه سفید، تصریح کرد: زمانی که با افراد حاضر در چنین روابطی صحبت می‌کنیم آنها تاکید بر مسئله تعهد و مسئولیت پذیری می‌کنند. اما زمانی که از آنها می‌خواهیم همین قواعد را بصورت عرفی و قانونی در آورند شانه خالی می‌کنند و حاضر نیستند به صورت رسمی به انجام این تعهدات و وظایف بپردازند. بنابراین این موارد نشان می‌دهد جوانان در رابطه سفید به جای تعهد و انجام وظیفه به دنبال شعار دادن و رسیدن به امیال زودگذر هستند.
اهمیت رشد بلوغ چهارگانه برای ازدواج توسط خانواده
علاوه بر این راضیه معصومی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران بر این باور است که افراد برای ورود به دریچه جدیدی از زندگی باید آمادگی‌هایی را داشته باشند که ریشه در خانواده دارد.
معصومی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: افراد در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی در ساختار و قائده ای به نام خانواده حضور دارند بنابراین مقدمات ورود به مراحل جدید زندگی در همین ساختار و قائده تشکیل می‌شود.
افرادی که قصد ازدواج دارند باید به سطح قابل قبولی از چهار بلوغ جسمی، عاطفی، جنسی و اجتماعی رسیده باشند. این چهار بلوغ اساس و ریشه شأن در ساختار خانواده پی‌ریزی می‌شود عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر چهار پیش فرض برای تشکیل زندگی، افزود: افرادی که قصد ازدواج دارند باید به سطح قابل قبولی از چهار بلوغ جسمی، عاطفی، جنسی و اجتماعی رسیده باشند. این چهار بلوغ اساس و ریشه شأن در ساختار خانواده پی‌ریزی می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر چه میزان بستر خانواده‌ها برای رشد این چهار بلوغ مهیا است، بیان داشت: باید به این نکته اشاره کرد که بخشی از این چهار بلوغ به صورت خواه ناخواه در خانواده رشد می‌کند. آنچه مهم است ایجاد بستر آگاهانه توسط والدین برای تکامل این چهار بلوغ است که در حال حاضر اصلی‌ترین چالش خانواده‌ها است.
معصومی در ادامه افزود: امروزه افرادی را در جامعه داریم که به سن ازدواج رسیده‌اند اما متأسفانه به دلیل رشد ناکافی چهار بلوغ ذکر شده نمی‌توانند تشکیل زندگی دهند. این موارد ناشی از عدم مدیریت خانواده در رشد بلوغ‌های ذکر شده است. با این حال خانواده‌هایی را نیز داریم که توانسته‌اند با توجه به این بلوغ فرزندان را پرورش دهند.
این کارشناس مسائل تربیتی همچنین با اشاره به علل بروز پدیده‌هایی چون ازدواج سفید، گفت: تغییر ساختار و تعاملات اجتماعی که به علت گذر از دوران سنتی به مدرنیته است از جمله عوامل تأثیرگذار است. با این حال زمانی که رفتارهای افراد حاضر در روابط سفید را بررسی کنیم مشاهده می‌کنیم که آنها نیز ریشه‌هایی از رفتارهای سنتی را به همراه دارند. با این شرایط با جوانانی رو به رو هستیم که نه کاملاً با قواعد بازی ازدواج سفید در حال زندگی کردن هستند و نه طبق فرهنگ و عرف پذیرفته شده جامعه اسلامی توانسته‌اند رویکرد پرهیزگرایانه داشته باشد.
در مقوله ازدواج دچار شرک شده‌ایم
علاوه بر این موارد، کارشناسان نیز بی توجهی به توصیه‌های دینی و مذهبی درباره آسان گرفتن مسئله ازدواج را در افزایش آمار آسیب‌هایی چون ازدواج سفید مؤثر می‌دانند. حجت‌الاسلام علی تبریزی در این باره معتقد است امروز نه تنها مقوله ازدواج بلکه مسائل متفاوت دیگری که مربوط به ابعاد مختلفی از زندگی است از آموزه‌های دینی فاصله گرفته‌اند.
این کارشناس مسائل دینی در گفتگو با مهر با تاکید بر اینکه در حال حاضر ازدواج از سیره اهل بیت فاصله گرفته است، گفت: طبق سفارشات و کلام قرآن (آیه ۲۸۲ سوره بقره) توصیه شده است که در معاملات سخت گرفته شود. اما در مقابل هرچه روایات درباره ازدواج داریم به آسان گرفتن توصیه شده است.
روایت مشهوری از پیامبر (ص) نقل است که ایشان فرموده‌اند: «اگر جوانی قصد ازدواج با دختر شما را داشت، به دو اصل مهم دین و اخلاقش توجه کنید که اگر این دو را داشت دخترتان را به ازدواج او در آورید». با این حال امروزه در جامعه مشاهده می‌کنیم که خانواده‌ها به دلایل متفاوتی چون نداشتن شغل پردرآمد، نداشتن مسکن و خودرو به خواستگارها جواب رد می‌دهند.
تبریزی با اشاره به سخن پیامبر (ص) افزود: «اگر جوان دین دار و با اخلاق را با بهانه‌های دیگری از ازدواج منع کنیم در جامعه فتنه ایجاد می‌شود». متأسفانه در حال حاضر فتنه در جامعه ایجاد شده که پدیده‌هایی چون ازدواج سفید بروز پیدا کرده‌اند.
خانواده‌ها نقش مؤثر خودشان را فراموش کرده‌اند. طبق روایات از جمله افرادی که در زمانی که هیچکس سایه آرامش ندارد، دارای سرپناه امن است کسی است که زمینه ازدواج آسان را فراهم کرده است وی با تاکید بر اینکه مدیران تا حدی در مسئله ازدواج مسئول هستند، تصریح کرد: نمی‌شود تمامی تقصیرات را به گردن مدیران انداخت. هر کسی در هر جایگاهی در این مقوله نقش دارد. خانواده‌ها نقش مؤثر خودشان را فراموش کرده‌اند. طبق روایات از جمله افرادی که در زمانی که هیچکس سایه آرامش ندارد، دارای سرپناه امن است کسی است که زمینه ازدواج آسان را فراهم کرده است.
اگر امروز جوانان از مقوله ازدواج فراری هستند و ترس دارند و راه‌های جایگزین را انتخاب می‌کنند، نتیجه رفتارها و تصمیم‌های خانواده‌ها و بعد از آن مدیران است. برخلاف آموزه‌های دینی درباره ازدواج سختگیری می‌شود و متأسفانه جوانان دچار لغزش می‌شوند.
تبریزی در ادامه افزود: باید بپذیریم مدیران تا حدی می‌توانند شرایط را برای مسئله ازدواج فراهم کنند و توقعات‌مان از آنها را پایین آوریم. برخی مدیران در اداره خانواده و تربیت فرزندان خودشان دچار مشکلاتی هستند، با این حال چگونه توقع داریم که آنها برای بنیان خانواده و آینده فرزندان جامعه بتوانند کاری کنند؟ این موضوع بدان معنی نیست که چون مدیران ناتوان‌اند پس سایر افراد جامعه کار کنند، بلکه هرکسی وظیفه‌ای دارد.
طبق کلام قرآن (إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ) تغییری ایجاد نمی‌شود تا زمانی که خودمان بخواهیم این تغییر ایجاد شود. با توجه به این کلام تغییر زمانی ایجاد می‌شود که جز جز افراد جامعه تغییر پیدا کنند، آن زمان است که مدیران نیز تغییر می‌کنند. بنابراین نقش خانواده با اهمیت است و باید تغییرات برای نزدیک شدن مسئله ازدواج به آموزه‌های دینی را از این نهاد اجتماعی آغاز کرد.
این کارشناس مسائل دینی با اشاره به اینکه متأسفانه در مسئله ازدواج دچار «شرک» شده‌ایم، اظهار کرد: امروز در پذیرش وعده خدا شک کرده‌ایم، بنابراین مشرک شده‌ایم. خداوند متعال در آیه ۳۲ سوره نور فرموده: «دختران و پسرانتان را به ازدواج هم درآورید، اگر نیازمند بودند از فضل‌مان بی نیازشان می کنیم». امام صادق (ع) ذیل همین آیه فرمودند: «اگر کسی به خاطر نداشتن مال ازدواجش را با تأخیر بی اندازد دچار شرک شده است». با این حال مقوله ازدواج در حال حاضر از هر دریچه‌ای که دیده می‌شود به مسائل مالی ختم می‌شود.
در پایان، آنچه که می‌توان از اظهارات کارشناسان نتیجه گرفت جایگاه با اهمیت نهاد اجتماعی خانواده در قرار گرفتن ازدواج در مسیر صحیح است. همچنین بنا به آنچه که پیش از این نیز رهبر معظم انقلاب به آن تاکید کردند یعنی فراهم کردن شرایط برای ازدواج‌های آسان، می‌توان گفت این مهم بیش از اینکه وابسته به عملکرد مدیران باشد بسته به تصمیم‌های خانواده‌ها است.