خبرگزاری مهر، گروه استانها- سمیه اسماعیل‌زاده: حدود ۸۰ سال پیش، زمان احداث ریل راه‌آهن شمال-جنوب، رگه‌های زغال‌سنگ در دل کوه‌ها و تپه‌های جنگلی و سرسبز سوادکوه کشف شد و یک تغییر و زندگی تازه را برای مردم این شهرستان به ارمغان آورد.
پس از گذر چندین سال، اولین معدن زغال‌سنگ شهرستان، در روستای کنیج‌کلا بخش زیراب آغاز به کار کرد. مردم از روستاها، شهرها و حتی استان‌های اطراف به این شهر آمدند و در این معادن مشغول به کار شدند.
بسیاری از شهروندان، هنوز هم آن دوران اوج را به یاد دارند، دورانی که شهرستان سوادکوه به بیان مردم آن دوره، نزدیک به دو برابر جمعیت کنونی‌اش، جمعیت داشت و از هر ۱۰ نفر حدود ۹ نفر در این معادن کار می‌کردند اما سالیانی است که دیگر آن دوران اوج و شکوفایی به افول رسیده است و معدن کنیج‌کلا، قدیمی‌ترین معدن این شهرستان، معدن متروکه‌ای بیش نیست و انگار از یادها رفته است.
مقصد سفر ما همین معدن متروکه است؛ پس از ایستگاه راه‌آهن زیراب، در حاشیه جنوبی شهر، اگر کمی پیش برویم به جاده روستای کنیج‌کلا می‌رسیم. پس از گذر از خانه‌های قدونیم‌قد، مناظر زیبای جاده آغاز می‌شود.
نمایی زیبا از شهر زیراب با سقف‌های رنگارنگ خانه‌ها و تپه‌های سرسبز بر گرداگرد شهر در سمت چپ جاده پیداست و از دیگر سو، سبزه‌های نورسته و درخشان، درختان شاداب، سرخس‌ها و گل‌های وحشی رنگین، بوته‌های تمشک تا معدن متروکه کنیج‌کلا کشیده شده است.
دهانه تونل ورودی معدن در محوطه پردیس دانشگاه شهید بهشتی زیراب قرار گرفته و برای دیدن آن باید از نگهبانی اجازه ورود گرفت. جاده انگار از اینجا زیباتر و دست‌نخورده‌تر می‌شود. کمی که جاده را طی کنی، در بالادست سمت راست جاده، در نزدیکی جایی که آمفی‌تئاتر دانشگاه احداث‌شده، ورودی تونل معدن قرار دارد.
از پله‌های سنگی بالا می‌روم و به سمت چپ می‌پیچم، اکنون می‌توان ابزار به‌جامانده از روزگار فعالیت معدن را دید که به دلیل رها شدن در زیر باران و مه، خزه بر روی آن سبز شده است اما همین منظره هم توجه آدمی را به خود جلب می‌کند، این ابزار همچون توپ‌های جنگی قدیمی است و آدمی دوست دارد که کسی باشد و توضیح دهد که در آن روزگار چه کاربردی داشته‌اند.
گردشگری آغاز کار دوباره معادن است
کمی آن‌سوتر دهانه تاریک و غار مانند تونل قرار دارد. پیچک‌ها و خزه‌ها در اطراف دهانه تونل رشد کرده‌اند و فضایی خیال‌انگیز، وهم‌گونه و نخستینی همچون غارهای دوران باستان ایجاد کرده‌اند.
روزگاری، در این تونل، زندگی و صدا جریان داشت و اکنون فریاد در دل سکوت تونل می‌پیچد؛ شاید گمان بر این باشد که این پایان کار این معدن است، اوج و شکوفایی دوران گذشته اکنون به زوال رسیده، جان‌مایه کوه فروخته‌شده و جسم بی‌جان مانده است اما بی‌شک این پایان کار این معدن نیست، چراکه اکنون همین خزه‌های رشد کرده بر دهانه ورودی تونل، چوب‌بست‌هایی که تونل را نگه‌داشته‌اند، همان ابزارهایی که باران بی‌امان بر آن باریده است، خیل افراد را به‌سوی خود می‌کشد تا گام در سکوت این تونل‌ها نهند و روایت زندگی این معدن را از زبان معدن کاران بشنوند.
روزگاری، در این تونل، زندگی و صدا جریان داشت و اکنون فریاد در دل سکوت تونل می‌پیچد؛ اما بی‌شک این پایان کار معدن نیست نسلی که می‌خواهد از خواندن نام زغال‌سنگ و استخراج آن از روی کتاب‌ها فراتر رود و خود بر سطوحی دست بکشد که میلیون‌ها سال پیش موجودی زنده بوده است و سفری ماجراجویانه و رازآلود به اعماق زمین داشته باشد.
صبا نوری کارشناس مدیریت جهانگردی، در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه گردشگری معدن یکی از زیرشاخه‌های ژئوتوریسم است، گفت: این نوع گردشگری در کنار لذت از محیط جغرافیایی اطراف، یک گردشگری آموزنده بوده که افراد با روند انجام کار در یک حوزه خاص آشنا می‌شوند و در کنار آن، موجب ایجاد احساس نزدیکی بیشتر با زمین و طبیعت و افزایش حس مسئولیت نسبت به حفظ آن‌ها می‌شود.
گردشگری معدن زغال سنگ نوعی تور زیرمینی است
کارشناس مدیریت جهانگردی، با بیان اینکه این نوع گردشگری، برنامه‌هایی را ایجاد می‌کند که انجام آن در دیگر مکان‌ها امکان‌پذیر نیست، گردشگری معدن زغال‌سنگ را نوعی تور زیرزمینی دانست و گفت: گردشگری معدنی یک سفر هدفمند توأم با آموزش علمی و لذت دیدن و تجربه جاذبه‌های طبیعی و معدنی در اعماق زمین است.
وی گفت: دیدن معادن، روش‌های اکتشاف و استخراج، ابزار مورد استفاده، مشاهده سنگ‌های معدنی و پدیده‌های ژئومورفولوژیک برای مردم جذابیت خاصی دارد.
این کارشناس از جمله فواید گردشگری معدنی به حفظ محیط‌زیست، سوددهی مجدد معادن متروکه، اشتغال‌زایی، ایجاد رونق اقتصادی در منطقه، جبران خسارت ناشی از معدنکاری به طبیعت، دائمی بودن، کاهش مهاجرت و تمرکززدایی اشاره کرد و افزود: گردشگری معدنی در راستای ایجاد توسعه پایدار و توازن میان مناطق است.
سعدی عبداللهی رئیس صنعت، معدن و تجارت سوادکوه نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه معدن زغال‌سنگ کنیج‌کلا، قدیمی‌ترین معدن زغال‌سنگ شهرستان سوادکوه است، افزود: این معدن دیگر بازدهی معدنی ندارد و یک معدن متروک محسوب می‌شود و اکنون بحث دیگری که در رابطه با کاربرد این معدن وجود دارد، گردشگری معدن است.
این معدن دیگر بازدهی معدنی ندارد و یک معدن متروکه محسوب می‌شود و اکنون بحث دیگری که در رابطه با کاربرد این معدن وجود دارد، گردشگری معدن است رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان سوادکوه، با اشاره به این امر که این معدن در محدوده پردیس دانشگاه شهید بهشتی زیراب قرار دارد، گفت: در حال حاضر، وزارتخانه صمت در حال رایزنی با دانشگاه شهید بهشتی است تا این معدن به سازمان صمت واگذار شود و اگر مشکلی در این راستا پیش نیاید، سازمان صمت به جد پیگیر ایجاد موزه معدن و گردشگری معدنی در این معدن متروکه است.
وی با بیان اینکه علاوه بر بازدید و انجام رایزنی‌ها، برای آماده‌سازی مقدمات و بسترها از سوی سازمان صمت هزینه‌هایی صورت گرفته است، از جمله این مقدمات، به پاک‌سازی درون تونل، برداشت گل‌ولای، آزاد کردن راه دسترسی اشاره کرد و افزود: در حال حاضر منتظر عقد قرارداد میان دانشگاه شهید بهشتی و سازمان صمت هستیم تا دیگر کارها آغاز شود.
عبداللهی در رابطه با ایمنی معدن برای ورود گردشگران به داخل تونل، گفت: کارشناسان لرزش و رانش سازمان صمت استان، این معدن را از نظر ایمنی بررسی کرده‌اند و مشکلی در این مورد وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه طول این معدن حدود ۳۰۰ متر است، افزود: کارشناسان به دنبال راه خروجی برای معدن هستند تا گردشگران از یک سمت وارد تونل معدن شده و از سمت دیگر خارج شوند تا ازدحام در دهانه وردی تونل نداشته باشیم.
رئیس صمت شهرستان سوادکوه با اشاره به فازهای بعدی این طرح، به احیای نقاله حمل زغال‌سنگ در نزدیک ایستگاه راه‌آهن زیراب اشاره کرد و گفت: قرار است در فازهای بعدی از این نقاله به‌عنوان تله‌کابین برای ورود گردشگران به محوطه معدن استفاده شود.
وی از دیگر اقدامات در ایجاد این موزه معدن به بازسازی قطعات قدیمی این معدن، مانند قطعات موجود در محوطه ورودی معدن و ایجاد سرپناه و محل نگهداری برای آن‌ها اشاره کرد و گفت: در حال حاضر تمام هزینه‌ها را بخش دولتی البرز مرکزی متحمل شده و مقرر است پس از بهره‌برداری، در صورت امکان به بخش خصوصی واگذار شود.
دوران زغال‌های سیاه معدن کنیج‌کلا به سر رسیده و اکنون این معدن متروک روزی را منتظر است که در حیات دوباره خویش، رونق دیگری به این شهر و دیار ببخشد و این بار، نه معدن‌کاران که گردشگران در سفری ماجراجویانه و مهیج پا بر این تونل‌ها و اعماق زمین بگذارند و در هم‌جواری معدن و جنگل، گذر از دنیای سراسر رنگ جنگل‌ها را با دنیای سیاه‌وسفید معدن زغال‌سنگ تجربه کنند.