خبرگزاری مهر-گروه استانها: زمانی که نیم تنه نخستین مرد نمکی در معدن چهره آباد کشف شد کمتر کسی فکر می‌کرد که تعداد این مردان نمکی به عدد شش برسد و در دل خود رازهای نهفته از گذشته غنی و ارزشمند فلات ایران در بخش‌های مختلف همانند صنعت نساجی داشته باشند، صنعتی که در پارچه‌های یافت شده هم می‌توان دید.
مردان نمکی، مردان مرموزی هستند که رازهای سربه‌مهر زیادی برای گفتن دارند، رازهایی که پرده از اسرار اعماق تاریخ منطقه خمسه یا زنجان کنونی بر می‌دارد.
مردانی که امروزه صاحب موزه شده‌اند از جنس مردان نمکی هستند که قرن‌ها با نمک جسمشان عجین شده و به مردان نمکی مشهور شده‌اند. مردانی که روایتگر ناگفته‌های اسرار آمیز و کهن از تاریخ ایران باستان هستند.
کاوش‌های باستان‌شناسی انجام یافته تاکنون، حاکی از آن است که در دوره هخامنشی استخراج نمک با حفر تونل‌ها و تالارهای بسیار بزرگ، بدون استفاده از ستون‌های چوبی پشتیبان انجام می‌گرفته و از کلنگ، چکش و احتمالاً قلم‌های فلزی برای کندن صخره‌های نمک، خرد کردن آنها و انتقال نمک‌های خرد شده به داخل کیسه‌های چرمی و احتمالاً کیسه‌های پارچه‌ای استفاده می‌شد.
از طناب‌های بافته شده از الیاف گیاهی و جانوری نیز در بالا کشیدن کیسه‌های نمک از چاه‌ها و تونل‌های عمودی استفاده می‌کردند. برای روشن کردن تونل‌های تاریک و عمیق نیز از سوزاندن روغن در پیه‌سوزهای سفالی بهره می‌گرفتند.
عمارت ذوالفقاری بنایی تاریخی با معماری بومی، در دو طبقه با دیوارهای بلند و سقف‌های لمبه کاری شده با وجود مردان نمکی که بی نظیرترین مومیایی‌ها در دنیا هستند ارزشی مضاعف یافته است.
مردانی نمکی، انسان‌های هستند که بر اثر ریزش لایه‌های نمک قرن‌ها پیش در معدن نمک مدفون شده‌اند و امروز این مردان روایتگر تمدن ارزشمند و پیشتازی ایرانیان در عرصه‌های مختلف هستند
مردانی نمکی، انسان‌های هستند که بر اثر ریزش لایه‌های نمک قرن‌ها پیش در معدن نمک مدفون شده‌اند و امروز این مردان روایتگر تمدن ارزشمند و پیشتازی ایرانیان در عرصه‌های مختلف هستند.
تماشای مردان نمکی زنجان پرده از هویت تاریخی زنجان بر می‌دارد، پوشینه های طرح دار رنگی، چاقوی بسته شده به کمر مرد نمکی، پا پوش‌ها و موهای بلند این مومیایی‌ها بیانگر تمدن کهن این سرزمین است.
تا اینکه بین سال‌های ۲۴۲۰ تا ۲۳۸۰ قبل، ریزش تونل‌های معدن موجب کشته شدن معدن‌کاران هخامنشی و توقف بهره‌برداری از نمک تا اوایل دوره ساسانی شده است. فعالیت معدن‌کاران ساسانی از حدود سده سوم میلادی آغاز و تا سده ۶ میلادی ادامه یافته است.
لایه‌های پی‌درپی و ضخیم واریزه‌های معدنی، نشانگر فعالیت طولانی مدت معدن‌کاوی در چهرآباد است. حتی لایه‌هایی نیز وجود دارد که حاوی کاه مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده محل نگهداری غذا و یا خود چهارپایان در طول دوره فعالیت معدن است.
کاوش‌های باستان‌شناسی انجام یافته تاکنون، حاکی از آن است که در دوره هخامنشی استخراج نمک با حفر تونل‌ها و تالارهای بسیار بزرگ، بدون استفاده از ستون‌های چوبی پشتیبان انجام می‌گرفته و از کلنگ، چکش و احتمالاً قلم‌های فلزی برای کندن صخره‌های نمک، خرد کردن آنها و انتقال نمک‌های خرد شده به داخل کیسه‌های چرمی و احتمالاً کیسه‌های پارچه‌ای استفاده می‌شد.
چاقویی که نشانه‌ای از فلزکاری در روزگاران دور این منطقه پاپوش‌هایی شبیه چاروق که صنایع دستی زنجان و لباس‌های دارای نقوش همگی دیروز را به امروز پیوند می‌دهد. چاقویی که نشانه‌ای از فلزکاری در روزگاران دور این منطقه است، پاپوش‌هایی شبیه چاروق که صنایع دستی زنجان است و لباس‌های دارای نقوش همگی دیروز را به امروز پیوند می‌دهد.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان گفت: بر اساس مطالعات صورت گرفته این منسوجات متعلق به دوره هخامنشی و ساسانی بوده است که در بافت آنها از تکنیک‌های متفاوتی در آن دوره استفاده شده است از جنس‌های مختلف مو، پشم و نمدی بوده و وجود نقوش مختلف و طرح‌های زیبا در بافت این پارچه‌ها از ویژگی‌های بارز آنها به شمار می‌رود.
یحیی رحمتی در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: بر اساس بررسی‌های به عمل آمده منسوجات کشف شده متعلق به ۲ هزار و ۳۵۰ سال قبل بوده است.
وی با بیان اینکه منسوجات و پارچه‌های بدست آمده از معدن چهرآباد و هنر و ظرافت بکار رفته در این پارچه‌ها نشان از قدمت پارچه بافی و صنعت نساجی در ایران است، گفت: منسوجات و یافته‌های بدست آمده از مردان نمکی چهرآباد شامل دو دوره تاریخی ساسانیان و هخامنشیان است.
رحمتی افزود: مجموعه وسایل و اشیایی از معدن نمک چهرآباد استان زنجان کشف شده که بسیار بی نظیر است و این یافته‌ها یکی از مستندات قوی حوزه منسوجات کشور از نوع تاریخی به شمار می‌رود.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان ادامه داد: منسوجات به دست آمده از معدن نمک چهرآباد برای نخستین بار رونمایی شده و به نمایش گذاشته شده است.
تنها لباس بازمانده از دوره هخامنشیان بر تن مردان نمکی بوده است
رحمتی افزود: قدمت این منسوجات و ظرافت به کار رفته در بافت آنها بر اهمیت آنها بیش از پیش می‌افزاید که مورد توجه باستان شناسان و کارشناسان این رشته است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان با بیان اینکه تنها لباس بازمانده از دوره هخامنشیان بر تن مردان نمکی بوده است گفت: منسوجات و لباس مردان نمکی از اشیای قابل توجه همراه آنان است.
در کنار تمام اشیا و سفالینه‌هایی که کنار مردان نمکی معدن چهرآباد زنجان یافت شد، منسوجاتی که متعلق به دو دوره ساسانی و هخامنشی بود شگفتی بسیاری از پژوهشگران را بر انگیخته است.
رحمتی افزود: در کنار تمام اشیا و سفالینه‌هایی که کنار مردان نمکی معدن چهرآباد زنجان یافت شد، منسوجاتی که متعلق به دو دوره ساسانی و هخامنشی بود شگفتی بسیاری از پژوهشگران را بر انگیخته است.
وی ادامه داد: نوع، کیفیت بافت و الیاف به کار رفته در این منسوجات شگفت انگیز است و وجود چنین پارچه‌های ارزشمند و زیبایی نشان دهنده برخورداری مردم آن دوران از فن پیچیده نساجی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان گفت: منسوجات متعلق به مرد نمکی شماره یک متعلق به دوره ساسانی و دارای عمر یک هزار و ۷۵۰ سال و مردان نمکی دو، سه و چهار متعلق به دو هزار و ۳۵۰ سال پیش است.
رحمتی با بیان اینکه الیاف به کار رفته در این منسوجات از دو جنس پشم و مو و یا تلفیقی از هر دو است و افزود: یکی از بی نظیرترین پارچه‌های قدیمی به همراه مرد نمکی کشف شده است.
مرد نمکی شماره یک متعلق به دوره ساسانی است که در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود
وی ادامه داد: مرد نمکی شماره یک متعلق به دوره ساسانی است که در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود و مردان نمکی دو، سه و چهار را متعلق به عصر هخامنشیان و دارای قدمت دو هزار و ۵۰۰ ساله است.
پس از آنکه نیم پیکره مرد نمکی شماره یک در سال ۱۳۷۲ در معدن نمک چهر آباد به حال خود رها شد تلاش چندانی برای تعطیل کردن استخراج مکانیکی و لغو بهره‌برداری از معدن صورت نگرفت تا در پاییز ۱۳۸۳ معدن کاران حین کار با بولدوزر مجدداً با بقایای اسکلت انسانی مواجه شدند که به دلیل کار با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی‌شده بود.
ازجمله اشیایی که همراه مرد نمکی ۲ یافت شد تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات است ازجمله اشیایی که همراه این مرد نمکی یافت شد می‌توان به تکه سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی و منسوجات اشاره کرد با جستجوی معدن کاران در میان خاک‌های آشفته، علاوه بر جمع‌آوری قسمت‌هایی از بقایای انسانی تکه‌تکه شده، اشیایی نیز به دست آمد که به اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان منتقل شد.
سرپرست هیئت کاوش معدن چهرآباد زنجان با بیان اینکه اولین مومیایی مردان نمکی در سال ۱۳۷۲ کشف شده است، گفت: درهمان زمان مشخص شد که معدن کارانی وجود داشته که کار معدن انجام می‌دادند و در حال حاضر نیز کاوش‌ها ادامه دارد تا اطلاعات بیشتری در این خصوص بدست آید.
سرپرست هیئت کاوش معدن چهرآباد زنجان با اشاره به اینکه در معدن چهرآباد شهرستان ماهنشان نمک استخراج شده است، اظهار داشت: مطالعات از سال ۲۰۱۰ میلادی در معدن چهره آباد وجود داشته است که تا به امروز بتوانیم از وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن دوره اطلاعاتی را بدست آوریم و وضعیت معدن کاران آن زمان را بازسازی کنیم.
عالی افزود: فعالیت‌هایی که تا به امروز صورت گرفته است در قالب یک کتاب به دو زبان انگلیسی و فارسی گردآوری شده و مجموعه کارها و کاوش‌های راجع به معدن در کتاب چاپ شده است.
در ادامه فصل سوم کاوش مشترک که اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان با موزه و دانشگاه بوخوم آلمان در پی انعقاد تفاهم‌نامه طی سال ۲۰۱۰ داشته، در دست انجام دارد که طی این برنامه که از حدود دو هفته پیش آغاز شده این فصل در سه قسمت کاوش باستان‌شناسی، مطالعات محیطی باستان‌شناسی و همچنین مطالعات ژئوفیزیک انجام خواهد شد
سرپرست هیئت کاوش معدن چهرآباد زنجان با بیان اینکه مومیای دیگر در سال ۸۳ پیدا شد که در دو فصل موفق شدیم بقایای انسانی مردان نمکی را پیدا کنیم، گفت: امسال در ادامه فصل سوم کاوش مشترک که اداره کل میراث فرهنگی استان زنجان با موزه و دانشگاه بوخوم آلمان در پی انعقاد تفاهم‌نامه طی سال ۲۰۱۰ داشته، در دست انجام دارد که طی این برنامه که از حدود دو هفته پیش آغاز شده این فصل در سه قسمت کاوش باستان‌شناسی، مطالعات محیطی باستان‌شناسی و همچنین مطالعات ژئوفیزیک انجام خواهد شد.
از ویژگی‌های بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که بر تن او دیده می‌شود
عالی تصریح کرد: تفاهم نامه‌ای بین دانشگاه و موزه بوخوم آلمان در زمینه معدن کاری و باستان شناسی بسته شده تا بتوانیم زندگی و اوضاع اجتماعی و اقتصادی معدن کاران آن زمان را بازسازی کنیم.
از ویژگی‌های بسیار مهم این مومیایی طبیعی، لباس کامل است که بر تن او دیده می‌شود. این لباس از بالاپوشی بلند، یک شلوار و کفش چرمی تشکیل‌شده است.
مرد نمکی پنجم در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به‌جز سر بقیه قسمت‌های بدن زیر صخره و سنگ‌های آواری بزرگ قرارگرفته بود مرد نمکی پنجم در کاوش فصل دوم در حالی یافت شد که به‌جز سر بقیه قسمت‌های بدن زیر صخره و سنگ‌های آواری بزرگ قرارگرفته بود. شکل جسد نشان می‌داد که این شخص نیز همچون نمونه‌های قبلی براثر حادثه‌ای که منجر به تخریب و ریزش تونل شده، کشته و مدفون‌شده است.
برخلاف مومیایی نمکی شماره ۴ بیشتر بافت بدن مرد نمکی پنجم پوسیده‌شده و از بین رفته و بافت نرم فقط در قسمت‌هایی کوچک از دودست، پاها بخش‌هایی از صورت، سینه و لگن باقی‌مانده بود. کم بودن میزان نمک در این محیط، نفوذ آب از بالای کوه به این بخش از معدن، از دلایل اصلی پوسیده شدن زیاد مرد نمکی ۵ است.
بر اساس آزمایش‌ها مشخص شد که مرد نمکی ۳، ۴، ۵، مربوط به دوره هخامنشی با قدمت حدود ۲۳۰۰ سال و مرد نمکی ۱، ۲، مربوط به دوره ساسانی، با قدمت حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ سال قبل است
پیش از کاوش‌های دو فصل ۸۳ و ۸۴ در معدن نمک چهر آباد، بر اساس یافته‌های سال ۷۲ تصور بر این بود که معدن، محل کشته شدن شاهزاده ساسانی و یا نماینده هیئت حاکمه اقوام سکایی در سده ۸ پیش از میلاد بوده است. اما با کاوش‌های دو فصل اخیر مشخص شد که همه مومیایی‌های مکشوفه از معدن، کارگرانی بودند که درنتیجه ریزش معدن و فروریختن دیواره‌ها و سقف و تونل‌ها کشته و مدفون شده‌اند.
بر اساس آزمایش‌ها مشخص شد که مرد نمکی ۳، ۴، ۵، مربوط به دوره هخامنشی با قدمت حدود ۲۳۰۰ سال و مرد نمکی ۱، ۲، مربوط به دوره ساسانی، با قدمت حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ سال قبل است. بنابراین با توجه به شواهد و مدارک موجود، ریزش تونل‌های معدن چهر آباد، دست‌کم دو بار رخ‌داده است.
در حال حاضر به‌استثنای مومیایی نمکی شماره یک که در موزه ملی نگه‌داشته می‌شود، سایر اجساد و اشیای به‌دست‌آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاری زنجان، تحت نظارت کارشناسان مربوط نگهداری می‌شوند.