خبرگزاری مهر، گروه استانها – مهناز همتی: سیل ویرانگری که طی چند روز اخیر در برخی استان‌های کشور خصوصاً گلستان و شهر شیراز به وقوع پیوست شاید تنها یادآور این نکته باشد که بحران چندان دور از انتظار نیست، قطع درختان، تخریب محیط‌زیست و فعالیت‌های معدنی به بهانه توسعه اقتصادی تنها دلایلی که سیل‌های ویرانگر را رقم زدند.
«سیل در روستای تاش شاهرود خسارت برجا گذاشت» این تیتر خبری است که خردادماه سال ۹۷ در خروجی خبرگزاری مهر استان سمنان قرار گرفت و در آن اعلام شد که تداوم بارش باران جاری شدن سیل را به دنبال داشته است. «سیل در تاش شاهرود جان یک نفر را گرفت»؛ این تیتر خبر دیگری بود که دهم شهریور ۹۴ در رسانه‌ها انعکاس یافت و سید محمد رضا هاشمی فرماندار وقت شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر عنوان کرده بود که وجود سیلاب‌ها بر روی جاده باعث آب‌گرفتگی محور اصلی و مسدود شدن موقت آن شده است.
در آن زمان حجم آب‌های جاری در سیل تاش بسیار زیاد عنوان شد و در خبرگزاری مهر به نقل از فرماندار وقت دقیقاً ذکرشده که این شاخص موجبات شگفتی اهالی را فراهم آورده است. اگر تدابیر لازم به کار گرفته نشود سیل سوم نیز می‌تواند در مناطق شمالی استان سمنان و شهرستان شاهرود رقم بخورد و این مهم می‌طلبد که ستاد مدیریت بحران استانداری سمنان این بار قبل از فاجعه به مناطق مستعد به خصوص اماکنی که فعالیت‌های انسانی سبب تخریب محیط زیست شده‌اند سفر کرده و این مناطق را موردبررسی قرار دهند و برای آن علاجی قبل از واقعه تدبیر و عملیاتی کنند.
هشدارهای لازم داده می‌شود
این در شرایطی که بارها کارشناسان زیست محیطی، زمین شناسان و متخصصان به بروز سیل در روستاهای شمالی شهرستان شاهرود در صورت تداوم فعالیت‌های معدنی هشدارهای لازم را دادند اما تا به این ساعت هیچ برنامه‌ای برای آن از سوی استانداری سمنان اتخاذ نشده است، سیل پدیده‌ای که خبر نمی‌کند و همان طور که در گلستان و شیراز شاهد بودیم هر لحظه با بارندگی احتمال وقوع سیل وجود دارد.
این بار نیز خبرگزاری مهر استان سمنان بنا به رسالت خود به مسئولان هشدارهای لازم را می‌دهد و در این مورد با چند تن از فعالان زیست محیطی به گفتگو نشسته‌ایم هر چند در این گفتگوها تلاش خبرنگار مهر برای ارتباط با حشمت الله عسگری معاون امور اقتصادی استاندار سمنان به عنوان یکی از اعضای شورای معادن استان سمنان بی نتیجه ماند.
با توجه به پشت سر گذاشتن دو سیل در شمال شاهرود و منطقه روستای تاش در پی معدن‌کاوی سال‌های اخیر امیدواریم مسئولان استان سمنان و مدیریت بحران و شواری معادن برای پیشگیری از سیل سوم اقدامی عاجل کنند.
حفظ پوشش گیاهی بهترین کار برای جلوگیری از سیل
دبیر محیط‌زیست مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه در سرزمینی زندگی می‌کنیم که به کمربند خشک جهان مشهور است، ابراز داشت: رخداد بارندگی در این سرزمین غیر قابل پیش‌بینی، شدت آن زیاد و زمان وقوعش کوتاه است به همین دلیل احتمال بروز سیل حتی در مناطق کویری و بیابانی زیاد خواهد بود.
دخل و تصرف‌های صورت گرفته به بهانه استخراج بوکسیت پوشش گیاهی شاهوار را دچار خسارت جدی کرده و لایه‌های خاک را از هم گسسته است محمد درویش در ادامه تصریح کرد: بهترین کار در مواجهه با چنین عارضه طبیعی، حفظ پوشش گیاهی سرزمین خودمان است که نباید اجازه داد به بهانه‌های مختلف از بین رود زیرا این پوشش گیاهی مهم‌ترین عامل در حفظ آب، خاک و جلوگیری از خسارت وارده سیل است.
وی اضافه کرد: در بسیاری ارتفاعات استان سمنان مانند منطقه شاهوار شاهرود اختلاف ارتفاع زیادی وجود دارد و این کوه در بالا دست خود همیشه برخوردار از برف و یخ دائم است که مهم‌ترین منبع تأمین آب شیرین شاهرود محسوب می‌شود، ولی متأسفانه دخل و تصرف‌های صورت گرفته به بهانه استخراج بوکسیت پوشش گیاهی منطقه را دچار خسارت جدی کرده و لایه‌های خاک را از هم گسسته است.
شاهوار نیازمند قرق پنج ساله
دبیر محیط‌زیست مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری بابیان اینکه از منظر پدافند غیرعامل احتمال خسارت‌های غیر قابل پیش‌بینی برای هموطنان ساکن روستای تاش واقع در پایین دست معدن بوکسیت وجود دارد، ابراز داشت: اگر بارندگی در این منطقه رخ دهد، حتی احتمال مدفون شدن همه ابنیه این روستا دور از انتظار نخواهد بود.
درویش در ادامه تصریح کرد: با فعالیت‌های معدنی شاکله زمین‌شناختی منطقه از بین رفته و گسست بسیار زیادی ایجاد شد، دره‌های پر از نخاله‌ها و باطله‌های معدنی، سست بودن زمین و شیب منطقه زیاد است و اگر با بارندگی جدی مواجه شویم احتمال وقوع سیل خسارت‌بار تأسف‌آور بسیار زیاد خواهد بود.
وی ضمن بیان اینکه می‌بایست به حریم طبیعی کوهستان احترام گذاشت، اضافه کرد: نباید اجازه دهیم بیش از این پوشش طبیعی منطقه از بین رود لذا بازگرداندن پوشش طبیعی منطقه ضروری است و تحت هیچ شرایطی ادامه عملیات استخراج بوکسیت شاهوار به صلاح نیست.
این کنشگر محیط‌زیست، پوشش گیاهی موجود در شاهوار را در خورد دانست و افزود: برای حفظ خاک و پوشش گیاهی مهم‌ترین کار قرق منطقه به مدت پنج سال است به نحوی که دام و ماشین آلات اجازه ورود نداشته باشند و از هر گونه فعالیت معدنی جلوگیری شود تا طبیعت بتواند در یک دوره آیش پنج ساله توان زیست پالایی یا خود احیایی خود را به دست آورد.
انفجار سنگ مخزن نابودی اسفنج آب
استاد زمین‌شناسی دانشگاه آزاد شاهرود نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه در منطقه تاش پیش‌بینی سیل شده و حتی یک‌بار نیز سیل رخ‌داده است، ابراز داشت: منطقه تاش به دلیل فعالیت‌های معدنی کاملاً مستعد وقوع سیل است زیرا خاک سطحی که می‌توانست مقدار زیادی از بارش باران را به‌آرامی در درون خود فروبرده و مانع از حرکت باران به صورت سیلاب شود را برداشتند.
عبدالرضا جعفریان در ادامه تصریح کرد: جاده‌ای که تا نوک قله کشیدند و پوشش گیاهی که از بین رفت همه مزیت بر علت شد تا سنگ مخزنی که از بارش باران تغذیه و مخازن زیرزمینی را پر آب می‌کرد به‌جای جاری شدن در آبراهه‌ها و مخازن‌ها به صورت سیل سرازیر می‌شود.
وی بابیان اینکه برای تهیه بوکسیت، سنگ آهک را به عنوان مهم‌ترین مخزن منابع آب منفجر کرده و نابود می‌کنند، افزود: فعالیت معدن شاهوار تاش عملاً سنگی که همانند اسفنج آب را درون خود نگه‌داری می‌کند را از بین می‌برد.
مسدود شدن مسیر آبراهه توسط دپو باطله‌ها
دپو باطله‌های مواد معدنی ناشی از انفجار در آبراهه‌ها مسیر اصلی رودخانه تاش را بسته است عضو ستاد مردمی نجات شاهوار ضمن بیان اینکه دپو باطله‌های مواد معدنی ناشی از انفجار در آبراهه‌ها مسیر اصلی رودخانه تاش را بسته است، ابراز داشت: آبی که براثر بارندگی پشت این دپو جمع شود در نهایت باعث شکسته شدن دپو شده و سیل عظیمی منطقه تاش و منطقه مجن و در نهایت شاهرود را در بر خواهد داشت.
جعفریان در ادامه تصریح کرد: این مسائل بارها به مسئولان تذکر شده که باطله‌های معدنی باید جمع‌آوری شود، برداشت این کوه خاک چندین میلیارد تومان هزینه دارد اما می‌بایست معدن تاش این هزینه را انجام و منطقه را پاک‌سازی کنند.
وی بابیان اینکه از بین رفتن پوشش گیاهی، خاک منطقه و سنگ مخزن همه اینها می‌توانست آب را درون خودش نگه‌داشته و مانع از سیل شود، اضافه کرد: هفته گذشته فقط رودخانه تاش سیلاب داشت و این در شرایطی که هیچکدام از رودخانه‌های شاهوار شامل نگارمن، ابرسج، قطار زرشک و پشت آوستا تاکنون سیلاب نداشتند اینها مسائلی است که تأثیر معدن‌کاوی در بروز سیلاب منطقه را نشان می‌دهد.
معدن پاسخگو سیل سوم باشد
استاد زمین‌شناسی در دانشگاه آزاد شاهرود بابیان اینکه مدیریت بحران برای پیشگیری از سیل باید ابتدا معدن را مجبور به خروج دپو مواد معدنی از آبراهه کند، ابراز داشت: معدن‌کاوی برای همیشه باید تعطیل شود تا پوشش گیاهی دوباره بتواند خودش را احیا و ترمیم کند هر چند سنگی که پودر شده و در آبراهه‌ها است، قابل بازگشت نیست.
جعفریان در ادامه تصریح کرد: معدن تاش از سال ۹۰ با شروع فعالیت خود، هفت سال با تمام ابزار آلات کوه را کنده و مواد معدنی را برده و تنها باطله را برجا گذاشته است که باید از محل برده شود زیرا این مواد آلومینیوم و فلزات سنگین دارد جابه‌جایی آن کار سختی است که معدن باید در قبال آن پاسخگو باشد و اگر این کار را انجام ندهد سیل ویرانگری را شاهد خواهیم بود.
وی بابیان اینکه اقدامات ظاهرسازی نظیر احداث دیوار ساحلی بی فایده است، اضافه کرد: زمانی آب سرازیر شود عملاً دیوارها هیچ‌کاره است و اقدامات ظاهرسازی جواب نخواهد داد زیرا آبراهه سدی درست کرده که اگر این بشکند سیل تا شاهرود خواهد آمد.
سیل گلستان تلنگری برای شاهرود
استاد دانشگاه تهران ضمن بیان اینکه در صورت حفاظت از پوشش گیاهی و خاک در مناطق کوهستانی همه این اتفاقات خوب‌رخ خواهد داد، اضافه کرد: متأسفانه به‌غلط، برداشت نادرستی از توسعه تصور کرده و فکر می‌کنیم هر آنچه در کوه‌ها و طبیعت وجود دارد را باید مصرف کرد لذا امیدوارم که سیل اخیر استان گلستان تلنگر جدی در مغز کسانی باشد که چشمان و گوششان را بسته‌اند و پشت فرمان ماشین بدون ترمز توسعه ناپایدار نشسته و دارند در این شیب حرکت می‌کنند، شک نکنید عاقبت این ماشین افتادن ته دره و نابودی است.
آخانی بابیان اینکه نمونه بارز اشتباهات انسان در وقوع سیل را می‌توان در استان‌های شمالی کشور مشاهده کرد، ابراز داشت: در قسمت شیب‌های شمالی این رشته کوه با برداشت بی‌رویه از درختان جنگلی باعث شدیم تا خاک درشیب‌های تند کوهستانی ناپایدار شود و در تمامی این البرز به بهانه معدن‌کاوی به جان مناطق کوهستانی افتادیم که می‌توان به عنوان مثال کوه شاهوار و تاش شاهرود را نام برد.
در مورد معدن‌کاوی بوکسیت شاهوار نیز هم‌بارها گفته‌ایم اما منافع عده‌ای اجازه نمی‌دهد که جلوی این بهره‌کشی از طبیعت را گرفته شود وی بابیان اینکه این گونه دست‌اندازی‌ها عواقب بسیار خطرناکی داشته و باعث اختلال در چرخه‌های آب، خاک و انسان می‌شود، تصریح کرد: دقیقاً به‌مانند این می‌ماند که یک کشتی میان طوفان در حرکت است و افراد به‌جای کمک به ایجاد تعادل و جلوگیری از غرق شدن، چکشی برداشته و با میخ آن را سوراخ می‌کند، لذا طبیعی است که کشتی به‌زودی غرق خواهد شد.
این کنشگر محیط زیست ضمن بیان اینکه اتفاق سیل استان گلستان غیر عادی نبود و کاملاً پیش‌بینی می‌شد، اضافه کرد: اسناد این پیش‌بینی‌ها همگی وجود دارد و به مقامات بابت آن هشدارهای لازم داده شد، در مورد معدن‌کاوی بوکسیت شاهوار نیز هم‌بارها گفته‌ایم اما منافع عده‌ای اجازه نمی‌دهد که جلوی این بهره‌کشی از طبیعت را گرفته شود.
پیامد معدن شاهوار سیل و ویرانی است
دبیر ستاد مردمی حفاظت از طبیعی شاهرود بابیان اینکه آن چیزی که سمن‌ها و رسانه‌های فعال نگران بوده و پیگیری می‌کنند، همین چیزی که پیامدهای آن را امروز در گلستان و شیراز به چشم می‌بینیم، ابراز داشت: پیامد تداوم فعالیت‌های معدنی شاهوار شاید خیلی بیشتر سیل گلستان و شیراز و حتی به شکل‌های دیگر ادامه‌دار باشد.
امیرحسین ولیان در ادامه تصریح کرد: شاید خیلی‌ها هنوز نفهمیده یا تصور می‌کنند از بیکاری، دلمان برای شاهوار و خرس و… آن سوخته است در حالی که فاجعه زمانی خود را نشان می‌دهد که حاصل دسترنج کشاورزان و روستاییان به فنا رفته و تعداد زیادی جان‌باخته و بی‌خانمان شدند یکجا باید به خودمان بیاییم و دست از این همه تخریب و بی موالاتی برداریم.
وی اضافه کرد: باید بپذیریم که طبیعت دارای قانون و نظم بوده و ظرفیت این همه دخالت را ندارد و دست آخر عکس‌العمل آن برای خود ما شکننده خواهد بود لذا می‌بایست حد و اندازه خودمان را دانسته و با طبیعت درست رفتار کنیم و با توسعه پایدار ضمن پیشرفت برای سلامت خودمان و فرزندان آینده هزینه کرد.
بحران سیل درست در خود شاهرود
این فعال محیط‌زیست بابیان اینکه شاهوار به همت نماینده و فرماندار شاهرود اواخر اسفندماه گذشته تعطیل‌شده است، ابراز داشت: وسعت زیادی از شاهوار تخریب‌شده که اگر فعالیت آن مجدد از سر گرفته شود همین سیل ویرانگر استان گلستان فردا دامنه‌های جنوبی البرز را در بر خواهد گرفت و شاهد بروز ریزگردها خواهیم بود.
ولیان در ادامه تصریح کرد: نتیجه دست‌اندازی به طبیعت را در شمال البرز می‌توان مشاهده کرد، ما که در جنوب البرز حضور داریم می‌بایست قدر طبیعت را دانسته و با عملکرد آگاهانه اجازه دست‌اندازی به آن را ندهیم.
وی بابیان اینکه از ۱۸ اسفندماه ۹۷ پروانه معدن تاش تمدید نشده و فعالیت آن غیر قانونی است، اضافه کرد: تا آخرین روزهای سال ۹۷ اطلاعات گسترده‌ای از منابع مختلف به ما رسید که همچنان معدن در حال فعالیت است و در تجمع اعتراضی اواخر اسفند رسماً به مسئولان استان و صنعت و معدن اعلام شد که اگر عرضه ندارید این معدن را تعطیل کنید مردم آن را تعطیل خواهند کرد.
در نهایت باید گفت استان سمنان به دلیل تخریب‌های محیط زیست مستعد وقوع سیل است و باید از امروز نکات ایمنی و احیای محیط زیست را در این استان کوهپایه البرز فراهم کرد.