خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ- محمد فیروزی
در حالی که مطرح کردن موضوعاتی همچون تخصصی شدن محتوای رسانه‌ها و دغدغه داشتن برای محتوای تکراری مطبوعات از جمله نقاط مثبت نگرش‌های «محمد خدادی» است. اما او در مورد فعالیت‌های صنفی و هویت حرفه ای و همچنین اقتصاد رسانه‌ها به مواردی اشاره کرده است که می‌تواند نگران کننده باشند.
به تازگی محمد خدادی به عنوان معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد. روی کار آمدن این چهره مطبوعاتی که در کارنامه خود مدیر عاملی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) و چندین سازمان رسانه‌ای را هم دارد از نگاه اهالی مطبوعات و اصحاب رسانه با سوالاتی همراه بود. چرا که بعد از انتصاب وی مراسم تکریم از محمد سلطانی فر و معارفه خدادی در سکوت خبری برگزار شد و خبرنگاران به این مراسم دعوت نشدند.
تا اینکه بعد از چند روز از سوی معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌ای با حضور برخی مدیران رسانه‌ای و اعضای شورای عالی تشکل‌های مطبوعاتی برگزار شد تا خدادی راهبردهای اصلی این معاونت متبوع خود را در این دوره تبیین کند و مواضع او برای اهالی رسانه روشن شود. وی در این جلسه تاکید کرد توجه به هویت حرفه ای و صنفی، اقتصاد رسانه و تولید محتوای تخصصی و اثرگذار از جمله راهبردهای اصلی معاونت مطبوعاتی خواهد بود.
البته معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخشی از این برنامه صحبت‌هایی را مطرح کرد که کلی هستند و به طور مشخص راهبردی در آن دیده نمی‌شود و اغلب مدیران داخلی از این شیوه استفاده می‌کنند. به عنوان مثال خدادی با اشاره به شرایط پیچیده و مشکلات جاری رسانه‌ای گفت که معتقدم باید فعالان صنف رسانه در این مسئولیت خدمت گذاری کنند.
ابهام در توجه به فعالیت صنفی
اما خدادی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موارد مهمی هم اشاره کرد که در آینده هم با توجه به تعیین چگونگی سیاستگذاری‌های معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اساس همین صحبت‌ها برای رسانه‌ها دارای نقش حیاتی هستند.
به عنوان مثال خدادی در بخشی از صحبت خود با بیان اینکه مشکلات حاکم بر فعالیت‌های رسانه‌ای تنها از طریق فعالیت روزآمد و کارآمد صنف قابل رفع است، گفته است: مساله این است که ما رسانه‌نگاران وظیفه خدمت‌رسانی به تمام صنوف را به‌خوبی انجام می‌دهیم غیر از خود صنف رسانه!
بعد هم این طور ادامه داده است: هم‌اکنون بالغ بر ۱۰ هزار نفر دارای مجوز رسانه، مدعی تخصص در این صنف هستند و این در حالی است که غالب افراد هزینه خیلی از کالاها را غیر از محصول رسانه‌ای پرداخت می‌کنند، متأسفانه حرفه ما به جای مهارت به شغلی فراگیر تبدیل شده و هویت از آن گرفته شده است.
آیا خدادی خبرنگاران را وابسته خواهد کرد؟
شاید این صحبت‌های خدادی در وهله اول از نگاه برخی فعالان مطبوعاتی حاوی نکات درستی باشند. چرا که او به درستی به تعدد کمی رسانه‌ها اشاره کرده است، در حالی که بسیاری از چنین رسانه‌هایی در تولید محتوای کیفی و مؤثر عاجز هستند و به دکانی برای مدیران آنها تبدیل شده اند تا از مزایای مجوز رسانه‌ای استفاده کنند.
اما با شفاف شدن این محور از صحبت‌های خدادی در جلسه دیگر او با اعضای رده بالای خانه مطبوعات ایران، می‌توان از بابت آنها اظهار نگرانی کرد. چرا که او در خصوص هویت حرفه ای و صنفی تاکید کرده است در هر صنفی، قواعد خاصی برای ورود و فعالیت در آن صنف وجود دارد اما در حوزه مطبوعات به دلیل کم توجهی صنف به مسائل صنفی خودش، مشکل شبه‌رسانه‌ها و شبه‌خبرنگاران به شکل جدی در فضای رسانه‌ای وجود دارد که به اعتبار رسانه‌ها هم لطمه زده است.
این صحبت‌های خدادی از این جهت نگران کننده هستند که در دوره مسئولیت او در سمت معاونت مطبوعاتی زمینه افزایش کنترل دولت بر اهالی مطبوعات و جامعه رسانه‌ای به بهانه سامان دادن به فعالیت صنفی بوجود بیاید. کما اینکه در لایحه‌ای که در همین دولت تنظیم شده بود و هم اکنون مسکوت مانده است تلاش شده بود فعالیت صنفی مطبوعات سامان دهی پیدا کند اما در نهایت خبرنگاران تحت کنترل دولت قرار می‌گرفتند. نمونه دیگری از این کنترل اهالی مطبوعات را که استقلال حرفه ای آنها را تهدید می‌کند در طرح تشکیل «سازمان نظام روزنامه نگاری» می‌توان مشاهده کرد که در مجلس شورای اسلامی توسط محمد علی وکیلی، عضو هیأت رئیسه مجلس و شخصیت سیاسی اصلاح طلب در سال ۹۷ تنظیم شد و از نگاه صاحبنظران حرفه مطبوعات نسخه ثانویه ای برای لایحه پیشنهادی دولت در سال ۹۶ است.
وجه مشترک صحبت‌های خدادی با مفاد یک لایحه و طرح مشابه
نگاهی به طرح اخیر تشکیل سازمان نظام روزنامه نگاری، لایحه پیشنهادی دولت نشان می‌دهند هدف گذاری آنها کنترل اهالی مطبوعات و سامان دهی صنفی مطبوعات تحت کنترل کامل وزارات فرهنگ و ارشاد اسلامی است که در صورت تشکیل چنین سازمان‌های صنفی، باید گفت ماهیت وجودی شأن با استقلال خبرنگاران در تناقض است.
در نهایت هم حرکت‌های سیاستگذاران برای سامان دهی وضعیت مطبوعات با تصویب لایحه مذکور یا طرح مجلس شورای اسلامی یک نوع همخوانی با صحبت‌های معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نشان می‌دهد و بهانه برای سامان دهی ورود و فعالیت در حرفه روزنامه نگاری وجه مشترک تمام آنهاست. در حالی که اگر خدادی بخواهد قدمی برای فعالیت حرفه ای مطبوعات بردارد باید تلاش کند جلوی کنترل خبرنگاران توسط دولت را بگیرد و به عنوان شخص اول مسئول دولتی در حوزه مطبوعات و رسانه‌ها شرایط به وجود آمدن و قدرت گرفتن سازمان صنفی مربوط به روزنامه نگاران را فارغ از گرایش‌های سیاسی فراهم کند.
هشدار؛ مراقب «پولکی» شدن رسانه‌ها باشید
خدادی بعد از توجه به هویت حرفه‌ای و صنفی، موضوع اقتصاد رسانه را مورد توجه قرار داده است، او در حالی که گفته است نمی‌توان رسانه‌ها را با الگوهای گذشته آن اداره کرد. صحبت از توجه بنگاه‌های اقتصادی به سهم و نقش رسانه‌ها کرده است. موضوع‌هایی که باز هم در نگاه اول می‌تواند درست تلقی شوند، اما چنانچه برداشت این نهاد متولی دولتی شفاف نشود ممکن است آینده رسانه‌ها را با وابسته شدن به بنگاه‌های اقتصادی مبدل روابط عمومی‌هایی کند که در راستای منافع آنها سوق دهد که حتی در بدترین شرایط فعالیت اقتصادی یک بنگاه که ممکن است آلوده به تخلف‌های بزرگ باشند نیز حاضر به افشای خطای آنها نکنند.
در حال حاضر هم قراردادهای تبلیغاتی رسانه‌های مختلف شواهدی از این وابستگی به بنگاه‌های اقتصادی را به وجود آورده است و در پرونده‌های مالی چند میلیاردی در دستگاه قضائی گاهی رسانه‌هایی دیده می‌شوند که حاضر به ملأ اسناد افشا شده از تخلف‌های یک بنگاه نیستند. حال اگر رابطه مدنظر بنگاه‌های اقتصادی و رسانه‌ها توسط معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد به درستی تعریف نشود و حمایت بنگاه‌ها از رسانه‌ها بهانه‌ای برای گرفتن استقلال رسانه‌ها باشد، سرمایه اجتماعی رسانه‌ها افت شدیدتری پیدا خواهد کرد.
چند نکته مثبت در دل موضع گیری های اخیر
البته در میان این اظهارات مبهم خدادی شاید بتوان امیدوار کننده ترین بخش اظهارات اخیر او را در زمینه فعالیت رسانه‌ها حرکت آنها به سمت تخصصی شدن و خواسته اش برای بیشتر شدن نقش و سهم رسانه‌ها در اقناع و اثرگذاری بر مخاطبان شأن و حرکت به سمت تخصصی شدن فعالیت رسانه‌ای عنوان کرد.
خدادی همچنین در دیدار با اعضای هیأت مدیره خانه مطبوعات ایران هم بر همین موضوع حرکت به سمت تخصصی شدن تاکید کرد و گفت توسعه رسانه‌ای در کشور مبنای تأثیر گذاری نبوده و بیشتر ماهیت اسمی داشته است تا شکل توسعه‌ای و در چنین شرایطی اسم بر محتوا غلبه می‌کند و جایگاه رسانه روز به روز کمرنگ‌تر می‌شود. او تصریح کرد باید از مخاطب به محتوا برسیم و موضوع تکرار محتوا را در رسانه‌ها جدی بگیریم.
که در خصوص این مورد هم باید گفت طرح چنین مواردی هرچند حائز نکات مثبتی است، اما به طور حتم نیاز به مشورت با اساتید ارتباطات و صاحبنظران دارد تا به واسطه تصمیم‌های غلط احتمالی جایگاه رسانه‌ها در برابر اقبالی که افکار عمومی به شبکه‌های اجتماعی نشان داده است، دچار تنزل نشود.
خدادی در اظهارات اخیر خود تأکیدی هم بر ایجاد ارتباط مستمر و منظم با اهالی رسانه داشته است که اگر در دوره فعالیت او ماهیت شعار گونه نداشته باشد می‌توان این موضوع را هم امیدوار کننده دانست.
انتظاری که خبرنگاران از خدادی دارند
اما در پایان باید گفت هرچند هنوز زود است تا بتوان قضاوتی کامل در مورد تمام اهداف، برنامه‌ها و حرکت‌های خدادی در معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام داد، اما با توجه به اینکه در جلسه اولی که او با نمایندگان شورای تشکل‌های مطبوعاتی و مدیران رسانه‌ای داشته است، نکاتی پیرامون مشکل کاغذ مطبوعات، نحوه تخصیص یارانه‌های حمایتی، مسائل حقوقی و قضائی توزیع مطبوعات و حتی طرح ترافیک خبرنگاران توسط این افراد از سوی صاحبنظران مطرح شده و پاسخی از سوی خدادی رسانه‌ای نشده است، این موضوع تا حدی جای تأمل دارد. چرا که اهالی مطبوعات و رسانه‌ها انتظار دارند در همین روزهای اول نوع حرکت و چشم انداز برنامه‌های معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بدانند.
در همین خصوص می‌توان به چند محور از نکات مطرح شده توسط رسانه‌ها به قلم صاحبنظران مطبوعاتی در چند وقت اخیر اشاره کرد که مورد توجه خبرنگاران و جامعه رسانه‌ای قرار گرفته است اما هنوز موضع گیری روشنی از سوی معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره آنها صورت نگرفته است:
بیمه خبرنگاران
در حالی که در دوره نسبتاً طولانی حسین انتظامی در رأس معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصمیم بر این بود تا هزینه بیمه خبرنگاران به صورت مجزا در اختیاز رسانه‌ها قرار بگیرد. در دوره چند ماهه محمد سلطانی فر در همین جایگاه هزینه بیمه خبرنگاران مجدد به سبد یارانه مستقیم مدیران مسئول بازگشت و آنها موظف شدند تا نسبت به بیمه اعضای مجموعه خود اقدام کنند. در حال حاضر هم ادامه این روند به منظور تعیین تکلیف نهایی وضعیت بیمه و حتی قبول مسئولیت آن توسط این نهاد دولتی با ابهام مواجه شده است.
گرانی و کمیابی کاغذ
گران شدن کاغذ و برخی تجهیزات مرتبط با چاپ و البته کمیابی کاغذ در بازار مربوطه یکی از مواردی است که فعالیت نشریات چاپی را در سال ۹۷ با مشکل جدی مواجه کرد. بعضی از مطبوعات مجبور به کم کردن صفحات خود شدند، بعضی دیگر چاره موقت را در گران کردن محصول خود دیدند و در نهایت تعداد زیادی از خبرنگاران این نشریات از کار خود بیکار شدند. همه این موارد هم به تعیین شدن سرنوشت کاغذ بر می‌گردد و اهالی رسانه منتظرند تا مواضع معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در این خصوص به شکل شفاف بدانند.
احیا یا جانشینی طرح‌های نیمه کاره
یکی دیگر از موارد مورد سوال اهالی رسانه برخورد معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با طرح‌های نیمه کاره ای همچون خرید مجلات برگشتی و اشتراک مجلات است، اینکه آیا این طرح‌ها مجدد احیا می‌شوند یا با طرح‌های دیگر جایگزین خواهند شد.
وضعیت نمایشگاه مطبوعات
برگزاری بیست و چهارمین نمایشگاه مطبوعات در حالی که کمتر از ۶ ماه به موعد برگزاری آن بر اساس روال سابق آن باقی مانده است از موارد دیگری است که برای جامعه مطبوعاتی مورد سوال قرار گرفته است، به ویژه تصمیمی که دولت برای ادامه آن در سال‌های بعد در نظر دارد.
وام‌هایی که در حد قول مانده اند
شرایط دریافت وام‌های ۲۰ میلیونی تا ۱۷۰ میلیون تومانی با کارمزد ۴ درصد هم از جمله موارد دیگری است که خبرنگاران برایشان مهم است تا سرنوشت آن را بفهمند. به خصوص که در دوره سلطانی فر تاکید شده بود تا این طرح در مراحل نهایی قرار دارد.