خبرگزاری مهر- گروه بین‌الملل، مریم خرمائی: دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا وقتی در ژانویه ۲۰۱۷، زمام امور را در کاخ سفید به عهده گرفت، مذاکره با کره شمالی را سرلوحه کارزار تبلیغاتی برای به رخ کشیدن قدرت چانه‌زنی خود آن هم بدون واگذاری امتیاز به طرف مقابل قرار داد- رویکردی که قرار بود حکم تیغ دولبه را داشته باشد چراکه به‌این‌ترتیب، از یک سو، دولت قبلی واشنگتن را که متهم به نرم‌خوئی با ایران از بابت توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود؛ در مقام اتهام قرار می‌داد و کار دموکرات‌ها را در رقابت ریاست جمهوری ۲۰۲۰ دشوار می‌کرد؛ و از سوی دیگر، با نشاندن رهبر کره شمالی پشت میز مذاکره رو در رو، خود را ناجی مردم آمریکای شمالی جلوه می‌داد و تهدید بمب هسته‌ای را از سر آنها رفع می‌کرد.
به‌این‌ترتیب، وی با ثبت دستاوردی بزرگ، جای پای خود را در کاخ سفید محکم و دوام ریاست‌جمهوری خود را تا ۲۰۲۴ تضمین می‌کرد.
البته، روند کار آنقدرها هم سهل و آسان نبود. ترامپ و کیم جونگ اون تا رسیدن پای میز مذاکره و تبادل تعارف‌های معمول، جنگ لفظی تمام عیاری را در پیش گرفتند که اوج آن شهریور ۱۳۹۶ و هنگامی بود که ترامپ در جریان نخستین سخنرانی خود در صحن سازمان ملل از «اون» با عنوان «مرد موشکی کوچک» یاد کرد. توصیفی که واکنش تند طرف مقابل را در پی داشت تا آنجا که وزارت خارجه کره شمالی لفاظی‌های وی به «واق واق سگ» تعبیر کرد.
سلسله تحولات ۳ ماه گذشته حاکی از آغاز دور تازه‌ای از تنش‌های لفظی است و باید دید که این بار پشت پرده اقدامات تحریک‌آمیز آمریکا و موشک‌پرانی‌های گاه و بیگاه کره شمالی، چه رایزنی‌هایی در جریان است پس وقتی رئیس کیم در اسفند ۹۶ از آمادگی برای دیدار با ترامپ و تعلیق آزمایش‌های موشکی و هسته‌ای خود خبر داد؛ این شائبه به وجود آمد که حرف و حدیث‌های ظاهری پوششی برای رایزنی‌های پشت‌پرده بوده است- شگردی که مردم ۲ ملت را تا لبه پرتگاه جنگ هسته‌ای پیش برد و ناگهان آنها را به وادی بی‌سرانجام امید پرتاب کرد.
بعدها در جریان دیدار سنگاپور که در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸ انجام شد؛ رهبر کره شمالی از «مرد موشکی» به «رفیق کیم» ارتقاء درجه پیدا کرد تا اثباتی باشد بر طبع تجارت‌پیشه رئیس‌جمهوری آمریکا و حاوی این پیام که من اهل معامله‌ام!
اما مسئله اینجاست که ترامپ علاوه بر خوی معامله‌گر خود، باج‌گیری را نیز چاشنی سیاست خارجی کرده و هر وقت که معامله پیش نمی‌رود؛ خیلی راحت، میز مذاکره را ترک و راه در خروجی را در پیش می‌گیرد- اتفاقی که حین دیدار دوم وی با رئیس کیم روی داد. وی در دومین روز از نشست هانوی که در فوریه ۲۰۱۹ برگزار شد؛ قرار ناهار کاری را لغو و به بهانه عدم تفاهم درباره شیوه لغو تحریم‌های پیونگ یانگ، اتاق مذاکره را ترک کرد.
با این همه، رئیس کیم همچنان دوست او باقی ماند تا مبادا در نیمه‌گشوده مذاکره دوباره بسته شود.
این در حالی است که سلسله تحولات ۳ ماه گذشته حاکی از آغاز دور تازه‌ای از تنش‌های لفظی است و باید دید که این بار پشت پرده اقدامات تحریک‌آمیز آمریکا و موشک‌پرانی‌های گاه و بیگاه کره شمالی، چه رایزنی‌هایی در جریان است.
*رئیس کیم از سفر به روسیه تا پرتاب اولین موشک؛
اولین پس‌لرزه‌های ناکامی مذاکرات هانوی با تحریم ۲ شرکت کشتیرانی چینی که ظاهراً به کره شمالی در دور زدن تحریم‌های بین‌المللی کمک می‌کرده‌اند، آغاز شد. به دنبال آن، کاخ سفید مهلت رئیس کیم مبنی بر اینکه آمریکا باید تا پایان سال میلادی ۲۰۱۹ تصمیمی شجاعانه درخصوص مذاکرات هسته‌ای اتخاذ کند را رد کرد.
اوضاع تا وقتی که رئیس کیم در تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۱۹ (۴ اردیبهشت) به روسیه سفر کرد؛ آن قدرها وخیم نشده بود در مقابل، کره شمالی نیز اقدام به آزمایش سلاح تاکتیکی هدایت‌شونده کرد و خواستار حذف مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا از مذاکرات هسته‌ای شد و وی را برای ادامه مسیر، نابالغ ارزیابی کرد.
با این همه، اوضاع تا وقتی که رئیس کیم در تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۱۹ (۴ اردیبهشت) به روسیه سفر کرد؛ آن قدرها وخیم نشده بود.
سفر او تا پیش از بازگشت در تاریخ ۲۶ آوریل و حتی اکنون، این گمانه‌زنی را در خود داشت که رهبر کره شمالی برای تحریک حس حسادت ترامپ، راهی دیدار با ولادیمیر پوتین رقیب روس وی شده است.
حتی برخی گفتند پوتین از اینکه فرصتی به دست آورده تا توجه عمومی را از ترامپ منحرف و به سمت خود جلب کند؛ بسیار راضی است.
اگر اصرار به دیدن نیمه خالی لیوان داشته باشیم، اقدامی که رئیس کیم به فاصله اندکی بعد از بازگشت از روسیه انجام داد مبنی بر آزمایش چند فروند موشک کوتاه‌برد به داخل دریای ژاپن در تاریخ ۱۴ اردیبهشت، گویای آن است که پوتین در اعمال نفوذ برای تیره کردن رابطه نوپای واشنگتن-پیونگ یانگ موفق عمل کرده و آرزوی ترامپ مبنی بر خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی را به تاخیر انداخته است- فرضیه‌ای که البته اظهارنظر پمپئو مبنی بر اینکه «پوتین در آزمایش موشکی پیونگ یانگ دخیل بوده است»، به آن قوت می‌بخشد.
*نشست ۶ جانبه؛ دام یا راهی برای خلاصی ترامپ از بن‌بست مذاکره
همزمان پوتین در جریان دیدار با رئیس کیم گفته بود کره شمالی آماده مذاکره است اما تضمین می‌خواهد. وی در عین حال خواستار از سر گیری مذاکرات ۶ جانبه برای حل معضل هسته‌ای شبه‌جزیره کره شد.
این نوع از مذاکره که به ابتکار عمل پکن از ۲۰۰۳ آغاز و با حضور روسیه، چین، کره شمالی، کره جنوبی و آمریکا طی ۶ مرحله انجام شد؛ در سال میلادی ۲۰۰۹، با شلیک موشک دوربرد از سوی پیونگ یانگ به حال تعلیق درآمد.
پس آیا باید درخواست پوتین برای از سرگیری مذاکرات ۶ جانبه را نشانه‌ای مبنی بر سوءقصد به جان مذاکرات دوجانبه‌ای تلقی کرد که ترامپ با امید توافق با رئیس کیم آغاز کرده است؟
احیاء مذاکرات ۶ جانبه می‌تواند گزینه خوبی برای خارج کردن ترامپ از بن‌بست مذاکرات دوجانبه باشد چراکه از بُعد واقع‌گرایانه، به ثمر رساندن گفتگوها با رئیس کیم در بازه زمانی باقی‌مانده تا آغاز کارزار انتخاباتی ۲۰۲۰، امری غیرقابل اجرا است با این حساب، نیمه پر لیوان چه فالی را در خود نهفته است؟
۲ روز قبل از آزمایش موشکی ۱۴ اردیبهشت، شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن که همواره از در خصومت با رئیس کیم درآمده بود؛ در اظهارنظری نامنتظره از آمادگی برای دیدار بی‌قید و شرط با وی خبر داد!
وی در توضیح دلیل پیشنهاد خود گفت: نمی‌توان پوسته عدم اعتماد متقابل میان ژاپن و کره شمالی را شکست مگرآنکه من مستقیماً با کیم روبرو شوم.
این در حالی است که وی چند روز قبل از بیان این موضوع، میهمان کاخ سفید بود.
این پیشنهاد بار دیگر در تاریخ ۲۱ اردیبهشت، از سوی «یوشیهیده سوگا» سخنگوی کابینه ژاپن با تکیه بر لزوم آغاز فصل جدید در رابطه توکیو-پیونگ یانگ تکرار شد.
آیا آبه که این روزها به دنبال افزایش نفوذ منطقه‌ای و حتی با پیشنهاد میانجیگری میان ایران و آمریکا به فکر بسط دایره تعاملات بین‌المللی نیز هست؛ از باز کردن در مذاکره با کره شمالی منظوری دارد؟
شاید او در مقام متحد آمریکا به دنبال راهی برای ادامه مذاکره علیرغم ناکامی دیداری است که در هانوی میان ترامپ و رئیس کیم در گرفت.
با این حساب، احیاء مذاکرات ۶ جانبه می‌تواند گزینه خوبی برای خارج کردن ترامپ از بن‌بست مذاکرات دوجانبه باشد چراکه از بُعد واقع‌گرایانه، به ثمر رساندن گفتگوها با رئیس کیم در بازه زمانی باقی‌مانده تا آغاز کارزار انتخاباتی ۲۰۲۰، امری غیرقابل اجرا است.
رویکرد سیاسی مسکو در قبال رقیب دیرینه‌ای چون واشنگتن مانند شمشیر دولبه‌ای است که اگر نکشد؛ حتی‌الامکان زخمی می‌کند اما چنانچه دیگر بازیگران هم به صحنه مذاکره قدم بگذارند، ترامپ با ۲ افتخار پرونده دور نخست ریاست‌جمهوری خود را می‌بندد که عبارتند از شکستن دیوار بی‌اعتمادی میان آمریکا و کره شمالی از راه انجام گفتگوی بی‌واسطه با کیم جونگ اون و همچنین احیاء مذاکرات چندجانبه در قالب ۶ کشور منطقه‌ای که می‌تواند سهم هر یک را از روند خلع سلاح هسته‌ای شبه‌جزیره کره مشخص کند.
البته، این اقدام مخاطراتی را نیز برای ترامپ در بر دارد. صرف‌نظر از متحدانی مانند ژاپن و کره جنوبی که همسو با آمریکا به فکر کسب منافع هستند؛ رویکرد سیاسی مسکو در قبال رقیب دیرینه‌ای چون واشنگتن مانند شمشیر دولبه‌ای است که اگر نکشد؛ حتی‌الامکان زخمی می‌کند. اینکه پوتین برای خارج کردن ترامپ از بن‌بست مذاکره مستقیم داوطلب شده، نشانه مثبتی برای کاخ سفید تلقی می‌شود حال آنکه قطعاً رئیس‌جمهوری روسیه می‌تواند از اعمال نفوذ بر کره شمالی به عنوان اهرم فشار برای مطالبه سهم بیشتر در روند مذاکره استفاده کند. درباره چین نیز وضع به همین منوال خواهد بود.
*ترامپ و اصرار به رفاقت با رئیس کیم
وقتی در ۱۴ اردیبهشت، کره شمالی اقدام به آزمایش موشک‌های کوتاه‌برد کرد؛ ترامپ در پیامی توئیتری گفت: هر چیزی در این دنیای بسیار جالب امکان‌پذیر است؛ اما به عقیده من کیم جونگ اون به درک کامل قابلیت اقتصادی بزرگ کره شمالی رسیده است و هیچ اقدامی صورت نخواهد داد که تداخلی در این موضوع ایجاد کرده و یا به آن پایان دهد.
وی در این پیام توئیتری نوشت: او می‌داند که من با او هستم و نمی‌خواهد وعده خود به من را زیر پا بگذارد. معامله انجام می‌شود.
ترامپ لحنی نرم در برابر آزمایش‌های موشکی پیونگ یانگ اتخاذ کرده حال آنکه همزمان، برای آنکه دست خالی جلوه نکند؛ اهرم‌های فشار را نیز حفظ کرده است
اما همزمان، آمریکا برای آنکه به متحدان پیونگ یانگ نشان بدهد که اهرم‌های فشار خود را حفظ کرده، موضوع حقوق بشری کره شمالی را بار دیگر سر زبان‌ها انداخت حال آنکه کشتی ۱۷ هزار تنی این کشور را نیز که سال گذشته به دلیل حمل زغال سنگ در اندونزی متوقف شده بود، مصادره کرد- اقدامی که باز هم واکنش موشکی پیونگ یانگ را در پی داشت.
این بار نیز ترامپ واکنشی مشابه سری قبل نشان داد و گفت: این آزمایش‌ها کوتاه برد بود و من به هیچ وجه ناقض اعتماد ارزیابی نمی‌کنم.
ترامپ با بیان اینکه ممکن است زمانی چنین آزمایش‌هایی موجب بی اعتمادی شوند، تاکید کرد که آزمایش‌های اخیر «کاملا استاندارد و عادی» بوده است.
اینها همه حاکی از اصرار ترامپ برای حفظ مذاکره در روندی معقول است.
*چین؛ دوست یا دشمن
چین به عنوان اصلی‌ترین حامی تجاری و بین‌المللی کره شمالی نقشی بسزا در راضی کردن این کشور به مذاکره با آمریکا داشت. درگیری و تقابل احتمالی در شبه‌جزیره کره، تهدیدی مهم برای امنیت ملی و ثبات چین است؛ لذا موضوع هسته‌ای کره شمالی تبدیل به دغدغه‌ای مهم برای سیاست خارجی پکن شده است. از سوی دیگر، چین تلاش می‌کند تا از بحران کره شمالی برای تأمین منافع خود در برابر آمریکا استفاده کند. با این حساب، سیاست توسل به شمشیر دولبه درخصوص چین نیز صدق می‌کند. اکنون واشنگتن-پکن درگیر جنگ تمام‌عیاری هستند که روز جمعه، با ترک ناگهانی مذاکرات تجاری از سوی ترامپ و اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر ۲۰۰ میلیارد دلار کالای چینی به اوج خود رسید و بی‌گمان پکن به دنبال آن خواهد بود تا از نفوذ خود بر پیونگ یانگ به عنوان اهرم فشار علیه واشنگتن استفاده کند.
سیاست توسل به شمشیر دولبه درخصوص چین نیز صدق می‌کند اما این به معنای حذف گزینه احیاء مذاکرات ۶ جانبه نیست چراکه در مقطع فعلی می‌تواند معامله‌ای برد-برد برای همه بازیگران دخیل در حل بحران شبه‌جزیره کره باشد. به‌این‌ترتیب، هم آمریکا از بن‌بست مذاکرات دوجانبه‌ای رها می‌شود که قرار نیست در کوتاه‌مدت به نتیجه برسد؛ هم دیگران راهی برای مطالبه سهم خود در آینده سیاسی شبه‌جزیره کره می‌یابند؛ حال آنکه در دراز مدت دوام این گزینه نیز مشمول آزمون و خطا است و راهی برای گریز از قانون احتمال وجود ندارد.
وخیم تر شدن اوضاع در شبه‌جزیره کره به نفع کارزار انتخاباتی ترامپ نیست و با توجه به تجربه سال‌های قبل، تشدید حملات لفظی میان دولت وی و کیم جونگ اون، راهی برای دور کردن اذهان عمومی از جریان‌های پشت پرده‌ای است که به دوره‌ای هرچند گذرا از آرامش نسبی منجر خواهد شد.