خبرگزاری مهر، گروه استانها- فائزه زنجانی: سرنوشت زباله‌های بیمارستانی این روزها به دغدغه‌ای جدی نه تنها برای دوستداران محیط زیست بلکه تمامی مردم تبدیل شده است چرا که مردم به خوبی می‌دانند که این نوع پسماندها به چه میزانی می‌تواند برای خاک و آب و البته در نهایت جان خودشان خطرناک باشد. اینکه سالانه چند میلیون نفر در جهان، جان خود را به دلیل مدیریت ناصحیح پسماندهای بیمارستانی از دست می‌دهند، خبری است که نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند و اهمیت این حوزه را نمایان‌تر می‌سازد.
شاید سال‌ها پیش کمتر کسی به مسائل زیست محیطی همچون عاقبت پسماندهای پزشکی اهمیت می‌داد اما امروزه مردم خواستار روشن‌تر شدن وضعیت این نوع پسماندها هستند به خصوص با منتشر شدن اخباری مبنی بر عدم مدیریت درست این پسماندها و دفع آنها همراه با زباله‌های عادی، نگرانی‌های مردم در این زمینه بیشتر شده است.
منتشر شدن اخبار و تصاویری از وضعیت نامناسب دفع پسماند در بیمارستان‌های تبریز و از سوی دیگر اعلام تخلف ۹ بیمارستان تبریز در دفع پسماندهای پزشکی از سوی سازمان محیط زیست استان و معرفی این بیمارستان‌ها به مراجع قضائی در طول چند ماه گذشته، سبب شد گفتگویی پیرامون وضعیت بیمارستان‌های متخلف و نحوه دفع پسماندهای پزشکی در بیمارستان و مراکز درمانی استان با حسن عباس نژاد، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی داشته باشیم.
* میزان پسماندهای تولید شده در بیمارستان‌های استان به تفکیک انواع زباله‌های بیمارستانی به چه میزان است؟
عباس نژاد: میزان زباله‌های شبه خانگی تولیدی در بیمارستان‌های استان روزانه ۱۰ تن و ۵۰۰ کیلو است؛ باید اضافه کنم که پسماندهای شبه خانگی می‌تواند کاغذ و مقوای بسته بندی یک نوع دارو، بسته بندی نوعی دستگاه و در مجموع زباله‌هایی باشد که در بیمارستان به بهانه‌های مختلف تولید می‌شوند اما خطر عفونی ندارند. میزان پسماندهای عفونی در استان روزانه پنج هزار و ۷۰۰ کیلو، پسماندهای تیز و برنده ۸۷ کیلو و پسماندهای شیمیایی ۳۴ کیلو به صورت روزانه است.
* هم اکنون تعداد بیمارستان‌هایی که مجهز به سیستم بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی هستند، چه تعداد است؟
عباس نژاد: هم اکنون ۴۹ بیمارستان فعال در استان وجود دارد که تعداد بیمارستان‌های مجهز به سیستم بی خطرسازی ۴۳ مورد است و شش بیمارستان در زمینه بی خطرسازی پسماندهای خود با مشکل مواجه هستند. در این ۴۳ بیمارستان، ۲۳ دستگاه اتوکلاو، ۱۸ دستگاه هیدروکلاو، ۱۲ دستگاه ماکروویو، ۳۷ دستگاه با روش شیمیایی و ۱۰ دستگاه با روش‌های دیگر به بی خطرسازی پسماندهای بیمارستان می‌پردازند.
* در طول یک سال گذشته در فضای مجازی و توسط برخی رسانه‌ها مدارکی مبنی بر عدم رعایت استانداردهای لازم از سوی برخی بیمارستان‌ها در بی خطرسازی و دفع اصولی پسماندهای بیمارستانی منتشر شده است. محیط زیست استان به عنوان مهم‌ترین و اصلی ترین نهاد نظارتی در این حوزه تا چه میزان این مشاهدات و گزارش‌ها را تأیید می‌کند؟
عباس نژاد: در زمینه زباله‌های شبه خانگی مشکلی در بی خطرسازی و دفع نداشته و تمامی بیمارستان‌ها این کار را منطبق با ضوابط انجام می‌دهند اما مشکلی که در بیمارستان‌ها وجود دارد، بی خطر سازی و دفع پسماندهای عفونی، شیمیایی و زباله‌های تیز و برنده پزشکی است که ۷۰ درصد از بیمارستان‌ها، این کار را مطابق با ضوابط تعیین شده انجام می‌دهند اما ۳۰ درصد مابقی خارج از چارچوب تعیین شده، عمل می‌کنند.
در شهر تبریز ۲۲ بیمارستان داریم که در طول سال گذشته بررسی‌های لازم برای دفع استاندارد پسماند در این بیمارستان‌ها صورت گرفت که به تعدادی از آنها که مشکل داشتند، تذکراتی داده شد که برخی اقدام به اصلاح روند خود کردند اما در نهایت در سه ماهه چهارم سال گذشته ۹ بیمارستان را به دستگاه قضائی معرفی کردیم.
* و نتیجه این اخطارها تاکنون چه بوده است؟
عباس نژاد: دادگستری، مسئولان بیمارستان و دانشگاه علوم پزشکی را احضار کرده و از آنان توضیح خواسته است که یکی از بیمارستان‌های متخلف در این مدت اقدام به اصلاح ساختار بی خطر سازی پسماندها کرده اما مشکل هشت بیمارستان هم اکنون نیز باقی است که دانشگاه علوم پزشکی متعهد شده تا آخر خرداد، مشکلات موجود در این بیمارستان‌ها را برطرف خواهد کرد.
* علاوه بر بیمارستان‌ها وضعیت دفع پسماند در واحدهای کوچک درمانی همچون مطب و کلینیک‌ها چگونه است؟
عباس نژاد: در سطح استان، شش هزار و ۹۰۰ واحد کوچک درمانی فعالیت می‌کنند که این واحدها شامل مطب، کلینیک، رادیولوژی و آزمایشگاه‌ها می‌باشند که از بین این تعداد تنها ۷۰۰ واحد یعنی ۱۰ درصد آنها موفق به مدیریت پسماند از طریق بخش خصوصی شده‌اند اما اقدام مناسبی برای بقیه واحدها تاکنون انجام نشده است که این موضوع طی دو ماه سال ۹۸ پیگیری و چهار جلسه تخصصی با سازمان نظام پزشکی استان و دیگر دستگاه های متولی برگزار شده و اقدامات لازم هم در حال پیگیری است که تا یکی دو ماه آینده اجرایی می شود.
در مجموع به جز شهرستان‌های مراغه، بناب، مرند و هریس، سایر شهرهای استان فاقد مدیریت لازم در زمینه پسماندهای پزشکی برای مطب‌ها و واحدهای خصوصی هستند.
* با وجود این مباحث، محیط زیست استان می‌تواند ادعا کند که در بحث نظارت به شکل صحیحی وارد عمل شده است؟
عباس نژاد: در جلسه مدیریت پسماند قرار بر این شد، هر زمانی که بیمارستان‌ها اقدام به بی خطرسازی پسماندها می‌کنند، همکاران آزمایشگاه محیط زیست و یا آزمایشگاه‌های معتمد سازمان که نامشان در سایت سازمان منتشر شده است، در محل حضور یافته و صحت انجام بی خطرسازی را تأیید یا رد کنند که اگر رد شود به بیمارستان تذکر داده شود تا هر چه سریع‌تر روند را اصلاح کند. هرچند خود دانشگاه علوم پزشکی نیز وظیفه نظارت دارند و در این میان نظارت عالیه بر عهده ما گذاشته شده است.
همچنین سه شرکت نیز در حوزه بی خطرسازی پسماندهای پزشکی فعالیت می‌کنند که نظارت‌های لازم بر روی این شرکت‌ها از سوی خود دانشگاه علوم پزشکی و محیط زیست صورت می‌گیرد و هر ماه بدون استثنا بازدیدهایی از نحوه کار آنها انجام می‌شود که در برخی از بازدیدها شاهد عدم رعایت برخی استانداردها از سوی شرکت‌ها بودیم که همکاران تذکر لازم را داده و شرکت‌ها نیز تعهد داده‌اند که در صورت تکرار تخلفات، مجوزشان لغو خواهد شد.
* همانطور که می‌دانید پسماندهای شیمیایی بیمارستان که شامل مواد شیمیایی مصرفی در بیمارستان، خون‌های آلوده و داروهای ضدسرطان هستند، در صورت دفع غیر اصولی یکی از خطرناک‌ترین موارد برای سلامت محیط زیست و انسان‌ها به شمار می‌روند. در زمینه دفع این نوع پسماند وضعیت بیمارستان‌ها چگونه است؟
عباس نژاد: طبق مقررات، پسماندهای شیمیایی باید در ظرف‌های سیمانی و بطری‌های خاص کپسوله بسته بندی شده و سپس به محل‌های امحاء و دفع اصولی منتقل شوند که در امحای این نوع پسماندها در سطح استان مشکلاتی وجود دارد چرا که هم اکنون در استان مرجعی برای دفع اصولی این نوع زباله‌ها نداریم و فعلاً نگهداری این نوع پسماندها به خود بیمارستان‌ها سپرده شده است.
حجم این نوع پسماندها به صورت روزانه بسیار پایین است و بیمارستان‌ها، آنها را در ظروف مخصوص غیرقابل نشت و در مکانی ایمن نگهداری می‌کنند.
* این امر (نگهداری پسماندهای شیمیایی در بیمارستان‌ها و عدم دفع و دفن مناسب آن) از چه زمانی در استان جریان دارد؟
عباس نژاد: سال ۹۶ یک شرکت در استان قزوین، وظیفه دفع و دفن این نوع پسماندها را در کشور به عهده داشت که به دلیل اختلافات ایجاد شده با سازمان محیط زیست و مسئولین استان قزوین از ورود پسماند سایر استانها به آن ممانعت به عمل آمده و از آن زمان بیمارستان‌ها پسماندها را در ظروفی خاص که غیر قابل نفوذ است، نگهداری می‌کنند تا زمانی که با یکی از شرکت‌های مربوطه قرارداد دو طرفه بسته شده و این موضوع به سرانجام برسد که در حال رایزنی برای استفاده از پتانسیل یکی از داروسازی ها در این زمینه هستیم و اگر شرکت ها و یا افرادی در این زمینه می‌توانند کمک کنند، از آنان دعوت به همکاری می‌شود.
* پس باید اطمینان داشته باشیم که پسماندهای شیمیایی با زباله‌های عادی دفع و امحا و یا مستقیماً وارد شبکه فاضلاب نمی‌شوند؟
عباس نژاد: این موضوع یکی از چالش‌های مهم سازمان است و تا حد امکان نظارت بر نحوه نگهداری این نوع پسماندها در بیمارستان‌ها صورت می‌گیرد، هرچند ما منکر وجود مشکلات بیمارستان‌ها در این زمینه نیستیم اما اگر هم اکنون در جایی تخلفی صورت گیرد نمی‌توان آن را به همه بیمارستان‌ها تسری داد.
*همانطور که فرمودید پسماندهای بیمارستانی در ظروف و محفظه‌ای خاص در داخل بیمارستان نگهداری می‌شوند، در این بین تکلیف پسماندهای شیمیایی مراکز دیگر همچون مطب و آزمایشگاه‌ها چیست؟
عباس نژاد: تمامی مراکز کوچک همچون مطب‌ها، پسماند شیمیایی تولید نمی‌کنند اما این اتفاق در برخی از آنها رخ می‌دهد که در این راستا منتظر نظر سازمان نظام پزشکی برای دسته بندی واحدهای کوچک درمانی هستیم تا پس از اعلام دسته بندی انجام شده هر واحد متناسب با دسته بندی، برنامه مدیریت پسماند خود را ارائه دهد که دانشگاه علوم پزشکی متعهد شده است این امر تا پایان خرداد امسال عملی خواهد شد.
* سوال دیگری که در این بین پیش می‌آید، محل دفن پسماندهای شیمیایی و حتی عفونی در تبریز است که به نظر می‌آید روشنگری بیشتری در این زمینه نیاز است تا شائبه‌ها در خصوص دفن مشترک زباله‌های بیمارستانی و زباله‌های عادی به پایان برسد.
عباس نژاد: پسماندهای شبه خانگی تنها نوع پسماند بیمارستانی هستند که پس از بی خطرسازی با انواع دیگر زباله‌ها دفن می‌شوند اما پسماندهای عفونی و شیمیایی محل دفن جداگانه ای دارند که خبرنگاران هر زمان که خواستند می‌توانند بازدیدی از محل دفن این نوع زباله‌ها داشته باشند.
* یکی از الزامات موجود برای بیمارستان‌ها، وجود سیستم پیش تصفیه فاضلاب در آنها است تا فاضلاب این مراکز قبل از ورود به فاضلاب شهری، تصفیه شده باشد. هم اکنون چه تعداد از بیمارستان‌های استان مجهز به دستگاه پیش تصفیه هستند؟
عباس نژاد: در حال حاضر پنج بیمارستان دارای سیستم پیش تصفیه بوده اما بقیه فاقد این سیستم هستند اما طبق بخشنامه‌های صادره، سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه مسئولیت و وظیفه‌ای ندارد بلکه سازمان آب و فاضلاب موظف است بر روی فاضلاب بیمارستان‌هایی که وصل به شبکه فاضلاب شهری هستند، نظارت کند و استاندارد بودن آنها را تأیید کنند.
تشخیص اینکه بیمارستانی به پیش تصفیه نیاز دارد یا ندارد، تنها بر عهده آب و فاضلاب است چرا که این سازمان در نهایت سالم بودن یا نبودن فاضلاب بیمارستان‌ها را گزارش خواهد داد و مسئولیت قانونی بر عهده دارد و سازمان محیط زیست در نهایت بر روی فاضلاب کلی شهر نظارت خواهد داشت.
فاضلاب این بیمارستان‌ها اگر مشکلاتی داشته و اثرات زیست محیطی و بهداشتی به همراه داشته باشد، پاسخگو شرکت آب و فاضلاب خواهد بود که البته همکاری خوبی بین این شرکت و محیط زیست استان وجود دارد و طی اعلام سازمان آب و فاضلاب نمونه برداری‌های انجام شده از فاضلاب بیمارستان‌ها نشان می‌دهد، اینها بار آلودگی آن چنانی که نیاز به تصفیه ویژه داشته باشد را ندارند.
ابهاماتی در خصوص زباله‌های تولیدی بیمارستان‌های تبریز
دفن نشدن اصولی پسماندهای شیمیایی و انباشتن این نوع زباله‌ها در خود بیمارستان‌های تبریز در طول دو سال گذشته، پیگیری تخلفات بیمارستان‌ها در دفع نادرست پسماندهای پزشکی، چگونگی دفع پسماند در واحدهای کوچک پزشکی همچون مطب‌ها، چگونگی فعالیت شرکت‌های خصوص بی خطرسازی و دفع پسماندها، محل دفن پسماندهای عفونی و وضعیت سیستم‌های پیش تصفیه بیمارستان‌های استان و سلامت فاضلاب ورودی این مراکز به فاضلاب شهری از جمله موضوعاتی است که با ابهامات زیادی روبرو بوده و نیاز به بررسی‌های بیشتری از سوی مسئولان و رسانه‌های استان دارد.