خبرگزاری مهر، گروه استانها - بیت اله احمدی؛ صنایع دستی، ترکیب فاخر از هنر و خلاقیت است، توجه به قابلیت های صنایع دستی با تکیه بر توانمندی های داخلی با تکیه بر پتانسیل بومی هر منطقه، در تحقق گام دوم انقلاب ضروری است.
رهبر انقلاب در بخشی از بیانیه راهبردی فرمودند: «درون زایی اقتصاد کشور، مولد شدن و دانش بنیان شدن مردمی کردن اقتصاد و تصدی گری نکردن دولت و برون گرایی با استفاده از ظرفیت های کشور، بخش های مهم این راه حل هاست».
آذربایجان شرقی به دلیل گستردگی و تنوع اقلیمی یکی از ۵ منطقه مهم کشور در تولید صنایع دستی به شمار می رود و این پتانسیل، فرصت بهینه ای برای تحقق بخشی از گام دوم انقلاب اسلامی در خطه آذربایجان است.
فعالیت ۱۱ هزار هنرمند صنایع دستی در آذربایجان شرقی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی، در گفتگو با خبرنگار مهر ابراز داشت: بیش از ۱۱ هزار هنرمند صنایع دستی در استان آذربایجان شرقی در حال فعالیت هستند، این هنرمندان در بیش از ۸۰ رشته صنایع دستی شناسایی شدند.
فرشاد به آفرین افزود: صنایع دستی این استان قابلیت صادرات خوبی هم به کشورهای همسایه و عربی دارد، به صورت کشور ثالث به کشورهای اروپایی هم صادرات صورت می گیرد.
وی گفت: میزان صادرات صنایع دستی استان آذربایجان شرقی در سال گذشته، یک میلیون دلار بود.
۱۵ رشته صنایع دستی در مرند فعال هستند
اما مرند یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در برخی از رشته های صنایع دستی، قطب این استان به شمار می رود که از جمله آن سبدبافی، منبت کاری و سفال است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مرند، در گفتگو با خبرنگار مهر، ابراز داشت: صنایع دستی، میراث فرهنگی زنده هر جامعه ای است و احیای این صنعت، ضمن اشتغال زایی می تواند، میراث فرهنگی جامعه را به نسل آینده منتقل کند.
امیر جدایی افزود: در شهرستان مرند بالغ بر ۱۵ رشته متنوع صنایع دستی از جمله منبت چوب، سبدبافی، چرم دوزی سنتی، سفال گری، معرق چوب فعالیت می کنند.
وی خاطرنشان کرد: تعداد ۲۰۰ نفر دارای پروانه شناسایی انفرادی هستند و بیش از ۱۰ کارگاه فعال هستند که به طور متوسط در هر کارگاه بیش از ۵ نفر فعالیت می کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مرند همچنین با اشاره به تسهیلات ارائه شده به هنرمندان گفت: در مشاغل خانگی به بیش از ۴۰ نفر وام خوداشتغالی پرداخت شده و ۵ وام نیز به هنرمندان روستایی و عشایر پرداخت شده است.
صنعت بنام چاقوسازی در مراغه
اما شهر تاریخی مراغه با قدمت دیرینه خویش در طول تاریخ از جمله مراکز علمی و فرهنگی و به تبع آن صنعتی محسوب می شد، برای مثال تمامی آلات نجوم و دیگر ابزار آلات پیشرفته مورد نیاز رصد خانه بزرگ مراغه در آن عصر درهمین شهر ساخته شد.
صنعت چاقوسازی مراغه از مراکز بنام و همتراز استان زنجان محسوب می شود، با قدمت تاریخی طولانی که تاریخ دقیق آن معلوم نیست، اما استادان زبردست و با تجربه ای در این شهر در این صنعت فعالیت دارند.
در دوره ایلخانی مراکزی چون تبریز، مراغه و سلطانیه جای شهرهائی چون هرات، مرو، نیشابور را گرفته و مرکز تجمع هنرمندان و صنعتگران شدند که تحت حمایت و تشویق حاکمان وقت دوباره به خلق آثار هنری مشغول گردیدند.
این گروه از صنعتگران امروز هم، بازوی نیرومند اغلب صنایع و کشاورزی و دامداری هستند چرا که عمده ترین تامین کننده ابزارها و خدمات مورد نیاز آنهاست. امروزه این صنعت به دو صورت آهنگری و چاقوسازی در این شهر موجودیت خود را حفظ کرده است.
آهنگران بهترین نوع بیل های دستی مخصوص منطقه مراغه و سایر ابزارآلات کشاورزی و صنعتی را فراهم می کنند.
همچنین چاقوسازان مسئولیت ساخت انواع چاقوها، قیچی ها، سلاح های شکاری و قفل ها با کاربردهای متفاوت را بر عهده دارند.
صنایع دستی رایج در آذربایجان شرقی
قالیبافی از مهم‌ترین هنرهای رایج در استان آذربایجان شرقی است که در بیشتر مناطق استان دیده می‌شود و افراد زیادی از این راه امرار معاش می کنند و نیز در کنار آن هنر «رفوگری» که به مرمت قالی می‌پردازد از قدیم در این استان وجود داشته است.
تابلو فرش سردرود در نزدیکی تبریز از دیگر تولیدات قالی است که در سال ۹۳ نشان جغرافیای ملی تابلو فرش به نام سردرود توسط مرکز ملی فرش ایران بزرگترین متولی فرش ایران و نیز در سال ۹۵، سازمان جهانی مالکیت فکری وایپو (WIPO)در وین اتریش آن را به ثبت جهانی رساند.
ورنی بافی در اهر، کلیبر، ورزقان، هوراند، ارسباران و در میان عشایر ساکن خدا آفرین، جاجیم بافی در روستاهای اطراف عجب شیر و در میان عشایر ارسباران دیده می‌شود و همچنین گلیم بافی در اهر، میانه، کلیبر، هشترود، عجب شیر و شهر خراجوی مراغه و تسمه بافی در روستای فیروزآباد آذرشهر وجود دارد.
اما عمده ترین صنایع دستی استان آذربایجان شرقی شامل صنایع چوبی، ریزه کاری، منبت کاری، معرق کاری و فرش دستباف است، علاوه بر آن، محصولات سرامیک استان در چند کارگاه در شهر زنوز و تبریز تولید می شود؛ استادکاران سرامیک زنوز از نوع خاک مرغوب (کائولن یا خاک چینی) استفاده می کنند.
علاوه بر کارگاه‌های سرامیک سازی زنوز، در کوزه کنان شهرستان شبستر هم صنعت سفال گری دارای سابقه‌ای بس طولانی است و تولیدات سفال آن در سراسر آذربایجان توزیع می شود.
سوزن دوزی نیز در بخش ممقان در ۵۰ کیلومتری غرب تبریز از دیرباز رواج داشته، در سال‌های اخیر با توجه به درآمد اندکی که از این صنعت عاید هنرمند سوزن دوز می شد، به تدریج علاقه به این هنر کاهش یافت؛ اما با تلاش سازمان صنایع دستی، صنعت سوزن دوزی دوباره رونق گرفته، با این تفاوت که به جای ماده اولیه سوزن دوزی که در گذشته ابریشم طبیعی بود، امروزه از ابریشم مصنوعی استفاده می شود.
عمده مشکلات فعالان صنایع دستی
تولیدات صنایع دستی استان آذربایجان شرقی از نظر کیفی پیشرفت خوبی در سال‌های اخیر داشته است، اما در بسته بندی و نوع عرضه آن با مشکلاتی روبه روست.
یکی از تولیدکنندگان می‌گوید: بیشتر مشتریان ما جای ما را به سختی پیدا می کنند چرا که ما در مکان‌های موقت فعالیت کرده و هر ساله جابه جا می‌شویم که اگر مکان ثابتی وجود داشته باشد، در مشتری یابی موفق تر عمل خواهیم کرد.
همچنین شیری یکی از فعالان هنر سفال گری در مرند به خبرنگار مهر می‌گوید: این کارگاه از سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را آغاز کرده است، در ابتدا ۵ نفر کار می‌کردند اما هم اکنون بیش از ۱۵ نفر به صورت مستقیم در این کارگاه فعالیت می کنند.
وی افزود: در حوزه صادرات فعلاً مشکل بسته بندی داریم اما تلاش می‌کنیم در سال آینده با حل این مشکل، در حوزه صادرات نیز وارد شویم.
مدیر یکی از آموزشگاه‌های صنایع دستی شهرستان مرند نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه هزار و ۵۰۰ هنرآموز از این آموزشگاه فارغ التحصیل شده‌اند، می‌گوید: این آموزشگاه صنایع دستی از سال ۱۳۹۵ با مشکلات زیادی، افتتاح شد و پس از چندسال اجاره نشینی، در مکان ثابتی مستقر شده‌ایم.
پوران باباپور می‌افزاید: تاکنون حدود ۵۵ نفر مبتدی و ۶۰ نفر پیشرفته در رشته منبت کاری آموزش دیده‌اند.
وی تصریح می‌کند: در رشته های گلیم و ورنی و فرش نیز ۳۰۰ نفر آموزش دیدند که هم اکنون در حد تولید فعالیت می کنند.
مدیر آموزشگاه صنایع دستی همچنین از احیای هنر سبدبافی در کشکسرای خبر داده اظهار می‌دارد: حدود ۴۰۰ هنرآموز در رشته سبدبافی آموزش دیدند و این هنر در شهر کشکسرای بعد از سال‌ها توقف، احیا شده است.
باباپور عنوان می‌کند: در رشته معرق نیز ۳۰۰ هنرآموز آموزش دیده‌اند، رشته های دیگر نیز در این آموزشگاه به هنرجویان عرضه می شود، در المان‌های شهری نیز طرح‌هایی ارائه شده است.