خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه_ ساناز باقری راد: از دورانی که مملکت در اندرونی پادشاهان خلاصه می‌شد تا کمی جلوتر که مشروطه، انقلابی در سطح جامعه و اعتقادات مردم ایجاد کرد، حتی روزگاری که دوران شاه و شاهزاده‌ای به سر آمد و انقلاب اسلامی نقطه عطف تاریخ کشور شد، حجاب به شکل‌ها و در قالب‌های مختلف در جامعه ایرانی حضور داشته است؛ به طوری که بر اساس شواهد تاریخی، حجاب یا پوشش زنان ایرانی در دوران ایران باستان نیز وجود داشته است. هرچند که ورود دین اسلام به کشور، چهره‌ای تازه و تثبیت شده به امر حجاب بخشید و از آن زمان به بعد، داشتن پوشش برای زنان ایرانی شکلی آمیخته با فرهنگ ملی و آموزه‌های دینی پیدا کرد.
در سال‌های اولیه مبارزات انقلاب، حجاب به یکی از بنیان‌های اصلی اعتقادات مردم و زنان جامعه تبدیل شده بود و فشارهای حکومتی برای حذف چادر یا پوشش از جریان زندگی مردم مؤثر نبود. به طوری که از دیوارهای زندان قصر گرفته تا سنگ فرش‌های مسجد گوهر شاد، همگی گواه مقاومت بانوان ایرانی برای حفظ حجاب است. حال با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، شاهد تحولی در چهره اجتماعی عفاف و حجاب هستیم. چهره‌ای که نمود آن در ظاهر جوانان و نوجوانان کشور مشهود است.
قرار بود طی ۴ دهه اخیر دستگاه‌های متولی در حوزه جوانان، فرهنگ، عفاف و حجاب برای آن سیاست گذاری کنند و حجاب و عفت را به عنوان یکی از ارکان اصلی جامعه به نسل جدید منتقل کنند. هر چند که طی این دوران تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های زیادی برای تحقق این اهداف شد و نتایج آن نیز مطلوب بود اما در این میان کمبودهایی نیز وجود داشته و دارد.
کمبودهایی که ثمره آن فراگیر شدن برخی سبک‌ها و مدهای غیر ایرانی و اغلب غربی میان نسل جدید است. از نوع مانتوها و لباس‌های دختران امروزی گرفته تا تعریف عفت که در این میان کمی دست خوش تغییرات شده، همگی مثال‌هایی از این خلأهای فرهنگی است. خلأهایی که مقصر اصلی ایجاد آن را می‌توان دستگاه‌های مربوطه و سیاست‌گذاران دانست. نهادهایی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا آموزش و پرورش و صدا و سیما تا سازمان‌های متولی حوزه جوانان و عفاف همگی در بیشتر شدن ضعف‌های فرهنگی در این زمینه دخیل بوده اند. اما سوال اصلی آنجا است که دلایل عمده خلأهای فرهنگی جامعه که منجر به روی آوردن برخی جوانان به سبک و مدهای غربی شده چیست و چه کسی مسئول ترویج فرهنگ ایرانی- اسلامی بوده است.
منشأ خلأهای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب چیست؟
در همین خصوص محسن میرطالبی روانشناس و کارشناس دینی در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص کمبودها و ضعف‌های فرهنگی که منجر به ایجاد آسیب‌های حوزه عفاف شده است، گفت: انسان موجودی آموزش پذیر است و آنچه در جامعه ما کمتر به آنها بها داده شده و به تبع آن ما شاهد آسیب‌های فعلی هستیم، ضعف آموزش بوده است.
وی ادامه داد: متأسفانه این ضعف‌های آموزشی از دوران ابتدایی و از زمان کودکی افراد در دبستان‌ها و تا بزرگسالی در دانشگاه‌ها ادامه داشته است. از سوی دیگر آموزش‌های ما اغلب در چهارچوب مدرسه بوده و خارج از آن به صورت تخصصی روی این موضوع کار نشده است.
وی با اشاره به مثالی در این باره توضیح داد: به عنوان مثال دختربچه‌هایی که به مدرسه می‌روند، دارای مقنعه و حجاب هستند و مشاوران تربیتی در مدرسه نیز همواره از مزایای حجاب می‌گویند این در حالی است که اغلب ما شاهد این صحنه بوده ایم که بلافاصله پس از خروج کودکان از مدرسه، والدین مقنعه یا پوشش آنها را در می‌آورند و این ایجاد یک تناقض درباره مفهوم حجاب در ذهن کودک می‌کند. این امر نیز عمدتاً در میان قشر خاصی از جامعه دیده می‌شود و این تناقض در ذهن کودکان باقی می‌ماند و تأثیر خود را از همان زمان تا بزرگسالی می‌گذارد.
این کارشناس فرهنگی، رسانه و صدا و سیما را یکی از عوامل مؤثر در مصادیق ضعف فرهنگی کشور برشمرد و تصریح کرد: نکته دیگر آن است که آموزش‌های ما تحت عنوان فیلم، سریال و غیره دارای تناقضات زیادی است و همین امر بر روی جامعه اثر منفی می‌گذارد. به عنوان مثال در اغلب سریال‌ها افراد مرفه و غنی جامعه با ظاهری آراسته ظاهر می‌شوند اما افراد ضعیف و سطح پایین جامعه اغلب چادری بوده و دارای پوشش اسلامی هستند. در واقع به صورت غیرمستقیم این تأثیر را روی کودکان، نوجوانان و به طور کلی جامعه می‌گذاریم و نشان می‌دهیم که افراد سطح بالای جامعه اغلب ظاهری به دور از پوشش ایرانی_ اسلامی دارند.
میرطالبی افزود: این در حالی است که در واقعیت شمار زیادی از بانوان پزشک، جراح، نخبه و موفق کشور دارای حجاب اسلامی هستند. اما متأسفانه این موارد در رسانه‌های ما کمتر نمایش داده شده است. تمام این مسائل بر روی کودکان اثر می‌گذارد و وقتی کودک از سن کم شاهد این شیوه است، به این باور می‌رسد که یک فرد مطلوب در جامعه پوششی این گونه دارد و به تدریج فرهنگ به سوی تهی شدن می‌رود.
تهاجم فرهنگی و سو استفاده فرهنگ غربی از عدم الگوسازی داخلی
میرطالبی تهاجم فرهنگی را یکی از علل مؤثر در ایجاد خلأ فرهنگی و ترویج بدحجابی و بی حجابی در جامعه دانست و تصریح کرد: از یک سو در کشور و در رسانه‌ها تصویری متناقض در ترویج حجاب دیده می‌شود و یک فرهنگ تهی نمایش داده می‌شود و از سوی دیگر در برنامه‌های خارجی و رسانه‌های غربی شیوه دیگری ارائه داده می‌شود. در واقع فرهنگ غربی با عملکرد قوی خود در این زمینه بر روی جوانان تأثیر خود را می‌گذارد و ما نیز امروزه شاهد نتیجه آن هستیم.
وی افزود: به عنوان مثال در برنامه‌های خارجی نوعی لباس یا شلوار پاره نمایش داده می‌شود و چون در داخل کشور الگوی مناسبی برای جوانان تدوین نشده، جوان از آن فرهنگ غلط پیروی می‌کند و شاهد ترویج مدهای غربی در سطح شهر هستیم.
این کارشناس با بیان اینکه برای تأثیر گذاری بر روی جامعه نیاز به کار فرهنگی خلاقانه داریم، توضیح داد: مسائل ضد فرهنگ نمود طولانی مدت دارد و باید برای تأثیرگذاری فرهنگی به جای انتقال مستقیم مسائل به جامعه و جوانان، آن را در قالب یک عملیات هنری و به صورت غیر مستقیم منتقل کنیم. بسیاری از مسائل فرهنگی نباید به صورت علنی نمایش داده شوند. بلکه باید با شیوه‌ها و تکنیک‌های ظریف و خلاقانه انتقال یابند. به طوری که مخاطب در ابتدا شاید متوجه تأثیر آن نشود اما در بلند مدت موضوعی را فرا می‌گیرد و روی آن تأثیر گذاشته است.
میرطالبی با بیان اینکه شیوه تأثیرگذاری دشمن بر روی فرهنگ جامعه ایجاد جذابیت است، ابراز داشت: در تهاجم فرهنگی دشمن نیز به همین شیوه عمل می‌کند به نحوی که با ایجاد جذابیت در مسائل ضد فرهنگی، آن را به صورت غیر مستقیم اما تأثیرگذار به افراد منتقل می‌کند. این امر مصداق کار فرهنگی غلطی است که آنها انجام می‌دهند و در آن موفق هستند اما ما انجام نمی‌دهیم و شاهد نتیجه منفی آن هستیم.
وی با بیان اینکه کار فرهنگی باید همراه با هنر و خلاقیت باشد، تاکید کرد: برای اصلاح ضعف‌های فرهنگی جامعه نیاز به هنرمندانی که دغدغه فرهنگی داشته باشند، داریم. هنرمندانی که نکات ظریف را به نمایش گذارند و با ظرافت، خلاقیت و توجه به نکات زیبای سبک زندگی بزرگان آن را به صورت جذاب و از طریق شیوه‌های مختلف به جامعه منتقل کند. اما انتقال آن نباید به صورت علنی و مستقیم باشد زیرا ممکن است ایجاد مقاومت کند.
این کارشناس در پایان تاکید کرد: به طور کلی مهمترین مسائل تأثیرگذار در آسیب‌های اجتماعی امروز جامعه از جمله مسائل مربوط به عفاف و حجاب، ضعف آموزش، تضاد در مسائل آموزش، عدم تبیین الگوی مناسب از سوی رسانه و تلویزیون و عدم عملیات فرهنگی و خلاقانه بوده است.
عدم وجود نظارت بر عرضه البسه، مهمترین خلأ فرهنگی کشور
اما فارغ از مصادیق فرهنگی و اجتماعی مؤثر روی ترغیب جوانان و نوجوانان به مقوله عفاف و حجاب، برخی دستگاه‌ها و نهادها نیز در ایجاد کمبودهای الگوسازی و فرهنگی نقش داشته اند و نتیجه آن پیروی مخاطبان جوان کشور از پوشش‌های غربی بوده است.
یکی از موضوعات مهم در این باره مساله عرضه پوشاک عفیفانه است. متأسفانه وضعیت عرضه حجاب و پوشاک به حدی رها شده که طراحان به خود اجازه می‌دهند با این موضوع مهم جامعه با سلیقه شخصی و سطحی برخورد می‌کنند. متأسفانه هیچ نظارتی بر روی نوع عرضه پوشاک به بازار و طراحی البسه وجود ندارد در نتیجه شاهد وجود مدها و لباس‌های متناسب با فرهنگ غربی و متعارض با فرهنگ ایرانی_ اسلامی هستیم
در همین خصوص مینو اصلانی رئیس بسیج جامعه زنان کشور در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در خصوص عوامل تأثیرگذار بر روی فرهنگ جامعه و بروز مشکلات مرتبط با عفاف و حجاب، گفت: یکی از موضوعات مهم در این باره مساله عرضه پوشاک عفیفانه است. متأسفانه وضعیت عرضه حجاب و پوشاک به حدی رها شده که طراحان به خود اجازه می‌دهند با این موضوع مهم جامعه با سلیقه شخصی و سطحی برخورد می‌کنند. متأسفانه هیچ نظارتی بر روی نوع عرضه پوشاک به بازار و طراحی البسه وجود ندارد در نتیجه شاهد وجود مدها و لباس‌های متناسب با فرهنگ غربی و متعارض با فرهنگ ایرانی_ اسلامی هستیم.
وی با بیان سازمان‌های متولی و مسئول در این زمینه عملکرد ضعیفی دارند، توضیح داد: متأسفانه دستگاه‌هایی همچون وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، سازمان استاندارد و سازمان گمرک‌ها همگی به نوعی متولی نظارت بر پوشاک، مد، لباس، تولیدات و واردات البسه به کشور هستند. این در حالی است که شاهد عدم توجه آنها به مسئله عفاف و حجاب و در نتیجه آن بروز معضلات فعلی هستیم. سازمان بسیج چندین بار به این دستگاه‌ها تذکرات لازم را ابلاغ و پیشنهاد همکاری بر روی موضوعات مذکور را داده است. اما تاکنون هیچکدام از این نهادها برای نظارت بر عفاف و همکاری با بسیج اعلام آمادگی نکرده اند.
اصلانی با بیان اینکه پوشش و حجاب تنها مختص به بانوان نیز نیست و مردان نیز ملزم به داشتن پوشش مناسب هستند، تصریح کرد: در حال حاضر در جامعه شاهد پوشش‌های نامناسب برای آقایان و جوانان نیز هستیم و بعضاً برخی افراد برای یافتن پوشش مناسب دچار مشکل هستند. واضح است که ضعف مدیریتی دستگاه‌ها یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار بر خلأ فرهنگی در زمینه حجاب است.
نقش مدارس و خانواده‌ها در ترغیب فرزندان به عفاف
رئیس بسیج زنان کشور با بیان اینکه یکی از عوامل مؤثر در ضعف فرهنگی در حوزه عفاف و حجاب را نبود آموزش‌های مناسب دانست و اظهار داشت: متأسفانه در کتاب‌های درسی ما بحثی درباره مفهوم حجاب، حیا و عفاف وجود ندارد و به طور تخصصی به آن پرداخته نشده است. از روند از دوران ابتدایی کودکان شروع شده و در دانشگاه‌ها نیز ادامه داد. به طوری که اغلب جوانان و نوجوانان به طور جدی با موضوع حجاب آشنا نمی‌شوند.
وی درباره نقش خانواده‌ها برای فرهنگ‌سازی در خصوص عفاف و حجاب نیز توضیح داد: خانواده به عنوان تأثیرگذارترین نهاد در تربیت افراد جامعه و در نتیجه جامعه، نیاز به فرهنگ سازی برای تبیین این موضوع دارد. خانواده‌ها نیز باید آموزش‌های لازم در این زمینه را ببیند. به عنوان مثال انجمن اولیا و مربیان مدارس به عنوان بهترین مرکز اطلاع رسانی به خانواده‌ها، می‌تواند مسائل فرهنگی لازم را به والدین منتقل کند تا شاهد فرهنگ سازی و تأثیر آن در سطح جامعه باشیم.
اصلانی با اشاره به تأثیر دانشگاه در رفع خلأهای حوزه عفاف و حجاب که ناشی از ضعف فرهنگی است، عنوان کرد: دانشگاه در فرهنگ‌سازی نقش بسیار مهمی دارد و صلاح و فساد جامعه به دانشگاه بستگی دارد. به همین دلیل نیاز است که برای رفع این خلأهای فرهنگی در نسل جوان، بر روی دانشگاه‌ها و اساتید سرمایه گذاری کنیم.
وی با اشاره به تأثیر مقوله نفوذ در ایجاد شکاف‌های فرهنگی اظهار داشت: مقوله نفوذ و تهاجم فرهنگی با ۲۷۰ شبکه ماهواره‌ای فارسی زبان در حال تلاش برای گنجاندن فرهنگ و مد غربی و کم رنگ کردن فرهنگ ایرانی_ اسلامی است. یکی از مشکلات ما نیز ضعف دستگاه‌های آموزشی و نظارتی در پر رنگ کردن فرهنگ داخلی یا الگو سازی است. در صورتی که بر روی این موضوعات تمرکز کنیم می‌توانیم معضلات این حوزه را رفع و کنترل کنیم.