به گزارش خبرنگار مهر، جلسه دفاع از رساله دکتری زهیر دهقانی آرانی دانشجوی رشته مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام پردیس فارابی دانشگاه تهران با عنوان سیر تحول نگاه مستشرقان به مهدویت در ۱۵۰ سال اخیر تشکیل شد. استاد راهنمای اول این رساله روح‌الله شاکری بودند و محسن الویری هم به عنوان استاد راهنمای دوم آن بود. داوری رساله را نیز مهراب صادق‌نیا، حسن رضایی هفتادر و سیدرضی موسوی گیلانی بر عهده داشتند.
در این رساله آرای ۱۳۰ مستشرق به صورت کامل و آرای ۹۲ مستشرق نیز به صورت برگزیده در چهار دوره تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. ریزموضوعات نگاه مستشرقان به مهدویت دربردارنده محورهایی همچون اصالت مهدویت، مدعیان مهدویت، مهدویت نزد فرق مختلف اسلامی، نگاه شیعی به مهدویت، روایات مهدویت، علائم آخرالزمان و کارکرد سیاسی مهدویت است. پژوهشگر محترم برای تدوین این رساله به ۶۶۷ منبع مراجعه مستقیم داشته است که ۵۸۵ مورد به یکی از زبان‌های اروپایی و البته اغلب قریب به اتفاق به زبان انگلیسی است.
این رساله که بدون تردید سطح مطالعات خاورپژوهی به معنای عام و مهدویت‌پژوهی غربی‌ها به صورت خاص را به شکل محسوسی در کشورمان ارتقا داده است، دست‌مایه و نقطه آغاز خوبی برای بسیاری از پژوهش‌های آینده است. امیدوارم چاپ هر چه زودتر این رساله در قالب کتاب این فرصت را برای مهدویت‌پژوهان و استشراق‌پژوهان فراهم آورد.
چکیده این رساله چنین است: مهدویت از جمله باورهای اسلامی است که توجه #مستشرقان و محققان غربی را در ۱۵۰ سال گذشته به طور ویژه به خود معطوف کرده است. اگرچه شروع توجه غربیان به مهدویت ریشه در ظهور برخی مدعیان مهدویت در کشورهای مختلف اسلامی در قرن نوزدهم میلادی دارد، ولی این تحقیقات با گذشت زمان توسعه یافته و جنبه‌های مختلف #منجی‌گرایی اسلامی و موضوعات پیرامونی آن‌را در بر گرفته است. هدف این نوشتار بررسی تحولات صورت گرفته در آرای مستشرقان و پژوهشگران غربی در زمینه مهدویت در طی ۱۵۰ سال اخیر و تحلیل زمینه‌ها و عوامل آنهاست.
براساس نتایج حاصل از پژوهش جاری و با توجه تغییرهای صورت گرفته، می‌توان چهار دوره را در سیر تحول نظرات مستشرقان در نظر گرفت که هریک از آن‌ها دارای ویژگی‌های خاص و متمایز است: دوره اول از نیمه قرن نوزدهم شروع شده و تا پایان جنگ جهانی دوم ادامه دارد. ویژگی غالب این دوره فضای استعماری و نیز مسیونری حاکم است. دوره دوم پس از جنگ جهانی دوم تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ میلادی را در بر می‌گیرد که در طی این بازه زمانی و با فروکش کردن جنگ در سطح کشورهای غربی، با رشد مراکز علمی و کیفی‌تر شدن پژوهش‌ها مواجه می‌شویم.
دوره سوم شامل سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران است که باعث توجه غربیان به عرصه‌های جدیدی در مهدویت اسلامی / شیعی به ویژه در نمودهای سیاسی این باور شد. سال‌های پس از ۲۰۰۰ میلادی نیز دوره چهارم را پدید آورده که طی آن مستشرقان علاوه بر جزئی‌نگری و تدقیق در زیرموضوعات مهدویت، به ظهور و بروز مهدی‌گرایی در کشورهای اسلامی توجه زیادی نشان داده‌اند.
رساله جاری که از نوع پژوهش‌های اکتشافی تحلیلی است، سعی دارد با توصیف و تحلیل مهمترین آرای غربیان در زیرموضوعات مهدویت و گونه‌شناسی آن‌ها، تغییر و تحول آرا ایشان را در طی دوره‌های چهارگانه نشان دهد و با ارائه آمارهای مختلف و تحلیل آن‌ها، تغییرات رویکردی، موضوعات مورد توجه و منابع به کار رفته توسط مستشرقان را بررسی نماید. نتایج حاصل از این رساله نشان می‌دهد رخدادها و حوادث هر دوره در انتخاب زیرموضوعات مورد توجه مستشرقان تأثیر زیادی داشته است؛ علاوه بر آن‌که با گذشت زمان و به واسطه در دسترس قرار گرفتن منابع اصیل اسلامی، آرای غربیان در مورد مهدویت از دقت و عمق بیشتری برخوردار شده است.