خبرگزاری مهر، گروه سیاست-هادی رضایی؛ انعقاد قرارداد هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی میان صنعت دفاع و خودروسازها برای تأمین قطعات حساس، خبری بود که روز دوشنبه (۲۴ تیر) امیر سرتیپ امیر حاتمی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح اعلام کرد. امیر حاتمی با اشاره به همکاری وزارت دفاع با خودروسازی‌ها برای ساخت قطعات، گفت: «در حوزه خودروسازی به وزارت صنعت، معدن و تجارت و خودروسازی‌ها گفته شد که اگر خارجی‌ها بازار ایران را ترک کردند، صنایع دفاعی که از فناوری و علم و دانش خوبی برخوردار است آماده کمک به خودروسازان برای تولید قطعات است. بخش قابل توجهی از قطعاتی که خارجی‌ها تأمین می‌کردند و با تحریم‌ها کشور را ترک کردند، امروز در داخل تولید شده و در اختیار خودروسازی‌ها قرار می‌گیرد. بر همین اساس حدود هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان قرارداد بین صنایع دفاعی و خودروسازها برای تأمین قطعات حساسی که توسط خودروسازان قابل تولید نبوده منعقد شده تا این قطعات تولید و در اختیار خودروسازان قرار گیرد.»
استفاده از دانش و تجارب صنعتی دفاعی برای حل مشکلات صنعت خودرو پیش از این نیز بارها و بارها توسط مسئولین و کارشناسان توصیه شده بود و فرمایشات مقام معظم رهبری در تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۵ در دیدار با کارگران، گویاترین توصیه و راهنمایی برای حل مشکلات صنعت خودرو با استفاده از تجارب صنعت دفاعی بود. رهبر معظم انقلاب در این دیدار مسئولان را خطاب قرار داده و فرمودند: «ذهنی که می‌تواند یک موشک درست کند که این موشک دو هزار کیلومتر طی می‌کند و با کمتر از ده متر خطا به هدف می‌رسد؛ این چیز کوچکی است؟ (بنده [فقط] خواستم مثال بزنم؛ حالا اسم موشک آمد و جوان‌ها به هیجان آمدند.) من می‌گویم آن مغزی که می‌تواند یک چنین موشکی را تولید بکند که دشمنان ما اعتراف می‌کنند به اهمّیّت این کار، آیا این مغز نمی‌تواند خودرویی را که فرض بفرمائید مصرفش سیزده لیتر در صد کیلومتر است، برساند به پنج لیتر در صد کیلومتر؟ نمی‌تواند بکند؟ این مغز عاجز است از این کار؟ چرا به جوان‌ها مراجعه نمی‌کنید؟ چرا به این ذهن‌های خلّاق مراجعه نمی‌کنید؟ چرا از این‌ها کمک نمی‌گیرید؟»
تحریم‌ها؛ نقطه آغازین پیوند صنایع دفاعی به صنعت خودروسازی
طرح خودکفایی در صنعت خودرو مانند صنایع نظامی بارها و بارها مطرح شد ولی اقدامی جدی از سوی دولت برای تحقق بومی سازی و بهره گیری از تجارب صنایع دفاعی کشور صورت نگرفت تا اینکه افزایش سرسام آور و افسار گسیخته قیمت خودرو که همزمان با دور جدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و اعلام خروج آمریکا از برجام و همچنین افزایش نرخ ارز همراه بود، مجدداً این موضوع مطرح شد که چرا مدیران صنعت خودرو به توصیه‌ها برای استفاده از توان تجارب و دانش بخش صنعت دفاعی کشور و یا دانشگاه‌ها گوش نداده‌اند.
خودرو پیچیده‌تر از موشک نیست، اما چرا پیشرفت نداشتیم؟
در همین رابطه سردار اسماعیل کوثری که خود سال‌ها نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی بوده و در حال حاضر نیز جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله است در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: «دلیل اینکه ما نتوانستیم در حوزه‌های دیگر مانند صنعت دفاعی پیشرفت کنیم، وابستگی فکری مسئولین این حوزه‌هاست؛ از سوی دیگر منافع شخصی بر منافع ملی اولویت داشته است وگرنه تکنولوژی خودرو پیچیده‌تر از موشک و تانک و دیگر تجهیزات نظامی نیست، پس این نشان می‌دهد در حوزه‌های دیگر وابستگی فکری وجود دارد. مسئولین این حوزه‌ها به منافع خود فکر می‌کنند. البته در این حوزه‌ها شاهد عدم توان مدیریتی نیز هستیم، یعنی به دلیل تفکر وابسته فکر می‌کنند که نمی‌توان به خود کفایی رسید. ما در جنگ تحمیلی در عمل نشان دادیم که توان اتکا به دانش داخلی را داریم. ما توانستیم با اتکا به دانش داخلی، به صنعت دفاعی مقتدر و بومی دست یابیم.»
سردار یدالله جوانی معاون سیاسی سپاه نیز با اشاره به تحریم‌های سنگین حوزه نظامی و دفاعی از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: «صنایع دفاعی نمونه برجسته و روشنی از پیشرفت و خودکفایی با وجود شدیدترین تحریم‌ها است. ما در حوزه‌های مختلف زمینی، هوایی، دریایی و جنگ افزارهای مورد نیاز برای دفاع از کشور از ابتدای انقلاب در شدیدترین تحریم‌ها قرار داشتیم. به همین دلیل نظام اسلامی به نیروهای متخصص و ظرفیت‌های داخلی کشور توجه ویژه ای کرد و نتیجه آن این شد که امروز جمهوری اسلامی به لحاظ قدرت نظامی برخوردار از یک قدرت بازدارنده کاملاً بومی است و دانش تولید و بکارگیری تجهیزات نظامی و دفاعی را در اختیار دارد.»
سردار جوانی درباره صنعت خودروسازی نیز می‌گوید: «در شرایطی که صنعت خودرو سازی و قطعه سازی کشور در تحریم قرار دارد و امروز این صنعت به دلیل همین فشارها و تحریم‌ها دچار آشفتگی شده و شاید یکی از دلایل افزایش سرسام آور قیمت خودرو همین بحث تحریم‌ها باشد، معتقدیم با توجه به تجارب ۴۰ سال گذشته کشور، در کل کشور به خصوص دولت و بخش صنعت خودرو باید یک اراده شکل بگیرد تا از ظرفیت‌های داخلی برای حل مشکلات موجود استفاده شود. اگر از ظرفیت‌های موجود و توان داخلی بهره برداری شود، تهدید و تحریم می‌تواند فرصتی برای شکوفایی صنعت خودرو در آینده‌ای نزدیک باشد.»
ورود نظامی‌ها برای جبران «ضعف» مدیران خودروسازی
بر همین اساس، چند وقتی است که بحث ورود نظامی‌ها به عرصه صنعت خودروسازی باز شده است تا از این طریق ضعف مدیران صنعت خودروسازی کشور را نظامیان جبران کنند و مردم بتوانند از عوائد و فواید تجارب و دانش نیروهای مسلح در یکی از مهمترین نیازهای زندگی روزمره خود استفاده کنند.
سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه که پیشرفت‌های نیروی تحت مدیریت وی در چند سال اخیر به نماد موفقیت با اتکا به توان داخلی تبدیل شده است، روز ۵ اسفند ۱۳۹۷ و در حاشیه همایش عملی سلمان فارسی، با اشاره به اعلام آمادگی سپاه برای کمک به صنعت خودروسازی گفت: «حوزه توانمندی کشور در عرصه‌های مختلف دانشی و فناوری در بخش‌های تسلیحاتی و نظامی در قله است و بقیه بخش‌ها که عمدتاً غیرنظامی است در سطح پایین‌تری قرار دارد. ما اعلام کردیم در هر بخشی که دوستان ما مشکل و گیر و وابستگی دارند، آمادگی کمک داریم منتها نباید به امکان داخلی به عنوان یک توانمندی موقت و موضوع گذرا نگاه کرد. ما همانگونه که اعلام کردیم موشک صددرصد داخلی بشود و این کار شد، می‌توانیم تصمیم بگیریم پلت‌فرم ایرانی برای خودرو طراحی کنیم و به فرانسه و چهار کشور دیگر اروپایی وابستگی نداشته باشیم. چنانچه اخیراً عزیزان ما در بخش‌هایی از ساخت پالایشگاه مشکل داشتند و به ما مراجعه کردند و بخش‌های تحقیقاتی ما فعال شدند و ما تعهد کردیم آن قطعه را پیچیده را برای آنها بسازیم. در این مملکت هیچ کار نشدنی وجود ندارد، چون جمعیت کثیری از جوانان وجود دارند که تشنه و علاقمند و پای‌کار هستند».
برآیند سخنان امیر حاتمی وزیر دفاع و سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه حائز نکته‌ای کلیدی است و آن اینکه وزارت دفاع و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حاضر هستند توانمندی‌های دانشمندان و متخصصان و همچنین تجربیات گذشته خود را در اختیار صنعت خودروسازی کشور قرار دهد، نه اینکه متصدی طراحی، تولید و ساخت خودرو در کشور باشند.
مسئول سازمان بسیج صنعتی کشور در گفتگو با مهر در این باره گفت: «اگر منظور ما از ورود نظامیان به عرصه خودروسازی کشور به معنای کار بر روی تولید خودروهای عمومی باشد شاید مفهوم و درخواست درستی نباشد اما صورت درست مسئله استفاده از سرریز دانشی است که از بخش نظامی سرریز شده است. اگر از این علوم استفاده شود می‌توان نیاز صنعت خودرو در بخش فناوری را تأمین کرد. از این منظر می‌توان به توان نیروهای مسلح نگاه داشت و از دانش و فناوری‌هایی که آنها به دست آورده اند در صنعت خودرو استفاده کرد. به عنوان مثال نظامی‌ها در ساخت موتور هواپیما و نفربر و تانک به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافته‌اند پس می‌توان از این دانش در ساخت موتور خودرو با ویژگی‌ها و قابلیت‌های متفاوت و محدودتری برای تأمین نیازهای مردم استفاده کرد.»
وی افزود: «رسوب دانش و فناوری بخش نظامی می‌تواند یک محرک خوب در صنعت خودرو باشد و استفاده از این تجربیات موجب کوتاهی مسیر شده و از تکرار مسیر جلوگیری می‌کند و البته کمک بسیار بزرگی برای بومی سازی خودرو در کشور است. اما اینکه سپاه پاسداران و شخص سردار حاجی زاده اعلام می‌کند که آمادگی ورود به عرصه خودروسازی را دارند که بخشی از کارشناسان نظامی و غیرنظامی این اقدام را اشتباه می‌دانند و معتقد هستند این گونه اقدامات موجب تضعیف صنعت خودروی کشور است، البته باید گفت که منظور مقامات عالی نظامی ما از جمله سردار حاجی زاده و امیر حاتمی وزیر دفاع به معنای ورود صفر تا صد در صنعت خودرو نیست. اشکال کار این است که ما از این تجهیزات و امکانات بسیار خوب برای مونتاژ خودروهایی استفاده می‌کنیم که قطعات آن در خارج تولید می‌شود. آمادگی نیروهای مسلح برای انتقال فناوری و کمک برای بومی سازی مد نظر فرماندهان و مسئولان نیروهای مسلح ما است. اما اینکه نیروهای مسلح بخواهند خط تولید خودرو راه بیاندازند شاید مد نظر نیست.»
بر همین اساس، اظهارات وزیر دفاع و فرمانده هوافضا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و توضیحاتی که مسئول بسیج صنعتی کشور ارائه کرده است پرواضح است که ورود نظامیان برای جبران ضعف مدیران خودروسازی است که در طول ۴۰ سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نتوانستند مدلی برای خودکفایی و پیشرفت در زمینه خودرو را تئوریزه و اجرا کنند. بنابراین بعد از دوران جدید تحریم‌ها این نقطه پیوند نیروهای مسلح و صنعت خودروسازی اگر مورد توجه دولتمردان قرار بگیرد و این همکاری‌ها ادامه پیدا کند، می‌تواند نویدبخش تحولات جدی در صنعت خودرو باشد.