خبرگزاری مهر- گروه استان ها، آرش صالحی: باغستان سنتی قزوین در گذشته نقش مهمی در اقتصاد دیار مینودری ایفا می‌کرد؛ به طوری که علامه علی اکبر دهخدا لقب «دخو» را به عنوان تخلص ادبی خود انتخاب می‌کند که به معنای نگهبان آب و کسی است که مسئول آبیاری باغ‌ها را به عهده دارد.
با این همه تبعات ناشی از شیوه‌های سنتی، اقتصادی نبودن کشت در باغستان و وجود باغاتی که وارثان متعددی دارند، سبب رها شدن بخش‌هایی از باغستان شده که هر سال طی ماه‌های خرداد و تیر، توسط افراد مختل، به صورت عمدی یا سهوی به آتش کشیده می‌شوند.
آتش سوزی‌هایی که در هفته‌های اخیر باغستان را به صدر اخبار خبرگزاری‌های مختلف ایران و جهان برد و تیترهایی مانند «باغستان هزار ساله قزوین در آتش سوخت» کام قزوینی‌ها، به ویژه دوستداران باغستان را تلخ کرد.
رویش علف‌های هرز؛ علت آتش سوزی‌های اخیر
مدیرعامل سازمان باغستان سنتی شهرداری قزوین هم در گفتگو با خبرنگار مهر، رشد و رویش علف‌های هرز را از مشکلات همیشگی باغستان سنتی برشمرد و عنوان کرد: طرح علف زنی و ریشه کن کردن علف‌های هرز را سالانه در بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ هکتار اجرا می‌کنیم، اما نبود راه‌های دسترسی در دل باغ‌های رها شده و آتش سوزی‌های سالانه حاصل از علف‌های خشک شده، بخشی از نقاط غیرقابل دسترس باغستان را نابود می‌کند.
حمید رحمانی اصلی ترین دلیل آتش سوزی‌های اخیر باغستان را حجم بالای علف‌های هرز دانست و گفت: به خاطر بارندگی‌های شدیدی که در ابتدای سال داشتیم، مقدار رویش علف‌های هرز باغستان در سال ۱۳۹۸ نسبت به سال گذشته چند برابر شده و به علت داغ شدن زیاد هوا در خرداد و تیرماه، این علوفه هرز دچار حریق می‌شوند.
رحمانی با اشاره به افزایش تعداد محله‌های رها شده در باغستان، افزود: در بعضی از محلات باغستان، چون باغبان و باغدار محل حضور ندارد، علف‌های هرز زده نمی‌شوند؛ ضمن اینکه گرانی هزینه‌های کارگر برای زدن علف‌های هرز در سال جاری هم سبب شده که برخی از باغداران نتوانند این نوع علف‌ها را از بین ببرند.
وی بی احتیاطی در روشن کردن آتش توسط مردم و عابران را از دیگر علل ایجاد حریق در باغستان برشمرد و ادامه داد: البته این آتش سوزی‌ها آسیب جدی به باغستان نمی‌رساند، چرا که درختان سوخته، بعد از مدتی می‌توانند خود را بازسازی و بازیابی کرده و در بهار سال آینده، باز هم شاهد رویش شکوفه‌ها بر روی ۹۷ درصد این درختان خواهیم بود.
رحمانی اعتقاد دارد که میزان آتش سوزی باغستان در سال ۹۸ افزایش چشمگیری نسبت به سال قبل داشته است.
نبود راه دسترسی خدمات رسانی آتش نشانی را با مشکل مواجه می‌کند
وی فقدان راه در محلات مختلف باغستان را علت کندی خدمات آتش نشانی در خاموش کردن حریق‌های باغات دانست و گفت: متأسفانه باغداران چون دوست ندارند حتی یک متر از باغ خود را از دست بدهند، با احداث معابر باریک شوسه در مرز باغ‌ها مخالفت می‌کنند و همین نبود راه سبب توسعه نیافتن باغستان شده است.
رحمانی یادآور شد: اگر در همین آتش سوزی‌های اخیر راه‌هایی در عمق باغستان داشتیم، عملیات آتش نشانی سریع‌تر انجام می‌شد و قطعاً حجم خسارت‌ها بسیار کاهش می‌یافت؛ چرا که مأموران آتش نشانی مجبور بودند ادوات و تجهیزات خاموش کردن آتش را با دست حمل کرده و به مناطق دچار حریق منتقل کنند.
باغداران و نهادهای مسئول با احداث راه دسترسی موافقت کنند
وی با بیان اینکه بارها به باغداران اعلام کرده ایم در صورت رضایت آنها آماده احداث راه در مرز بین باغات هستیم، اضافه کرد: با این حال هنوز هیچ کدام از مالکان و باغداران محل آمادگی خود را برای این کار اعلام نکرده اند و حتی شاهد این هستیم که بعضی باغداران مرز باغ‌ها را جابه جا می‌کنند که قدری بر متراژ باغشان افزوده شود.
رحمانی تسریع عملیات آتش نشانی را یکی از چندین مزیت ساختن راه در باغستان دانست و گفت: با ایجاد چنین معابری خودروهای گشت زنی ما هم بهتر می‌توانند به باغستان سر بزنند و امنیت آن را تأمین کنند. ضمن اینکه اگر باغداری دچار مشکل پزشکی شد، امکان رفتن آمبولانس به درون باغستان برای نجات جان او هم وجود خواهد داشت.
وی ادامه داد: در این میان بعضی دستگاه‌ها هم با استناد به مسائل امنیتی با احداث راه در این باغات مخالفت می‌کنند؛ آن هم در حالی که فواید ساخت راه در باغستان بسیار بیشتر از مضرات آن است.
با سوختن باغ نمی‌توان کاربری آن را تغییر داد
رئیس سازمان باغستان در جواب این سوال که در صورت سوختن باغات، می‌توان کاربری زمین حاصله را به کشاورزی یا تجاری تغییر داد، اظهار داشت: به هیچ وجه این امکان برای هیچ باغدار یا مالکی وجود ندارد، در ضمن همه مسئولان مرتبط در استان هم با تغییر کاربری در باغستان مخالف هستند و هیچ امیدی برای سوداگران در این زمینه وجود ندارد.
رحمانی با تاکید بر لزوم احیای باغات رها شده، بیان کرد: اگر شهرداری مشکلات اعتباری نداشته باشد، می‌توان هر سال بخشی از این محلات را خریداری و احیا کرد هرچند انجام این کار در گرو تصمیمات شورای شهر قزوین است.
بیش از ۹۰ درصد آتش سوزی باغات عمدی است
از سوی دیگر، مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قزوین با تاکید بر عمدی بودن بیش از ۹۰ درصد از آتش سوزی‌های باغستان، به خبرنگار مهر گفت: شواهد و قرائن موجود به روشنی نشان می‌دهد که ایجاد حریق در باغستان تعمدی است و از سوی بعضی افراد و مالکان با اهداف سوداگرانه صورت می‌گیرد.
مجتبی منتظری افزود: البته در این میان سهل انگاری برخی افرادی که با انداختن ته سیگار و دیگر اجسام آتش زا سبب آسیب به باغستان هم می‌شوند، قابل توجه است، اما به لحاظ مقیاس بسیار کمتر از آتش سوزی‌های عمدی است.
وی با اشاره به آلونک‌های ایجاد شده در عمق محلات باغستان، گفت: بعضی مالکان برای بهره برداری اقتصادی از باغات خود بخشی از آنها را به جعبه سازی چوبی در این آلونک‌ها اختصاص داده اند که متأسفانه آتش درست کردن با این جعبه‌های چوبی هم عامل مهمی در ایجاد آتش سوزی‌های سالانه در نقاط مختلف باغستان سنتی قزوین است.
تغییر کاربری و فروش؛ انگیزه سوزاندن باغات
رئیس سازمان آتش نشانی شهرداری قزوین با ذکر اینکه سالانه ۳۵ تا ۴۰ هکتار از باغستان قزوین طعمه حریق می‌شود، تصریح کرد: سالانه حدود ۱۳۰۰ آتش سوزی در قزوین رخ می‌دهد که بین ۶۰ تا ۷۰ درصد آن مربوط به باغستان است.
منتظری انگیزه ایجاد حریق عمدی در باغات را تغییر کاربری و فروش زمین‌های باغات عنوان کرد و گفت: البته بحث تغییر کاربری دیدگاه شخصی بنده در بحث انگیزه آتش سوزی‌های عمدی به این معنا نیست که شهرداری و سایر نهادهای مسئول بنا دارند بخش‌های سوخته باغستان را تغییر کاربری دهند.
وی اقتصادی نبودن کار در باغستان را مهمترین علت رها شدن باغات و ایجاد انگیزه برای تغییر کاربری دانست و گفت: بعضی از باغاتی که مالک آن فوت کرده هم تعداد زیادی وارث دارند که با توجه به اقتصادی نبودن باغ‌های خود هیچ انگیزه‌ای برای احیا و حفظ آن ندارند.
باغستان را امن و سودآور کنیم
یک باغبان قزوینی هم نبود امنیت و بهره وری اقتصادی را از دیگر مشکلات باغستان سنتی برشمرد و گفت: باید انگیزه لازم اقتصادی را ایجاد کنیم که افراد بتوانند از باغات نگهداری کنند. برای نمونه می‌توان در هر محله باغی، بازارچه محلی ایجاد کرد یا در کنار باغ‌های پسته، کارگاه خلال پسته احداث کنیم.
محرم حق وردی هم بحث مالکیت باغ‌ها را از مشکلات موجود دانست و گفت: در حال حاضر مالکیت بعضی از باغ‌ها در ورثه افتاده؛ یعنی هر باغ چندین مالک تازه پیدا کرده که باغ‌ها را رها کرده اند.
وی با تاکید بر لزوم ساماندهی هماهنگ همه باغ‌ها، افزود: حتی اگر یک باغدار باغ خود را سمپاشی کند، اما باغ کناری این کار را انجام ندهد، آفت آن باغ به همه باغستان سرایت می‌کند، یا اگر علف‌های هرز یک باغ ریشه کن نشود، ممکن است آتش سوزی در آن اتفاق بیافتد و باغ‌های کناری را هم بسوزاند.
با این همه تا زمانی که مشکلات مالکیت باغستان و اقتصادی نبودن کار در باغات مرتفع نشود، احتمال ایجاد آتش سوزی‌های عمدی و تخریب گران وجود خواهد داشت. مگر اینکه اهتمام جدی در استان برای تملک و احیای بخش‌های رها شده صورت گیرد و شاهد اجرای طرح‌های مؤثر برای بازگشت باغستان به روزهای اوجش باشیم.
میراث طبیعی ارزشمند قزوین را حفظ کنیم
باغستان سنتی قزوین که تا چند دهه پیش، با وسعتی بالغ بر ۴۵۰۰ هکتار مانند نگینی شهر قزوین را احاطه کرده بود و در حلقه سبزی از انبوه درختان بادام و پسته و بوته‌های انگورو به عنوان یک میراث بی‌نظیر کشاورزی برای حفظ محیط زیست شهر قزوین و مناطق هم جوار آن اهمیت بسزایی داشت امروز به هر بهانه‌ای اعم از توسعه و عمران شهری و امروز با بی احتیاطی در حال تخریب و نابودی است.
باغستانی که در مهار ریزگردها و مهار سیلاب نقش حیاتی داشت امروز هم می‌تواند شهر بی دفاع قزوین را در برابر حوادث غیر مترقبه حفظ کند به شرط آن که با غفلت، نا آگاهی، سودجویی، بی توجهی و بی احتیاطی میراث آیندگان را تخریب نکنیم.
آتش زدن و تخریب باغستان بسیار ساده و ارزان است اما برای ایجاد تک تک درختان آن و یک متر باغستان در شرایط کنونی باید میلیاردها تومان هزینه و سال‌ها زمان داشته باشیم که عملاً دیگر نمی‌توان باغستانی به این زیبایی و عظمت را ایجاد کرد.
مراقب باشیم بدون باغستان، شهری بی دفاع را در معرض حوادثی قرار ندهیم که جبران خسارات جانی و مالی آن ممکن نخواهد شد و خود و آیندگان را از نعمت هوای پاک و سرسبزی باغستان سنتی قزوین بی نصیب نکنیم.