خبرگزاری مهر ـ گروه استانها ـ مهدی جلیلیان: زمانی که عده ای از مردم در یزد امروزی سنگ بنای زندگی نهادند، اولین چالش آنها آب بود و از آنجا که حفر چاه اغلب آنها را به منابع شور می‌رساند، مردانی خلاق و سختکوش به این نتیجه رسیدند که آب را به روشی از کوهپایه‌ها که اغلب منابع آب آن شیرین است، به شهر برسانند.
این نیاز انسان، آنها را به شیوه‌ای رساند به نام حفر قنات، بنابراین قنات‌هایی خلق شد که حاصل سختکوشی، خلاقیت و همت مردان یزد، مرکز جغرافیایی ایران است.
اکنون به همت این مردان سختکوش، قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین قنات‌های جهان در یزد، جاری است و یکی از این قنات‌ها، قنات حسن آباد مشیر در شهرستان مهریز است که طول آن به بیش از ۷۱ کیلومتر می‌رسد و طول آن با قنات زارچ که دارای شهرت طولانی‌ترین قنات دنیاست، برابری می‌کند.
این قنات که مربوط به دوره میانی اسلامی یعنی قرن هشتم هجری است و بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و در سال ۱۳۸۹ به شماره ثبتی ۲۹۹۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
رئیس اداره میراث فرهنگی مهریز درباره این قنات تاریخی و طولانی به مهر گفت: این قنات از محدوده کوه‌های غربالبیز آغاز می‌شود و مادرچاه آن، چاهی ۴۰ متری در محدوده چشمه باستانی غربالبیز است.
قنات جهانی که باغ جهانی را آبیاری می‌کند
مجاهد کرباسی عنوان کرد: این قنات از ارتفاعات شیرکوه و سرریز چشمه غربالبیز تغذیه می‌شود و پس از گذر از شهرستان مهریز تا روستای دهنو و حسن‌آباد و طی مسافت ۷۱ کیلومتر به منطقه‌ای به نام مریم آباد در یزد می رسد.
وی علت نامگذاری این قنات را وجود مظهر آب این قنات در روستای حسن‌آباد مشیر دانست و گفت: این قنات از وسط کوشک باغ پهلوان‌پور مهریز که از باغ‌های ثبت شده جهانی است، عبور می کند.
کرباسی در مورد ثبت جهانی این قنات عنوان کرد: در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که در سال ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، ۱۱ قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
قنات حسن آباد مشیر از ۱۱ قناتی است که در سال ۲۰۱۶ ثبت جهانی شد
وی ادامه داد: یکی از ۱۱ قناتی که ثبت جهانی شد، قنات حسن آباد مشیر یا حسن آباد مهریز است بنابراین اکنون این قنات یک سازه آبی ثبت شده جهانی است.
آبدهی قنات حسن‌آباد کاملا وابسته به میزان بارندگی سالانه در شیرکوه است اما آبدهی آن به طور میانگین در فصل بهار و سال‌های ترسالی به ۲۰۰ لیتر در ثانیه می‌رسد و در فصل تابستان و پاییز کاهش یافته و به ۱۱۰ لیتر در ثانیه می‌رسد.
از ویژگی‌های جالب توجه این قنات این است که لایه‌های گچی و نمکی در طول مسیر قنات تشکیل نمی‌شود و این امر باعث شده تا آب قنات حسن‌آباد با همان کیفیت اولیه بدون داشتن هیچ‌گونه املاحی از جمله کلسیم، سدیم، منیزیم و … به آبادی‌های پایین‌دست انتقال یابد.
حفر قنات آن هم در چنین وسعتی، به جز با نیروی همت و مردانگی امکان‌پذیر نبوده زیرا کار در کانالی باریک که یک نفر به زحمت در آن جای می‌گیرد و حفر زمین بر اساس اصول خاص با چکش و میخ‌های بزرگ، کاری است که امروز مهندسان قدر با قوی‌ترین و پیشرفته‌ترین ابزار از آن عاجز هستند و هنوز هم برای حفر قنات در سراسر دنیا، از نظر و تجربه حفاران یزدی مراجعه می‌کنند، حفارانی که حضورشان غنیمت است و کمتر از پنج نفر آنها هنوز در قید حیات هستند.
اما قنات حسن آباد مشیر از ویژگی خاصی برخوردار است و آن، سهم سادات از آب این قنات است و این امر نشان از قدمت تشیع در مرکز ایران دارد.
مدیر پایگاه‌های قنات زارچ و حسن آباد در این باره به خبرنگار مهر گفت: آب قنات حسن آباد مشیر از شهرستان مهریز عبور می‌کند و سهمیه سادات که وقف شهرستان است، از آن جدا می شود و دیگران حق استفاده از آن را ندارند.
آبدهی قنات حسن آباد مشیر تغییری نداشته است
ابراهیم کاظم نژند با اشاره به اینکه مقدار آب این قنات تغییری نکرده و از ابتدا به همین میزان بوده است، افزود: آب قنات حسن آباد مشیر از شهرستان مهریز و زارچ عبور می کند و سهمیه سادات که وقف شهرستان است از آن جدا می شود.
وی عنوان کرد: استفاده از آب این قنات در پایاب (پاکنه) که محلی بین غربالبیز و مدوار است، برای شرب جایز است و استفاده از آن در مکان‌های دیگر مشکل شرعی دارد.
کاظم نژند یادآور شد: آب این قنات از ۱۶۳ پلاک در مهریز که شامل خانه، زمین بایر و کشاورزی است، عبور می‌کند اما مردم شهرستان مهریز از آنجا این آب سهم ۲۰ نفر از سادات است، از آن برداشت نمی‌کنند.
وی با اشاره به بارندگی‌های اوایل سال جاری خاطرنشان کرد: این بارندگی‌ها در افزایش آب قنات تاثیری نداشته و آب این قنات به جز دو سال پیش که به علت نداشتن لایروبی، استحکام و کول گذاری به حسن آباد مشیر نمی‌رسید، مشکل آبدهی نداشته است.
شستشوی لباس و خودرو آب قنات ۷۰۰ ساله حسن آباد مشیر را تهدید می کند
کاظم نژند تاکید کرد: یکی از مشکلات مهمی که این قنات جهانی را تهدید می‌کند، شستشوی لباس و خودرو در آب این قنات است و باعث آلوده شدن آب می‌شود و پودرهای شیمیایی شوینده نیز آفتی برای درختانی شده که از آب این قنات تغذیه می‌کنند از جمله درختان باغ جهانی پهلوان‌پور.
این میراث جهانی ۷۰۰ ساله که شاید بتوان از آن به عنوان حیرت‌انگیزترین سازه دست بشر یاد کرد، رگ حیات کویر است و همگان باید برای حفظ و نگهداری از آن، هم به عنوان یک میراث ارزشمند و هم یک منبع آبی بسیار خوب، کوشا باشند.