خبرگزاری مهر، گروه استانها- زهرا بهرامی: زمستان ۱۳۹۴ کارگروه ملی نجات خلیج گرگان تشکیل شد و خردادماه سال گذشته لایروبی یکی از کانال‌های شرقی گوهر فیروزه‌ای به تصویب این کارگروه رسد تا خلیج از شرایط اضطرار خارج شود اما حالا مدتی است با مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست دوباره اماواگرها برای نجات خلیج گرگان آغازشده است.
گوهر فیروزه‌ای (خلیج گرگان) به‌عنوان تنها خلیج دریای خزر در مرزهای سیاسی از موقعیت استراتژیکی برخوردار است و طی سال‌های اخیر پس‌روی آب آن به سمت دریا و کاهش شدید عمق آب مهم‌ترین چالش و مشکل این خلیج است.
بنا بر اعلام مسئولان وسعت خلیج گرگان در یک دهه گذشته بیش از ۱۰ هزار هکتار کاهش‌یافته و از حدود ۵۳۰ کیلومترمربع به ۴۳۰ کیلومتر رسیده است و به‌واسطه این پس‌روی‌ها ۸۰ تا ۹۰ درصد تالاب گمیشان هم خشک شده است.
دغدغه‌های زیست‌محیطی و آلودگی آب دریا و افزایش آلاینده‌ها، خطر انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، بلااستفاده ماندن طرح‌های شیلاتی و بندری، بیکاری، افزایش صید غیرمجاز و چالش‌های اجتماعی و سیاسی به‌واسطه نبود شغل در منطقه، افزایش صید غیرمجاز در مرزهای آبی و ... تنها بخشی از دغدغه‌هایی است که در نگاه اول به‌واسطه پس‌روی آب و خشکی خلیج گرگان به ذهن متبادر می‌شود.
اما باوجوداین معضلات تا مدت‌ها شرایط بحرانی یا اضطراری خلیج گرگان محل مناقشه کارشناسان و مسئولان بود تا اینکه درنهایت کارگروه ملی نجات خلیج گرگان تشکیل شد تا کارگروه برای خارج شدن گوهر فیروزه‌ای از شرایط اضطرار راهکار مشخص کند.
محیط زیست با مصوبه کارگروه ملی برای لایروبی کانال آشوراده مخالفت کرد
مدیر طرح مطالعه و اجرای نجات خلیج گرگان به خبرنگار مهر اظهار کرد: در سال ۱۳۹۵ انجام مطالعات نجات خلیج گرگان با اعتبار پنج میلیارد تومانی به آب منطقه‌ای گلستان ابلاغ شد و حدود یک میلیارد و ۱۹ میلیون تومان تخصیص یافت.
لایروبی کانال آشوراده که توسط مشاور پیشنهاد شده بود ابتدا در کارگروه تخصصی مصوب و سپس در خردادماه ۹۷ همین راهکار در کارگروه ملی نجات خلیج مصوب شدمحمد نوری با اشاره به اینکه خلیج گرگان به مطالعات فوری برای خروج از حالت اضطرار و مطالعات جامع نیاز داشت، گفت: در سال ۱۳۹۶ مطالعات فوری به پایان رسید و پس از آن هم لایروبی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان انجام و شرح خدمات در هفت مولفه آماده شد که به ۴۳ میلیارد تومان اعتبار نیاز داشت.
وی با بیان اینکه انجام مطالعات جامع مؤلفه نخست شرح خدمات آماده‌شده بود، یادآور شد: تا سال ۹۶ موضوع نجات خلیج گرگان در کارگروه ملی و با حضور معاون عمرانی وقت استانداری گلستان (رضا مروتی) موردبررسی قرار می‌گرفت اما از سال ۱۳۹۶ که متولی آب منطقه‌ای گلستان شد موضوعات مربوط به آن در کارگروه تخصصی با حضور مسئولان آب منطقه‌ای، استانداری و محیط‌زیست دو استان گلستان و مازندران و اساتید دانشگاهی و معاون دریایی و مدیرکل سواحل سازمان حفاظت محیط‌زیست و ... تشکیل و راهکارها در آن موردبررسی قرار می‌گرفت.
مدیر دفتر فنی شرکت آب منطقه‌ای گلستان افزود: موضوع چگونگی نجات خلیج گرگان در سه جلسه کمیته ملی و ۹ جلسه کارگروه تخصصی موردبررسی قرار گرفت و لایروبی کانال آشوراده که توسط مشاور پیشنهاد شده بود ابتدا در کارگروه تخصصی مصوب و سپس در خردادماه ۹۷ همین راهکار در کارگروه ملی نجات خلیج مصوب شد.
نوری ادامه داد: هرچند مشاور به‌صراحت لایروبی کانال آشوراده را به‌عنوان گزینه نهایی پیشنهاد داده و در جلسات مختلف روی لایروبی این کانال بحث شده بود اما نمی‌دانم به چه دلیل در مصوبه کارگروه ملی لایروبی یکی از کانال‌های شرقی خلیج گرگان قید شد و حالا دوستان در محیط‌زیست در جلسات اعلام می‌کنند ابتدا بحث لایروبی کانال چاپاقلی مطرح بود و حالا که قرار است کانال آشوراده انجام شود مصوبه منتفی است و ما با اجرای آن مخالفیم.
مخالف احیاء خلیج گرگان نیستیم
اما برخی گام رو به عقب سازمان حفاظت محیط‌زیست برای احیاء و نجات خلیج گرگان را بی‌ارتباط با لابی‌های پشت پرده نمی‌دانند و معتقدند نامه مخالفت رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ( عیسی کلانتری) به وزیر راه و شهرسازی (اسلامی) مبنی بر مخالفت با هرگونه لایروبی در کانال‌های ارتباطی خزر و خلیج گرگان بسیار شبیه نامه مخالفت محیط‌زیست مازندران با اجرای این طرح به کلانتری است.
موضوع مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست با لایروبی کانال‌های خلیج گرگان را از مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان جویا شدیم و محمدرضا کنعانی به خبرنگار مهر اظهار کرد: محیط‌زیست مخالف احیاء خلیج گرگان و لایروبی نیست؛ اما معتقدیم مشکل خلیج گرگان در دریا نیست بلکه در حوضه آبخیز بالادست است؛ چیزی که خلیج گرگان و تالاب میانکاله را به یک اکوسیستم منحصربه‌فرد تبدیل کرده ترکیب آب شور دریا و آب شیرین حوضه آبخیز بالادست است.
محیط زیست مخالف احیاء خلیج گرگان و لایروبی نیست؛ معتقدیم مشکل خلیج گرگان در دریا نیست بلکه در حوضه آبخیز بالادست است
وی افزود: نوسانات خلیج همیشه بوده است و حتی در سال ۱۳۷۵ ارتباط خلیج با دریا قطع شده بود اما چیزی که امروز شرایط را تشدید کرده است مجموعه فعالیت‌ها در حوضه آبخیز بالادست است؛ توسعه کشاورزی، آبزی‌پروری، توسعه سکونتگاه‌های شهری و روستایی و فعالیت‌های وابسته به آن‌هم باعث شده کمیت آب کاهش پیدا کند و هم کیفیت خلیج متأثر شده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان تأکید کرد: آنچه در نجات و یا احیاء خلیج برای محیط‌زیست مهم است فقط کمیت نیست بلکه کیفیت است؛ سازمان محیط‌زیست بر این باور است طراز خلیج نسبت به دریا بالاتر است و لایروبی ممکن است معکوس عمل کند و آب خلیج به سمت دریا تخلیه شود دلیل مخالفت محیط‌زیست با لایروبی همین موضوع است.
وی تصریح کرد: به مشاور اعلام کرده‌ایم تضمین لازم را بدهد که اگر لایروبی انجام شود چنین اتفاقی نمی‌افتد و اگر افتاد هزینه لایروبی و خسارت زیست‌محیطی را متقبل شود؛ قرار است مشاور به‌طور رسمی طی نامه‌ای مطالعاتش را به استانداری و استانداری به ما اعلام کند.
کنعانی خاطرنشان کرد: هنوز درخواست رسمی برای لایروبی کانال آشوراده نداریم درخواست بیاید تیم کارشناسی استان و سازمان نتایج مطالعات مشاور را بررسی و سازمان به‌طور رسمی نتیجه را اعلام می‌کند.
وی متذکر شد: هم‌اکنون شرایط خلیج گرگان بحرانی نیست و لایروبی یکی از راهکارها است بلکه باید تلاش شود مشکلات کمیت و کیفیت در حوضه بالادست را حل کنیم و به دنبال حق‌آبه دائمی برای تالاب باشیم
تنها به دلیل ملاحظات زیست محیطی لایروبی کانال آشوراده پیشنهاد شد
هرچند عده‌ای مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست با لایروبی کانال آشوراده را به توسعه فعالیت‌های دریایی در گلستان و گردشگری آشوراده ارتباط می‌دهند اما مدیر پروژه شناسایی و ارائه راهکارهای اضطراری نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله تأکید دارد لایروبی کانال آشوراده فقط به دلیل رعایت ملاحظات زیست‌محیطی پیشنهاد شده است.
مصطفی نظرعلی به خبرنگار مهر گفت: پروژه شناسایی و ارائه راهکارهای اضطراری نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله با هدف ارائه راهکار اجرایی برای قطع نشدن راه ارتباطی دریا و خلیج اجرا شد چراکه احتمال خشک شدن خلیج گرگان و بروز ریزگرد و مشکلات زیست‌محیطی، آلوده شدن آب به خاطر ورود فاضلاب و کودهای شیمیایی و کیفیت آب و زندگی جوامع محلی وجود داشت.
تنها مسئله‌ای که باعث می‌شد بین کانال چاپاقلی و آشوراده، لایروبی کانال آشوراده پیشنهاد شود مسائل زیست محیطی بوده چرا که کمترین دستکاری در بستر دریا انجام می‌شود
وی با یادآوری اینکه مطالعه انجام‌شده باید راهکاری برای تبادل آب دریا و خلیج تعریف می‌کرد، افزود: کانال خوزینی همان ابتدا رد شد چراکه برای باز کردن این کانال می‌بایست ماشین‌آلات (کامیون، بیل مکانیکی و تجهیزات خاک‌برداری) روی زبانه میانکاله حرکت کنند، این گزینه رد شد چراکه میانکاله منطقه حفاظت‌شده است و نمی‌توانیم عملیات ساختمانی در خشکی داشته باشیم.
مدیر پروژه شناسایی و ارائه راهکارهای اضطراری نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله ادامه داد: گزینه‌های دیگری همچون انتقال آب با لوله و پمپاژ و لایروبی کانال آشوراده و چاپاقلی هم بررسی و در جلسات راجع به آن‌ها بحث شد. در مطالعات هم از لحاظ محیط زیستی و هم مهندسی بررسی کرده بودیم که کدام کانال (چاپاقلی و یا آشوراده) لایروبی شود تبعات و آثار سوء زیست‌محیطی کمتری شاهد خواهیم بود.
وی اضافه کرد: بررسی‌ها نشان می‌داد تا سال ۱۳۶۰ کانال چاپاقلی توسط شیلات مازندران لایروبی می‌شده تا مسیر برای تردد شناورها و قایق‌ها باز گذاشته شود و کانال آشوراده هم تاکنون لایروبی نشده است.
نظرعلی تصریح کرد: بر اساس مطالعات اکولوژیکی و زیست‌محیطی کانال چاپاقلی پوشش گیاهی متنوع و قوی دارد و محل تخم‌گذاری ماهی کولمه است؛ در نمونه‌برداری‌های رسوب انجام‌شده از کانال چاپاقلی دریافتیم این گیاهان به تصفیه آب کمک می‌کنند و دستکاری آن ماهیان و گونه‌های جانوری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی متذکر شد: در بعضی از جلسات مطرح می‌شود کانال آشوراده به‌واسطه توسعه فعالیت‌های ناوبری و شناورها در جزیره آشوراده و بندرترکمن پیشنهاد شده است در شرایطی که اصلاً این‌گونه نبوده و تنها مسئله‌ای که باعث می‌شد بین کانال چاپاقلی و آشوراده، لایروبی کانال آشوراده پیشنهاد شود مسائل زیست‌محیطی بوده چراکه کمترین دستکاری در بستر دریا انجام می‌شود.
وی بیان کرد: بنابراین در انتهای گزارش به تفاوت آثار سوء لایروبی کانال آشوراده و چاپاقلی اشاره کرده و پیشنهاد دادیم مشاور دیگری انتخاب شود تا مطالعه کند تخلیه مصالح حاصل از لایروبی چگونه انجام شود که کمترین آثار سوء را به همراه داشته باشد.
نظرعلی با تأکید بر اینکه مبحث فعال کردن بنادر گز و ترکمن و همچنین گردشگری در جزیره آشوراده و بندرترکمن و ... اهداف مطالعات نبوده و در مطالعات انجام‌شده به این مباحث نپرداخته‌ایم، خاطرنشان کرد: اینکه مسئولان بعد از لایروبی برای چگونگی استفاده از این کانال‌ها چه تصمیمی می‌گیرند بحث مدیریتی است و به کار مهندسی ما ارتباط پیدا نمی‌کند.
وی با اشاره به اینکه هدف از انجام مطالعات این بود که راهکاری ارائه کنیم که وضعیت خلیج گرگان از این وخیم‌تر نشود و از راکد شدن آب و شیوع آلودگی‌ها جلوگیری کنیم، گفت: از ما خواسته‌شده ضمانت بدهیم؛ در مطالعات ارائه‌شده هم تأکید کرده‌ایم لایروبی ممکن است وضعیت زیست‌محیطی خلیج گرگان را بهبود ندهد اما به‌طورقطع و یقین از بدتر شدن وضعیت فعلی آن جلوگیری می‌کند.
درهرحال لایروبی یکی از کانال‌های شرقی خلیج گرگان (چاپاقلی و یا آشوراده) در کارگروه ملی نجات خلیج گرگان تصویب شده است و رئیس‌جمهور هم در سفر اخیر خود به گلستان (دی‌ماه ۹۷) در نشست خبری با اصحاب رسانه در پاسخ به رسانه‌های محلی اعلام کرد که «احیاء خلیج گرگان جزو موارد مهمی است که دولت به آن بیشتر توجه خواهد کرد و در جلسه‌های مختلف با محیط‌زیست قرار شد که این موضوع تسریع شود» و حالا مخالفت سازمان حفاظت محیط‌زیست با لایروبی گام رو به عقبی است که نجات گوهر فیروزه‌ای را با اماواگر مواجه کرده است.