خبرگزاری مهر، گروه استانها - هیفاء پردل: محرم فرا رسید و صدای کاروان حسینی(ع) به نزدیک میعادگاه خود شهر کربلا نزدیک می‌شود؛ شهر بوی محرم و عزای محرم گرفته است تکایا و حسینیه‌ها همه لباس سیاه به تن کردند؛ باز محرمی دیگر آمد و شهر همه یکپارچه بوی غربت، بوی مظلومیت و بوی عزا گرفت.
صدای کاروان حسینی در شهر می‌رسد و همه پیر و جوان، کودک و بزرگ غنی و فقیر برای پیشوازی از این کاروان به تکاپو افتاده و حسینیه‌ها و تکایا، دسته‌ها و هیئت‌ها در حال آمده شدن برای عزای حسین فاطمه (س) هستند.
هرچند عزاداری و شور حسینی(ع) در هر یک از شهرهای کوچک و بزرگ ایران اسلامی شور و حال خاص خود را دارد ولی در شهری مانند قم به برکت وجود حضرت معصومه(س) که از شهرهای مذهبی و معنوی کشور به شمار می‌رود عطر و بوی دیگری دارد.
در شهر مقدس قم به دلیل وجود دفاتر مراجع عظام تقلید و همچنین حوزه‌های علمیه و ساختار تاریخی و معنوی که از گذشته تاکنون داشته محل مهاجرت ۷۲ ملت و چندین قوم و زبان بوده به همین دلیل در قم علاوه بر سبک‌های خاص عزاداری مردم بومی این شهر می‌توان سبک‌ها و عزاداری‌های متنوعی را در قم مشاهده کرد.
در شهر قم علاوه بر وجود دسته و هیئت‌های بسیار قدیمی و تاریخی که حتی در کشور هم برای خود جایگاه و حرفی برای گفتن دارند خانه‌های سنتی با قدمتی صدساله وجود دارند که هنوز با سبک و شیوه سنتی خود اقدام به برپایی مراسم عزاداری می‌کنند.
دسته طبال، دسته سینه زن، دسته کودکان با شیشه‌های شیر و حمل گهواره، دسته زنجیر زن و دسته حاملان طوق از صحن چهل اختران و امامزاده موسی مبرقع با پای برهنه حال و هوای عصر عاشورای کربلا را تا صحن حرم حضرت معصومه(س) تداعی می‌کنند.
ماندگاری دسته‌ای قدیمی در بافت تاریخی شهر قم
یک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ قم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: از هیئت و دسته‌هایی که در استان قم جایگاه و قدمت تاریخی بسیاری دارد را می‌توان دسته «چهل اختران» را نام برد؛ این دسته قدمتی ۴۰۰ ساله دارد و هنوز هم بین مردم قم دارای جایگاه و احترام خاصی است.
محسن محسنی می‌افزاید: این هیئت در روز عاشورا از بارگاهی که به «چهل اختران» شهرت دارد و در خیابان آذر که از بافت تاریخی شهر قم به شمار می‌رود و همچنین از مرقد مطهر پسر امام جواد علیه السلام که به امامزاده موسی مبرقع معروف است حرکت خود را شروع و تا حرم کریمه اهل بیت(س) ادامه می‌یابد که یک شب قبل از محرم با چاوشی خوانی به سمت حرم رفته و آغاز ماه محرم را اطلاع و به عمه سادات تسلیت می‌گویند.
دسته «چهل اختران» قدمتی ۴۰۰ ساله دارد و بین مردم قم دارای جایگاه و احترام خاصی است
به گفته این پژوهشگر عضو قم پژوهی، در این دسته نظم و ترتیب خاصی وجود دارد و در صف اول دسته سادات مستقر می‌شوند و ساداتی از سراسر کشور با شال‌های سبز در این مراسم حضور می‌یابند.
وی با بیان اینکه این دسته عزاداری، بزرگ‌ترین دسته قدیمی کشور به شمار می‌رود، گفت: صف دوم هم متعلق به بیمارانی است که برای گرفتن شفای خود از سالار شهیدان در این مراسم حضور یافته و عزاداری می‌کنند.
محسنی بیان می‌کند: از دیگر دسته‌های قدیمی در استان قم را می‌توان دسته و یا هیئت چهارمردان نام برد که قدمتی چند صد ساله دارد و این هیئت هنوز پابرجاست و بین مردم قم احترام خاصی دارد. این مسجد در دوران ستم پهلوی در سال ۱۳۲۰ تنها تکیه‌ای بود که بدون ترس اقدام به عزاداری از شب نخست محرم تا روز عاشورا می‌کرده و به سمت حرم هم دسته عزا داشتند و با خود سیاه طاق نما و دیر می‌بستند.
شکوه عزاداری سنتی در خانه‌های صدساله قم
از تکایا و دسته‌های قدیمی صاحب نام شهر قم اگر بگذریم به نکته مهمی پی می‌بریم و آن هم شکوه عزای حسینی با سبک و شیوه سنتی در خانه‌های تاریخی و معروف شهر قم است که با توجه به گذشت سالیان بسیاری هنوز هم شکوه و عظمت خود را حفظ کرده است خانه‌های معروفی مانند «خانه مرحوم آقامیرسید عبدالله مجتهد برقعی» که سابقه تاریخی دارد.
یک راهنمای گردشگری تاریخ و فرهنگ در قم در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: خانه حاج محمدرضا زاد که از تجار معروف قم است تاریخ عزای سنتی آن به ۱۱۵ سال قبل برمی‌گردد همچنین خانه حاج سید باقر روحانی از دیگر تجار بازار در گذر قلعه و خانه حاج سید عباس جدایی در محله الوندیه از دیگر خانه‌های سنتی معروف قم است که تاریخ عزای سنتی در آن هنوز ماندگار است.
اکرم صادقی می‌افزاید: به دلیل این که در گذشته عزای حسینی(ع) به دلیل شرایط سیاسی خاصی که در کشور حاکم بود بیشتر در خانه‌ها و پنهانی برگزار می‌شد لذا همه اقشار عزاداری را در خانه‌های خود برگزار می‌کردند و این سنت هنوز در بیشتر خانه‌های قدیمی و با اصالت قمی حفظ شده است.
مراسم چاوشی خوانی از قدیم تاکنون برای اطلاع از آمدن محرم و پیشوازی از آن پابرجاست
وی با اشاره به مهم‌ترین نوع و سبک عزاداری در قم بیان می‌کند: مراسم چاوشی خوانی از قدیم تاکنون برای اطلاع از آمدن محرم و پیشوازی از آن پابرجاست همچنین برای رفع عطش عزاداران به سبک سقاخانه‌ای «سنگاب» کاسه بزرگ سنگی بود که در معابر و یا وسط بازار بود و معروف‌ترین این نوع سنگاب خانه‌ها «سنگاب خانه مرحوم میرزا محمد فخیمی» بود.
صادقی می‌گوید: سنگاب‌خانه‌ها، دارای تزئیناتی از قبیل چراغ‌های الوان، کتیبه، عکس و شمایل بود و اغلب هیئت‌های عزادار، در مقابل این سنگاب‌خانه به عزاداری و شبیه خوانی می‌پرداختند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار می‌کند: شهر مقدس قم بر اساس مستندات تاریخی از نخستین شهرهای شیعه نشینی ایرانی به همراه شهرهایی مانند آشتیان، آوه و تفرش به شمار می‌رفت و فرزندان آل علی(ع) بعدها به این شهر مهاجرت کردند لذا با توجه به دوران خفقان سلسه آل بویه مراسم عزاداری در این شهر شکوه ویژه‌ای داشت.
بعدها با تأسیس حوزه علمیه در قم و ایجاد مراکز علمی اسلامی و تشیع این شهر جایگاه و نفوذ بیشتری یافت لذا اکنون اقوام مختلف ایرانی در این شهر تکایایی برای عزاداری دارند از جمله تکیه یزدی‌ها که در قسمت شمالی پشت بازار در کوچه‌ای به نام فیروزه واقع شده و یا تکیه آذری زبانان و دیگر اقوام ایرانی وجود دارد اضافه بر آن اقوامی از کشورهای عراق، پاکستان و بحرین و افغانستان هم به عزاداری خاصی می‌پردازند.
حضور اقوام و حال و هوای محرم در قم
در قم به دلیل وجود اقوام مختلف عزاداری را می‌توان به زبان‌های آذری، ترکی، عربی و اردو و پشتویی و هندی شنید یعنی حضور چندین ملت و قوم و زبان در یک شهر و یکپارچگی در شور حسینی(ع) از دیگر حال و هوایی است که در محرم در قم وجود دارد؛ آئین مشعل گردانی نجفی‌های ساکن در قم برای پیشوازی از محرم، مشق شمشیر آئین دیگر عزاداری اهالی نجف اشرف است که در شب عاشورا شهرت دارد.
گفتنی است، در شهر قم پامنبری روستای قاهان، نخل گردانی روستای دولت آباد و تعزیه‌خوانی روستای نویس و همچنین سینه‌زنی دور و جمع خوانی از مراسمی است که به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.