به گزارش خبرنگار مهر، «عاشورا چگونه و چرا؟» نوشته آیت الله محمدعلی جاودان است. در کتاب حاضر در خصوص واقعه عاشورا و چگونگی و چرایی آن صحبت شده است. ماجرای کربلا، از شروع آن و حضور امام در دارالاماره و حرکت از مدینه به سوی مکه آغاز شده است. ورود امام به مکه، ادامه مسیر، ملاقات‌هایی که در طی مسیر داشتند تا ورود به کربلا بیان شده و اتفاقاتی که در شب عاشورا و روز واقعه صورت گرفت تشریح شده است. سپس دلایل و علل قیام مطرح شده و هدف امام حسین (ع) از قیام مورد بحث قرار گرفته است. در نهایت آثار و نتایج قیام عنوان شده است.
در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: مسأله قیام امام حسین (ع) و ماجرای کربلا یکی از مسائل پیچیده تاریخ اسلام است؛ و لذا درباره آن واقعه عظیم، تفسیرها و تحلیل‌های متفاوت و گاه متناقضی ارائه شده است؛ امّا در عین حال این واقعه تاریخی خوشبختانه از مستندترین بخش‌های تاریخ اسلام نیز هست؛ چرا که در بسیاری از حوادث این نهضت، در بین مورّخین اتفاق نظر وجود دارد.
در ماجرای قیام امام حسین (ع) چند نکته اصلی و اساسی هست که در این بحث به طرح و تحلیل آنها می‌پردازیم؛ و با تحلیل آنها می‌کوشیم چگونگی و چرایی آن حادثه‌ی عظیم را تبیین کنیم.
در این پژوهش سعی شده مشخص شود اولاً «قیام کربلا و عاشورا چه بوده است؟» و ثانیاً «این قیام چرا اتفاق افتاده است؟» برای این که بدانیم قیام عاشورا چگونه انجام شده است، بایستی تاریخ این حادثه را بررسی و تحلیل کنیم و برای این که بدانیم که این قیام چرا انجام شده است، بایستی وجه و روح اسلامی آن را کشف کنیم.
کتاب مختصر و بسیار عالی است. واژه واژه اش با دقت انتخاب شده است و حاصل تتبع عمیق و دقیق تاریخی است. برای شکل گیری یک نگاه کلان از چرایی قیام کربلا حتماً آن را بخوانید. این اثر همچنین یک معیار خوب برای بررسی سایر نظرات و روایات و نتیجه گیری های جزئی از حادثه کربلا به دست می‌دهد.
این کتاب در هفت فصل به نگارش درآمده است. در فصل نخست واقعه عاشورا به صورت مختصر روایت شده، هرچند این بخش نیمی از کتاب را شکل داده است. در فصل دوم هم مباحث مربوط به همین موضوع است و اینکه قیام امام حسین (ع) اقدامی مسلحانه نبود. در بخش سوم هم به این بحث پرداخته می‌شود که قیام عاشورا برای تشکیل حکومت شکل نگرفته است. در چهارمین قسمت دلایل قیام مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بخش ششم به این موضوع توجه شده که قیام امام حسین (ع) با هدف نهی از منکر به وقوع پیوسته است و فصل پایانی هم به آثار و نتایج قیام عاشورا می‌پردازد. جدا از بخش اول، شش فصل بعدی این کتاب برگرفته از سخنرانی استاد جاویدان است و غنای کتاب به اندازه‌ای زیاد است که نمی‌توان تصور کرد که این مجموعه ارزشمند فقط در قالب سخنرانی بیان شده است. به هر حال اگر این کتاب در قالب یک سخنرانی منتشر شده باید گفت که در عین کم حجم بودن، اثری بسیار پرمحتواست. همچنین به لحاظ نگارش نثر این کتاب روان و همه‌فهم است.
محمدرضا سنگری در مورد این اثر گفته است: نکته هوشمندانه دیگر کتاب نحوه چینش مطالب است، چون نظمی که در ارائه اطلاعات وجود دارد، جریان‌سازی صحیحی را در خواننده ایجاد می‌کند؛ در کنار نظم کلی کتاب، مطالب پاورقی‌ها و حاشیه‌نگاری‌ها از دیگر امتیازاتی کتاب است. از نظر ظاهری هم کتاب به زیبایی ارائه شده است، چون رنگ‌بندی مطالب و جلد زیبا توانسته جذابیت‌های بصری را برای خواننده ایجاد کند. در این کتاب فقط از منابع شیعی استفاده نشده است، در این کتاب سعی شده فقط به منابع شیعی تکیه نشود. برای همین از منابع اهل سنت هم در کتاب استفاده شده است. این موضوع باعث می‌شود «کربلا؛ چگونه و چرا» منبعی قابل اتکا برای مسلمانان باشد.
محمد اسفندیاری درباره ویژگی تحلیل‌گری کتاب هم اذعان کرد: در بسیاری از کتاب‌هایی که موضوع آن مربوط به قیام عاشوراست فقط به روایت اتفاق بسنده شده است، اما در «عاشورا؛ چگونه و چرا» تحلیل‌های خوبی را شاهدیم. این ویژگی نیز نشان‌دهنده غنای مفهوم کار است و اینکه استاد جاویدان چقدر بر روی تاریخ آن دوره احاطه و دقت دارد. در این کتاب به مدد پاورقی و حاشیه‌نگاری مناسب این امکان فراهم آورده تا مطلب برای همه مخاطبان قابل درک باشد. برای مثال ممکن است بسیاری از افرادی که در کتاب نام برده شدند برای خواننده آشنا نباشد، اما پاورقی به مخاطب کمک می‌کند که با اشراف کتاب را مطالعه کند.
سعید طاووسی مسرور هم درباره این اثر گفت: همان گونه که گفته شد چاپ ششم این کتاب نشان از اهمیت و جایگاه آن دارد و مطالبی را بیان می‌کند که شاید بسیاری از آنها کمتر بیان شده است. همچنین مشاوره‌ای که استاد جاویدان در جمع‌آوری این کتاب انجام داده است به نظر تأثیر مثبتی بر کتاب دارد. علاوه بر ظاهر بسیار زیبای کتاب، باید مقدمه این اثر را به منزله یکی از امتیازات ویژه این کتاب دانست، زیرا با خواندن این بخش دو صفحه‌ای خواننده تا حدودی با بن‌مایه اثر آشنا می‌شود. همچنین منابعی که در کتاب به آنها اشاره شده جز منابع معتبر جهان اسلام هستند.