به گزارش خبرنگار مهر، نقش ابتکارها و نوآوری‌های پدافند هوایی و فرمانده فقید نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس، راهی را از میان محدودیت‌ها، فرسودگی تجهیزات و سد مستحکم حمایت‌ها از دشمن هموار کرد که تاکنون ماندگار شده است. این نوآوری‌ها با مروری به تاریخ پدافند هوایی ایران بهتر شناخته می‌شود.
روستای کبودرآهنگ در دل همدان، میزبان یکی از پایگاه‌های حساس و مهم نیروی هوایی است. پایگاه سوم شکاری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی پایگاه هوایی شهید نوژه نام گرفت از در ارتفاعات سوباشی نزدیک مرز استان همدان و کردستان مستقر شد.
نخستین ساعات جنگ تحمیلی، حزب بعث عراق علیه ایران، فانتوم‌های ایرانی، غرش‌کنان به سوی مواضع دشمن حمله ور شدند. جایی‌که رادار سوباشی در هدایت وکنترل آسمان غرب کشوربی نظیر عمل کرد.
سالهای اولیه دهه پنجاه افسران و درجه داران و همافران جوان و تحصیل کرده درایران و امریکا همراه با مستشاران برای سرپا نگهداشتن رادارها، به آمریکا اعزام شدند و توانستند دوره‌های تخصصی را فرا بگیرند. غرش شکاری‌ها و بمب افکن‌های فانتوم با هدایت افسران جوان کنترل‌کننده جنگنده‌های شکاری یا به اصطلاح «فایترکنترلر»دفاع از آسمان کشور را در مسیر تازه‌ای قرار داد.
در این بخش، ستوانی جوان و دانش‌آموخته که به تازگی ازآمریکا بازگشته است، فعالانه و مستمر کار کنترل شکاری را انجام می‌دهد. جزو شاگرد اول‌های دوره فایترکنترل بوده است و حالا هدایت جنگنده‌ها را با دانش و خلاقیت خود انجام می‌دهد.
ستوان منصورستاری، ضمن آنکه می‌آموزد و کار کنترل شکاری انجام می‌دهد، آموزش می‌دهد و جوان‌ترها را با زیر و بم کار آشنا می‌سازد. شاگردانش برای روزی خاص آماده میشوند؛ هدایت بزرگترین عملیات برون مرزی. عملیات اچ۳ در قلب عراق، کاری ماندگار به ثمر می‌نشانند. عملیات مرصاد سال ۱۳۶۷ و بمباران بی امان منطقه کرند غرب و اسلام آباد برای نابودی منافقین، دانش و تجربه فنی‌ها و راداری‌های سوباشی، کارآمدی خود را نشان می‌دهد و به خوبی نقش آفرینی می‌کند. حال، همان افراد دانش‌آموخته زیر نظر شهید منصور ستاری، پای به دوره میان‌سالی نهاده و جزو افراد بسیار متخصص، شجاع و جنگ‌دیده شده‌اند.
ستوان منصور ستاری، ضمن آنکه می‌آموزد و کار کنترل شکاری انجام می‌دهد، آموزش می‌دهد و جوان‌ترها را با زیر و بم کار آشنا می‌سازد. شاگردانش برای روزی خاص آماده میشوند؛ هدایت بزرگترین عملیات برون مرزی. عملیات اچ۳ در قلب عراق، کاری ماندگار به ثمر می‌نشانند.
سرلشگر ستاری، در تلاش برای ارائه کار بهینه در رادارسوباشی همدان بود. این رادار جزو از نخستین رادارهای نصب شده درایران توسط امریکا است که دهه ۵۰، با پیشرفت و توسعه پایگاه سوم شکاری صورت گرفت. اما سایت‌های پدافندی و راداری مانند پایگاه هوایی نوژه، که نقش اثرگذاری در دوران دفاع مقدس ایفا کردند چه زمانی و با چه هدفی در ایران شکل گرفتند؟
پدافندی شدن ایران
تلاش‌های پراکنده برای ایجاد پدافند هوایی، سال ۱۳۱۴ قوت گرفتن و گردان‌هایی با نام ضد طیاره و گردان نورافکن در نیروی ایجاد شد. حدود ۲۰ سال تا سال ۱۳۳۳ این فعالیت ها ادامه پیدا کرد و با تلاشی نه چندان در خور توجه به آموزش های ابتدایی با سازمانی پراکنده مشغول به انجام وظیفه بودند. در سال ۱۳۳۳ خیلی عجولانه تجهیزات جمع آوری شده و سازمانهای تشکیل شده به همراه پرسنل و تجهیزات به نیروی هوایی انتقال یافت که با استقبال نیروی هوایی روبرو نگردید و در سال ۱۳۳۵ مجددا به نیروی زمینی برگشت داده شد.
سال های ۱۳۳۵ و ۱۳۳۶ با اوج رقابت های جنگ سرد بین بلوک شرق و غرب مصادف بود. غربی‌ها به شدت نگران کمونیست به طرف جنوب و دسترسی و تسلط کمونیست ها بر آب های گرم خلیج فارس و اقیانوس هند بودند. در آن زمان ایران یک سد تعیین کننده در مقابل نفوذ کمونیست به حساب می‌آمد. بلوک غرب حتی نمی‌توانست به از دست دادن این سد قوی و سرنوشت‌ساز فکر کند. به همین خاطر، در تمام بخش‌های زمینی، هوایی، دریایی، دست یک گام جدی برای محکم سازی این سد دفاعی برداشتند.
در بخش پدافند هوایی هم توان خود را برای ایجاد یک پدافند هوایی قوی و مدرن به‌کار بستند و در روند این تلاش همه جانبه، تصمیم گرفته شد که در سال ۱۳۳۶ پدافند هوایی به نیروی هوایی انتقال یابد و این شروعی بود برای تشکیل یک پدافند قدرتمند و مدرن هوا پایه برای دفاع از منافع غرب، البته با ثروت و دارائی‌های مردم ایران.
از سال۱۳۳۶ تا ۱۳۴۸ به مدت ۱۲ سال زمان برای ایجاد زیرساخت‌های پدافند هوایی صرف شد. رادارهای دوربرد قدیمی به تدریج جای خود را به رادارهای جدید و ساخت روز دادند. سامانه‌های زمین به هوا از جمله تجهیزات قدیمی و مدرن ساخت روز وارد عرصه پدافند هوایی کشور شد.
در همین زمان،ساخت تجهیزات و زیرساخت‌های مورد نیاز پدافند هوایی نیز آغاز شد. ۱۰ پایگاه هوایی استاندارد ناتو و گردان‌های نگهداری و پروازی ساخته شد. ساخت همزمان ۲۰ ایستگاه رادار در نقطه‌های گوناگون که بتواند کل فضای کشور را پوشش دهد، از دیگر گام‌هایی بود که برداشته شد. همچنین ۱۴ گردان زمین به هوا که تمامی تجهیزات و زیرساخت‌های در حال واگذاری از نیروی هوایی را در بر می‌گرفت، کار خود را آغاز کردند.
اما برای آموزش این افراد چه گامی برداشته شد؟
دانشجویان برای گذراندن دوره‌های فنی و عملیاتی انواع سلاح‌های پدافندی به کشورهای غربی اعزام شدند. در سال ۱۳۴۸ دستور تشکیل پدافند هوایی صادر شد. در مدت ۲سال، فرآیند شکل‌گیری پدافند هوایی کامل شد.
ده پایگاه هوایی، ۲۰ ایستگاه رادار و ۱۴ گردان زمین به هوا، در پدافند هوایی مدرن ایران، به شکلی ناگهانی و ضربتی راه‌اندازی شد. گرچه قصد و هدف این تلاش، حفظ منافع غرب بود اما پرسنل تحصیل‌کرده پدافند هوایی توانستند از این آموزش و امکانات ایجادشده، بهترین بهره را ببرند. این ذکاوت و هوشمندی به ویژه در دوران دفاع مقدس به خوبی اثرمندی خود را نشان داد.
جمهوری اسلامی ایران در آغاز جنگ تحمیلی از یک پدافند هوایی قدرتمند هواپایه بود که تقریبا بر فضای کشور سیطره داشت ( به جز مناطقی که هنوز پوشش راداری آن تکمیل نشده بود برخوردار بود. می توان گفت در منطقه، ایران دارای پدافند هوایی پدافندی یک پارچه منسجم، کارآمد و در نوع خود کم‌نظیر، برخوردار بود.
روزهای آغازین جنگ تحمیلی، کشور عراق از نیروی هوایی درخورتوجهی که برای کشور تهدیدی محسوب شود برخوردار نبود. عراق با یک پدافند فراگیر زمین پایه و برگرفته از سیاست های کلی بلوک شرق، پوشش یافته بود. گرچه پدافند هوایی زمین پایه عراق نوپا بود و به دلیل نداشتن آموزش ها، از یکپارچگی کامل برخوردار نبود، اما یک پوشش قابل قبول روی کشور عراق وجود داشت.
نقش پدافند هوایی در پشتیانی از نبردهای سطحی
با حمایت‌های غرب از عراق و ادامه روند نوسازی نیروی هوایی عراق از یک سو و فرسودگی نیروی هوایی و پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر، تسلط دشمن بر فضای کشور شدت بیش‌تری یافت. نیروهای درگیر در میدان نبرد، پوشش پدافند هوایی را به ویژه در مواقع پیشروی و هجوم به سمت دشمن، نیاز داشتند. پدافند هوایی، در پشتیبانی بخش عمده‌ای از عملیات زمینی مشارکت داشت. از عملیات شکست حصر آبادن تا عملیات مرصاد، نقش کلیدی پدافند هوایی به وضوح نمایان است.
ده پایگاه هوایی، ۲۰ ایستگاه رادار و ۱۴ گردان زمین به هوا، در پدافند هوایی مدرن ایران، به شکلی ناگهانی و ضربتی راه‌اندازی شد. گرچه قصد و هدف این تلاش، حفظ منافع غرب بود اما پرسنل تحصیل‌کرده پدافند هوایی توانستند از این آموزش و امکانات ایجادشده، بهترین بهره را ببرند. این ذکاوت و هوشمندی به ویژه در دوران دفاع مقدس به خوبی اثرمندی خود را نشان داد.
شکل‌گیری قرارگاه رعد
دشمن با تجهیزاتی که در اختیار داشت، در عملیات بدر و خیبر به برتری مطلق روی منطقه دست یافت و هوایماهای پهن‌پیکر حمل و نقل دشمن، به راحتی روی منطقه پرواز می‌کردند. این عمیات اگرچه خسارت‌های فراوانی به همراه داشت و پرسنل پدافند هوایی روحیه خود را از دست دادند، اما درس بزرگی برای پدافند هوایی به ارمغان آوردند و تصمیم‌سازان دفاع هوایی کشور را به تفکر واداشت.
شهید ستاری که همراه با شهید عباس بابایی، از نزدیک شاهد این مشکلات و ناکامی‌ها در منطقه بود، تصمیم‌ها و زمینه‌چینی برای تحولی در عملیات بعدی یعنی والفجر۸ را فراهم می‌کرد.
او و دیگر بزرگان پدافندی هوایی به این نتیجه رسیدند که شناخت کافی از دشمن و برتری‌های هوایی او، نبرد متعارف در مقابل چنین دشمن برتر را کنار می‌زند و شکل تازه‌ای از مقابله را طلب می‌کند.
در این عملیات به این نتیجه رسیدند که نوتن طرح و دستورالعمل خارج از منطقه عملیات اشتباهی جبران ناپذیر و منتظر ماندن برای هر دستوری از رده بالا فاجعه است. بر همین اساس، در نخستین گام، تشکیل قرارگاه رعد اقدام شد. این قرارگاه مأموریت پشتیبانی از عملیات و درگیری نیروها در سراسر کشور را بر عهده داشت.
والفجر۸ و نوآوری‌ها
تجربه عملیات بدر و خیبر اثر نامطلوبی روی پدافند هوایی گذاشته بود. گرچه پدافند هوایی با تلاش‌های خود توانسته بود هجوم دشمن را در داخل کشور مهار کند و تمامی حملات دشمن به مناطق حساس و حیاتی قطع شود.در این ایام شهید بابایی مسولیت معاونت عملیات نهاجا را بر عهده داشتند. مدرسه نیمه‌سازی در اهواز شهید ستاری و بابایی حضور داشتند. در نخستین روز شروع کار قرارگاه رعد، چگونگی و علت دستور تشکیل قرارگاه رعد توسط شهید ستاری ابلاغ شد. شهید ستاری در طول ۳ ماه پیش از شروع عملیات والفجر۸ همراه با قرارگاه بود و با ایده‌ها و طرح‌های نوآورانه راه دفاع هوایی را در آن شرایط دشوار هموار می‌کرد.
تجربه عملیات بدر و خیبر اثر نامطلوبی روی پدافند هوایی گذاشته بود. گرچه پدافند هوایی با تلاش‌های خود توانسته بود هجوم دشمن را در داخل کشور مهار کند و تمامی حملات دشمن به مناطق حساس و حیاتی قطع شود.در این ایام شهید بابایی مسولیت معاونت عملیات نهاجا را بر عهده داشتند.
ریشه همه نوآوری‌ها و ابتکارهای عملیات والفجر۸ به شهید ستاری وصل می‌شد. این عملیات برای قرارگاه رعد محرمانه بود، به طوری که هیچ کدام از نفرات از چگونگی مأموریت یکدیگر اطلاع نداشتند.
در این عملیات با نوآوری شهید ستاری و دیگران گام‌های مهمی برداشته شد از جمله این‌که در ازای هر سیستم پدافند هوایی اصلی، ۳ سری وسایل فریب کاملا مشابه به وسایل اصلی وجود داشت، به طوری‌که پاسخگوی عکس‌برداری اپتیکی- حرارتی و راداری دشمن باشد. تجهیزات فریب در مهندسی رزمی قرارگاه رعد ساخته می‌شد. تعدادی منبع تغذیه برای پخش امواج از لامپ‌های ضعیف‌شده سامانه موشکی هاک ساخته شد تا با این کار، امواج از سایت‌های فریب مشابه سایت‌های اصلی پخش شود.
سه برابر موضع اصلی، موضع یدکی برای جابه‌جایی سریع تجهیزات آماده بود. مواضع و سایت‌ها خیلی ساده و اکثراً در مناطقی که دارای پوشش گیاهی زنده بود به شکلی ساخته شد که کمترین تغییرات روی زمین ایجاد شود. همیشه یک سایت هاگ آماده به حرکت بسته شده به خودرو آماده بود که با صدور دستور به سمت موضع از قبل آماده شده حرکت کند. تمرین های گسترده با هدف سرعت بخشیدن به استقرار و ضد استقرار تجهیزات در کمترین زمان ممکن اثر خود را نمایان کرده بود به طوری‌که استقرار سایت های هاگ به کمتر از ۱۰ ساعت رسیده بود.
این‌گونه بود که با تلاش‌های شهید ستاری و همراهانش، یکی از حماسه های شکوهمند تاریخ پدافند هوایی به وقوع پیوست. وقایع و تحولات لحظه ای این عملیات، تاکتیک‌ها و روش های به‌کار گرفته شده در آن زمینه‌ساز پیشرفت امروز کشور در عرصه دفاع هوایی است. گفتنی است امیرسرلشگر منصور ستاری در ۱۵ دی ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه اصفهان به همراه تعدادی از افسران بلندپایه نیروی هوایی و همرزمان اش به درجه رفیع شهادت نائل آمد.