به گزارش خبرنگار مهر، براساس قانون بودجه سال ۹۸، وزارت نفت موظف است نفت خام را به صورت منظم و مستمر در بورس انرژی عرضه کند. اما با نگاهی به اطلاعیه‌های عرضه موجود در سایت بورس انرژی مشخص می‌شود که برای اولین بار در سال ۹۸، هفته گذشته نفت در بورس عرضه نشد؛ فارغ از اینکه عرضه منظم و مستمر نفت در بورس، وظیفه قانونی وزارت نفت است، عرضه پایدار نفت در بورس می‌تواند به عنوان عاملی جذاب، انگیزه مشتریان را برای خرید نفت ایران از بورس افزایش دهد.
اصلاح ساز و کار بجای توقف
با توجه به افزایش مستمر ریسک‌های ناشی از خرید نفت ایران در شرایط تحریم، بهتر است وزارت نفت به جای متوقف کردن عرضه نفت خام در بورس، سازوکار موجود را اصلاح کند. با نگاهی به شرایط فعلی خرید نفت خام از بورس، مشخص می‌شود که موانعی بر سر راه موفقیت عرضه‌های نفت در بورس وجود دارد. با وجود اینکه در چند ماه اخیر به تدریج برخی موانع رونق معاملات نفت در بورس برطرف شده است، اما همچنان موانعی بر سر راه موفقیت عرضه‌های نفت در بورس وجود دارد. مهم‌ترین این موانع عبارتند از:
۱- قیمت پایه بالا
در حال حاضر، قیمت پایه نفت ایران که در بورس عرضه می‌شود، برابر با متوسط قیمت نفت برنت با لحاظ نمودن اختلاف (دلتا) مندرج در OSP برای بازار مدیترانه به‌عنوان کم‌ترین قیمت رسمی فروش نفت ایران است. اگرچه شرکت نفت در معدود معاملات موفق بورس نشان داد که حاضر به کاهش محدود قیمت پایه بوده است، اما خریداران بالقوه پیش از ورود به معامله و اعلام قیمت پیشنهادی خود در تابلو، اطلاعی از حداکثر تخفیف ممکن در عرضه‌های جاری و پیش‌رو ندارند و این امر باعث کاهش انگیزه آنان برای ورود به معامله شده است.
۲- میزان بالای رقم پیش‌پرداخت
متقاضیان برای خرید نفت از بورس، باید ۶ درصد از مبلغ محموله مورد سفارش را به‌عنوان پیش‌پرداخت به‌حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) واریز کنند. این مبلغ برای خرید یک محموله ۱ میلیون بشکه‌ای و با نفت ۶۰ دلاری، ۳.۶ میلیون دلار و رقم قابل‌توجه است. این مبلغ فقط برای ورود به معامله است و تضمینی برای معتبر بودن قیمت نزد خریدار و فروشنده محسوب می‌شود. ریشه این رقم نیز به جریمه ۵ درصدی فسخ معامله و کارمزدهای نهادهای وابسته به بورس بازمی‌گردد. به‌بیان‌دیگر اگر کسی نفت را در رقابت خریداری کرد و به هر دلیل نتوانست و یا نخواست آن را دریافت کند، باید ۵ درصد جریمه پرداخت کند. بالا بودن مبلغ پیش‌پرداخت و همچنین جریمه تعیین‌شده در کنار زیاد بودن ریسک بازگشت پیش‌پرداخت ارزی در شرایط تحریم، باعث می‌شود سرمایه‌گذاران، کمتر ریسک ورود به این بازار را بپذیرند و خودبه‌خود از خرید نفت از بورس منصرف شوند.
۳- وجود مسیرهای موازی بورس برای فروش نفت
عموم مشتریان داخلی و خارجی که در حال حاضر اغلب واسطه خرید نفت هستند و خود پالایشگاه یا شرکت نفتی نیستند، به علت کم‌هزینه بودن مذاکره در کمیته فروش نفت، این مسیر را به فرآیند شفاف و رقابتی بورس ترجیح می‌دهند. زیرا می‌توانند بدون پرداخت هرگونه هزینه‌ای، وارد فرآیند مذاکره و تعیین قیمت شوند و پس از آن با دریافت اسناد اولیه، واسطه‌گری خود را برای رساندن نفت به خریداران نهایی پیگیری نمایند. در این شرایط تعدد واسطه‌ها شرایطی را پیش آورد که شناخت مشتری اصلی از مشتریان غیر واقعی امکان پذیر نیست و در عین حال باعث آشفتگی در بازار فروش نفت کشور شده است.
چه باید کرد؟
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد حل مشکلات صادرات نفت کشور و شکل دهی یک بازار منظم، شفاف و پایدار برای فروش نفت کشور، در گرو تسهیل شرایط معامله نفت در بورس انرژی است. بر این اساس لازم است وزارت نفت به جای توقف عرضه‌های منظم در بورس، اقدامات زیر را انجام دهد:
۱- تمامی متقاضیان خرید و صادرات نفت و میعانات گازی را صرفاً به حضور در فرآیند معامله نفت در بورس انرژی ارجاع دهد.
۲- قیمت پایه در هر عرضه نفت خام را برابر با ۱۵ دلار کمتر از قیمت نفت خام برنت، به عنوان حد پایین قیمت برای رقابت تعیین کند.
۳- میزان پیش‌پرداخت برای ورود به فرآیند خرید نفت از بورس را به میزان ۶ درصد و حداکثر تا سقف ۲ میلیارد ریال تعیین کند.
فرشته رفیعی
دبیر گروه اقتصادی