خبرگزاری مهر، گروه جامعه_الهه ابراهیمی: خانم دکتر از راننده ون می خواهد به سمت راست بپیچد. مسیر را چشمی بلد است. نشانه گذاری کرده که بعد از ورود به محله دست چپ چهارمین کوچه را باید داخل برویم. مدیر مدرسه سر کوچه ای منتظراست و می توان مدرسه را یافت.
اینجا محله حلیم آباد قاسم آباد یکی از محلات حاشیه ای شهر زاهدان است. کودکان قد و نیم قد با لباس محلی و عموما بدون کفش در کوچه و پس کوچه های بی نام و خاکی محله در کنار تلی از زباله رها شده، مشغول بازی هستند. بوی تعفن زباله های رها شده در مسیر عبوری ون حس می شود. مسیر تردد پر از چاله های ریز و درشت است و سگ‌های ولگرد از گوشه و کنار خرابه های محله دیده می شود. خبری از خانه های کپری نیست و دیوار خانه ها سنگ چین شده اند، در خانه‌ای باز است و پدر و پسری زباله هایی را که جمع کرده اند را از یکدیگر تفکیک می کنند.
ماشین در کنار جمعیت می ایستد. دختر جوانی که مدیر مدرسه است به استقبال می آید. نامش ریگی است. چند سالی است که از مشهد به زاهدان آمده است. اصلیتش زاهدانی بوده اما سالهاست در مشهد ساکن بوده است. خودش می گوید که چند سالی است که خانه به خانه می رود و از والدین بچه ها می خواهد که اجازه بدهد به بچه هایشان درس بدهد. اما دو سال پیش که طرح مدارس استیجاری در زاهدان راه اندازی شد، درخواست می کند که مدرسه در محله حلیم آباد تاسیس کند که در نهایت با درخواست او در قالب طرح جذب بازمانده از تحصیل موافقت می شود. خانه ۳۶۰ متری را به ودیعه ۵ میلیون و ماهی ۸۰۰ هزار تومان اجاره می کند تا پیش دبستانی و دبستان دخترانه غیردولتی حمایتی آفتاب را تاسیس کند.
این مدرسه در دو شیفت ۳۴۰ دانش آموز دختر را تحت تعلیم دارد. زیربنای خانه تبدیل به مدرسه شده، ۳۶۰ متر است و ۳۱۰ متر آن حیاط است. دیوارهای مدرسه پر از نوشته است: بابا – آب – نان- ادب- مادر- نماز ستون دین است و ... مدرسه پنج کلاس دارد. فضای کلاس ها بسیار خفه کننده و تعداد دانش آموزان هر کلاس بیش از استاندارد است؛ کلاس اول ۵۷ دانش آموز دارد. در هر نیمکت سه تا پنج دانش آموز متناسب با جثه شان کنار هم نشسته اند. تعداد کمی از دانش آموزان روپوش مدرسه به تن دارند و بیشتر با لباسهای محلی اما با مقنعه در کلاس درس حاضرند. دانش آموزانی در کلاس نشسته اند که سن و سالشان با رده تحصیلی شان یکی نیست. دخترانی که به دلیل نبود مدرسه از تحصیل بازمانده اند اما با تاسیس این مدرسه فرصت خواندن و نوشتن را یافته اند.
مدیر مدرسه می گوید: «مادامی که چیزی از دانش آموزان نخواهیم، والدینشان مخالفتی با مدرسه آمدنشان ندارند اما به محض اینکه بگوییم دفتر یا کتابی را تهیه کنید، فردا نیمی از دانش آموزان به مدرسه نمی آیند. برای همین از خیرین می خواهیم که برای دانش آموزان دفتر، مداد و تراش بیاروند. اگر همراه لوازم التحریر مواد غذایی توزیع شود، بهتر است زیرا برخی خانواده‌ها، برای دریافت این کمک ها فرزنداشان را به مدرسه می فرستند. در حقیقت این کمک ها نوعی تشویق کردن دانش آموزان و خانواده ها است.»
با ورود به هر کلاس به دانش آموزان یاد داده اند که بلند شوند و سلام کنند. تعدادی خجالت می کشند تعدادی شیطنت می کنند تعدادی هم دوست دارند حرف بزنند. از آنها می پرسم درس خواندن را دوست دارید؟ فریاد می زنند: «بله» اما در میان صداهای بلند دانش آموزان دخترانی هستند که سکوت می کنند. معلم کلاس می گوید: دانش آموزانم نگران این هستند که مدرسه فردا دایر نباشد.
دانش آموزان برای گرفتن بسته هایشان سعی دارند آرام سر جایشان بنشینند اما از شوق گرفتن بسته ها گاهی نمی توانند خود را کنترل کنند حتی تعدادی شیطنت می کنند و بسته را زیر نیمکت می گذارند تا بسته دیگری را دریافت کنند! خیرین به خوبی با این برخوردها آشنا هستند و در برابر خواسته مجدد تنها لبخند می زنند.
طرح جذب بازمانده از تحصیل
دفتر تسهیل گری و توسعه محلی زیر نظر دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری سیستان و بلوچستان مردادماه سال ۹۷ شروع به کار کرد. هدف از ایجاد این دفاتر کاهش آسیب های اجتماعی و توانمندسازی جامعه محلی است. با این هدف تصمیم گرفته می شود که در تعدادی از محلات حاشیه ای شهر زاهدان مدارس غیرانتفاعی تحت عنوان طرح جذب بازماندگان از تحصیل راه اندازی شود. این مدارس به صورت غیردولتی زیر نظر اداره کل آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان در محلات همچون شیرآباد مجدیه، قاسم آباد، کریم آباد، حلیم آباد، همت آباد و ... با کمک خیرین تاسیس شد.
در بررسی‌های سال گذشته دفتر تسهیل گری و توسعه محلی از این محلات ۶ هزار دانش آموز بازمانده از تحصیل شناسایی شد. دختر و پسرانی که در سن قانونی تحصیل بودند اما به دلیل نبود فضای آموزشی از تحصیل بازمانده بودند. خروجی فعالیت این دفاتر صدور مجوز تاسیس ۲۰ مدرسه بود که در نهایت ۱۴مدرسه در محلات حاشیه شهر زاهدان با حضور تعدادی خیر و همکاری آموزش و پرورش تاسیس شد. مدارسی که در واقع خانه های استیجاری هستند که تبدیل به محیط آموزشی شدند.
در گام نخست به دنبال تامین فضای آموزشی مورد نیاز در این محلات هستیم تا دانش آموزان از سالهای بعد در سن قانونی وارد مدرسه شوند اما گام مهمتر افزایش کیفیت آموزشی در این مدارس استتعداد دانش آموزان بازمانده از تحصیل در محله های حاشیه شهر زاهدان بیش از ۶هزار نفر است که سال گذشته شناسایی شدند. به گفته ورشویی مدیر دفتر تسهیل گیری و توسعه محلی شیرآباد دو زاهدان، ۱۵۰۰ دانش آموز بازمانده دیگر تنها در محله شیرآباد برای سال تحصیلی ۹۸- ۹۹ شناسایی شده است اما کمبود فضای آموزشی در کنار مسایل اقتصادی موجب شده تا روند جذب این دانش آموزان کند باشد. ۸۰ درصد این بازماندگان از تحصیل فاقد شناسنامه هستند که با کارت واکسن با معرفی نامه از فرمانداری در مدارس ثبت نام کرده اند. تعدادی کمی از فاقدین شناسنامه اتباع خارجی هستند اما عمده آنها به دلیل عشایر بودن یا بی اهمیت بودن موضوع شناسنامه در خانواده ها، شناسنامه ندارند.
ورشویی امیدوار است که طرح جذب بازماندگان از تحصیل در محله های حاشیه ای زاهدان ادامه دار باشد از این رو از خیرین سراسر کشور درخواست دارد که برای توسعه این مدارس و ابقا آنها در سالهای بعدی توجه ویژه ای داشته باشند. اگرچه او نیز مانند مدیران این مدارس نگران دایر بودن این مدارس در سالهای آتی است اما درباره برنامه آینده دفاتر تسهیل گری می گوید: در گام نخست به دنبال تامین فضای آموزشی مورد نیاز در این محلات هستیم تا دانش آموزان از سالهای بعد در سن قانونی وارد مدرسه شوند اما گام مهمتر افزایش کیفیت آموزشی در این مدارس است.
معلمانی با حقوق ۵۰۰ هزار تومان
طرح ایجاد مدارس غیرانتفاعی با عنوان طرح «جذب بازمانده از تحصیل» در محلات حاشیه ای شمال شهر زاهدان با حداقل امکانات آموزشی برای دانش آموزان و حتی معلمان در حال اجراست. خانواده هایی که تمایل دارند کودکانشان تحصیل کنند با خانواده هایی که این تمایل را ندارند، برابر است. علت اصلی نیز مشکلات اقتصادی است اما طرح مذکور با تمام مشکلات در فرهنگ سازی و بهبود وضعیت فرهنگی این محلات قطعا بدون تاثیر نخواهد بود.
کار سختی است سر و کله زدن با پسرانی که سن بالای ۹ سال دارند اما یک روز هم پشت نیمکت مدرسه ننشسته اند و با محیط مدرسه بیگانه بودندمهدی برزگر مقدم مدیر و موسس مدرسه دبستان پسرانه غیردولتی نواندیشان نورهدایت در این می‌گوید: تمامی دانش آموزان این مدرسه که در دو شیفت پذیرش شده اند تا پیش از تاسیس این مدرسه در کوچه و پس کوچه های خاکی شیرآّباد مجدیه رها بودند. با اجرای این طرح همه اینها را از کوچه جمع کردیم و به پشت میز آوردیم. کار سختی است سر و کله زدن با پسرانی که سن بالای ۹ سال دارند اما یک روز هم پشت نیمکت مدرسه ننشسته اند و با محیط مدرسه بیگانه بودند. البته با تلاش بسیار، دانش آموزان با محیط مدرسه آشنا شدند و شاهد علاقه مندی آنها هستیم. دانش آموزانی که سال دوم تحصیل آنهاست نسبت به سایر دانش آموزان علاقه مندی بیشتری دارند. آنها با سبک جدیدی از زندگی فارغ از آن چیزی که می دانستند، آشنا شدند.
این مدیر مدرسه از وضعیت حقوق معلمان در این طرح نیز می گوید: «آموزش دادن به دانش آموزانی که سن قانونی تحصیل آنها گذشته بسیار سخت است. در برخی از کلاس ها به دلیل نبود معلم و فضای آموزشی ناچاریم دو پایه تحصیلی را در یک کلاس بنشانیم و آموزش دهیم. این معلم با حقوق ۵۰۰ تومان باید تمام این کارها را انجام دهد. معلم های این مدارس خرید خدمت هستند.»
کلاس درس برزنتی
موسسان و مدیران مدارس استیجاری محله های حاشیه زاهدان با تمام مشکلات تلاش دارند این مدارس را در سالهای بعدی حفظ کنند. اما مشکلات مالی و گاهی عدم همراهی مالک با آنها برای آنها مشکل ساز شده است. جهان تاب موسس پیش دبستانی و دبستان غیردولتی پسرانه بنیامین و دخترانه باغ ستاره در محله همت آباد در این باره می گوید: این محله تنها این مدرسه را دارد. تا دو سال پیش دختر و پسران این محله از درس خواندن محروم بودند زیرا فضای آموزشی وجود نداشت و اگر والدینی می‌خواستند که فرزندانشان را به مدرسه بفرستند باید به محله های اطراف می فرستادند که بسیار دور است. اما با اجرای طرح بازماندگان از تحصیل، نخستین مدرسه تاسیس شد. مالک این خانه ۳۰۰ متری برای امسال درخواست ۴۰ میلیون تومان پول پیش و ماهی ۸۰۰ تومان کرد و به سختی این پول را تامین کردیم. از آنجا که در این محله خانه مناسب دیگری وجود ندارد اگر سال آینده مالک همکاری نکند تنها مدرسه این محله تعطیل خواهد شد.
چانه زدن با مالک مدارس استیجاری یکی از مشکلات اصلی تمام موسسان است. مشکلات دیگر چانه زدن با والدینی است که مانع از ادامه تحصیل کودکانش هستند یا والدینی که اصرار دارند که فرزندنشان به کلاس درس بروند اما به دلیل کمبود فضای آموزشی امکان ثبت نام وجود نداردچانه زدن با مالک مدارس استیجاری یکی از مشکلات اصلی تمام موسسان است. مشکلات دیگر چانه زدن با والدینی است که مانع از ادامه تحصیل کودکانش هستند یا والدینی که اصرار دارند که فرزندنشان به کلاس درس بروند اما به دلیل کمبود فضای آموزشی امکان ثبت نام وجود ندارد. کمبود فضای آموزشی و تعداد بالای دانش آموزان دراین محلات موجب شده تا کلاس درس برخی از پایه های تحصیلی در وسط سالن مدرسه باشد. مدیر مدرسه دبستان پسرانه غیردولتی روشنگران ناچار شده وسط سالن با نصب چادر برزنتی، کلاس درس تشکیل دهد. او تنها از خیرین می خواهد که کمک کنند تا وسایل سرمایشی این مدارس تامین شود زیرا جریان هوا در کلاس های درس کوچک بدون پنجره با حجم بالای دانش آموزان، سنگین است.
کمک از خیرین برای برآورده شدن آرزوها
ساعت ۱۲ ظهر است، آفتاب در همت آباد زاهدان همچنان سوزان است. دانش آموزان دو شیفت مدرسه در حیاط کوچک (دختر و پسر) کنار هم جمع شدند تا برای خیرینی که از تهران آمدند سرود ملی و سرود قهرمانان را بخوانند. همهمه است، تلاش مدیر مدرسه برای نظم بخشیدن به صف بی نتیجه است، دانش آموزان شیفت صبح که پسر هستند بی‌قرار رفتن هستند شاید هم بی‌قرار گرفتن هدایای خود از خیرین.
شاید در ذهنشان تصور می‌کنند که امروز نیز همانند سال گذشته صاحب کفش ورزشی خواهند شد اما هر چه منتظرند. تعدادی از آنها زیرچشمی نگاه می‌کنند و تعدادی هم لبخند می زنند و در قاب دوربین عکاسی معلم شان با خیرین قرار می گیرند. لحظه انتظار دانش آموزان در به صف شدنشان برای گرفتن هدیه در کنار لبخند تشکر آمیز موسس مدرسه به روی خیرین، تفسیر هیچ کدام در واژه‌ها نمی‌گنجد. موسس مدرسه امسال در حالی که از خیرین طلب کفش دارد، تلاش دارد نگرانی خود برای بسته شدن تنها مدرسه محله همت آباد را به خیرین نشان دهد. او یک مادر تنهاست که برای کودکان محروم شهرش مدرسه آرزو دارد.