خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-آذر مهدوان: علی رغم راه اندازی مکانیسم تسهیل تجارت موسوم به اینستکس در ژانویه سال ۲۰۱۹ توسط فرانسه، آلمان و انگلیس وبا گذشت یازده ماه از ثبت این سیستم هنوز اقدام محسوسی از طرف اروپا در این خصوص دیده نشده است.
هرچند به تازگی ۶ کشور اروپایی بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند امادگی خود را برای پیوستن به این کانال مالی را اعلام کردند اما از منظر برخی کارشناسان این سیستم نمی تواند در مقابل تحریم های آمریکا چاره ساز باشد. بخصوص اینکه رفتار اروپا برعکس وعده هایشان در مقابل خروج یکطرفه آمریکا منفعلانه بوده است و با همه این ها انتظار هم دارد ایران همچنان وفادار به این توافق هسته ای بماند.
در خصوص جزییات کانال مالی اینستکس و اینکه آیا ترکیه هم می تواند به این سیستم بپیوندد خبرنگار مهر گفتگویی با دکتر «یشیم دمیر» پژوهشگر مسایل سیاسی ایران و عضو مرکز مطالعاتی «آنکا» تنظیم کرده است که در ادامه می خوانید.
*شش کشور بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند اعلام کردند که در راستای تداوم حمایت اروپایی‌ها از برجام و اجرای بخش اقتصادی آن، اکنون در فرایند پیوستند به ابزار حمایت از تبادلات تجاری موسوم به اینستکس هستند که پس از طی فرایندهای قانون داخلی مربوط به هر کشور، تکمیل خواهد شد. با این حساب اگر این ساز و کار مالی فعال شود تا چه حد در محدود کردن تحریم های آمریکا علیه ایران تاثیرگذار خواهد بود؟
رئیس جمهور آمریکا در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد که در پی آن هم کشورهای اروپایی عضو برجام بخصوص آلمان، انگلیس و فرانسه از این تصمیم آمریکا ابراز تاسف کرده و پایبندی خودشان نسبت به توافق هسته ای عنوان کردند.
قبل از اجرای تحریم ها نیز این سه کشور با صدور بیانیه ای مشترک مطرح کردند که هیچ گونه تحریمی علیه ایران اعمال نخواهند کرد و در چارچوبی کاملا قانونی مراودات اقتصادی خود را با ایران ادامه خواهد داد.
اروپا علی رغم تحریم های آمریکا با این بیانه نشان می دهد که همچنان مصصم در گسترش روابط اقتصادی با ایران است.
با مسدود شدن برخی بانکهای ایرانی و ایجاد محدودیت در سیستم بانکی سوئیفت موجب شد شرایط اقتصادی ایران را با چالش های بسیاری همراه کند. در نتیجه اروپا تصمیم گرفت این ساز و کار مالی اینستکس را بدون استفاده از دلار آمریکایی برای مبادلات تجاری راه اندازی کند.
اتحادیه اروپا بزرگترین شریک اقتصادی و مالی آمریکا است و بسیار طبیعی است که تحت تاثیر تحریم های ایران قرار بگیرد.
حاکمیت آمریکا بر اقتصاد جهانی موجب وابستگی کشورهای اروپایی و دیگر کشورها شده است. در نتیجه با آغاز دومین دور تحریم ها کم کم این کشورها تاثیر آن را حس کردند و در چی آن نیز اتحادیه بخشنامه انسداد اتحادیه اروپا را بروز کرد تا از آثار سوء اقدامات ایالات متحده بر منافع آن دسته از شرکت‌های اتحادیه اروپا که به تجارت قانونی با ایران مشغولند، کاسته شود.
در ابتدا برای پاسخ سوالتان باید توضیح مختصری در خصوص اینستکس بدهم:
اینستکس را می توان به عنوان جایگزینی برای سیستم مالی جهانی تحت سلطه ایالات متحده (سوئیفت) توصیف کرد. این سیستم برای روابط تجاری آسان تر میان اروپا و ایرا ن راه اندازی شده است. چون مبادلات با دلار نخواهدبود برای همین تاثیرپذیری از تحریم های آمریکا علیه ایران را تحدید خواهد کرد.
تاکنون چند میلیون یورو به این سیستم اختصاص داده شده است ضمن اینکه این سیستم فعلا برای فروش نفت نیست بلکه فقط برای موادغذایی و تجهیزات دارویی مدنظر گرفته شده است. برای همین هم ایران از این سیستم خیلی خشنود نیست.
وقتی به وضعیت اقتصادی اتحادیه اروپا نگاه کنیم، می بینیم که وضعیت چندان مطلوبی وجود ندارد. برای همین، در کنار اینکه قطع همکاری اقتصادی اروپا با آمریکا غیر ممکن است، دولت های زیادی که شجاعت حفظ روابط تجاری خود با ایران را داشته باشند در این شرایط وجود ندارد.
در این میان عضویت شش کشور دیگر به این سیستم نشان می دهد مسیر خوبی برای اینستکس هموار شده است. اگر روسیه و چین هم به این مکانیسم بپیوندد خرید وفروش نفت هم آسان تر خواهد بود.
*آیا در صورت اجرا و گسترش این سیستم، قدرت جهانی دلار تضعیف می شود؟
اگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا در اجرای این سیستم باثبات تر باشند قطعا می تواند حاکمیت ایالات متحده بر اقتصاد جهانی را تضعیف کند.
این سیستم می تواند هم به خود اروپا که تحت تحریم ها تعرفه های گمرکی آمریکا هستند، کمک کند. اروپا اگر اعتبار این سیستم را اثبات کند دیگر دولت ها هم در عضویت به این سیستم ترغیب می شوند.
در نتیجه این کانال مالی صرفا برای دارو و مواد غذایی نخواهد بود و اهرمی مقابل هژمونی تجاری آمریکا خواهد بود.
اینستکس به تنهایی نمی تواند قدرت جهانی دلار آمریکا را کاهش دهد. هر چقدر ارزش یورو افزایش یابد متعاقبا ارزش دلار هم افزایش خواهد یافت برای همین جایگزین شدن یورو جای دلار سخت به نظر می رسد افزایش قدرت یورو بسته به تلاش کشورهای اروپایی بخصوص آلمان و فرانسه است. در این حالت با ایجاد یک روش جایگزین پرداخت برای دلار، می توانند تأثیرات منفی تحریم ها را نیز به حداقل برسانند.
با استفاده از این سیستم، وابستگی به ایالات متحده کاهش می یابد و گسترش روابط تجاری بین المللی شرایط اقتصادی متنوع تری ایجاد خواهد شد.
*آیا ترکیه می تواند عضو اینستکس شود؟
تهدیدات تحریمی از سوی آمریکا همانطور که کشورهای منطقه ای تحت تاثیر قرار داده، ترکیه را نیز درگیر این مساله کرده است. ترکیه با توجه منافع خود با کشورهای اتحادیه اروپا و ایران روابط اقتصادی دارد.
حتی نیمی از صادرات ترکیه به کشورهای اروپایی است. در این شرایط نیاز است ترکیه برای تداوم روابط اقتصادی خود با ایران و کشورهای اروپایی باید تلاش کند تا به اینستکس بپیوندد.
ایران یکی از مهم ترین همسایه ترکیه به شمار می رود که همکاری اقتصادی بسیار قوی بین دو کشورحاکم است. اما تحریم ها صادرات و واردات میان دو کشور را کاهش و در نتیجه اقتصاد ترکیه را تحت تاثیر قرار داده است. این تأثیرپذیری ناشی از وابستگی اقتصاد ترکیه به اقتصاد جهانی است
هر چقدر هم که ترکیه در مقابل تحریم های آمریکا علیه ایران موضع گیری کند و اظهارات مقامات ترکیه در راستای تداوم روابط تجاری با ایران باشد، اما ترکیه برای تسهیل در معادلات تجاری با کشورهای مذکور باید وارد این ساز وکار تجاری شود.
*علی رغم توافق هسته ای رفتار کشورهای اروپایی در اجرای آن منفعلانه بود. آیا در خصوص اینستکس هم شاهد چنین رفتاری خواهیم بود؟
در اصل می توان چنین تحلیل کرد که اینستکس نوعی پاسخ کشورهای اروپایی در مقابل برتری اقتصادی و سیاسی آمریکا است. اینستکس فرصتی است برای ایران اروپا و دولت هایی که با تهدید تحریم ها مواجه هستند.
اتحادیه اروپا می خواهد با این روش ایران را در برجام نگه دارد. اما ابتدا باید اعتماد ایران را جلب کند زیرا ایران اروپا را مسئول بحران های ناشی از تحریم های آمریکا می داند و دلیل آن هم تاخیر این کشور در اجرای اینستکس عنوان می کند. اما اروپا هم انتظار دارد ایران از اف ای تی اف( کنواسیون مقابله با پولشویی و تروریسم) پیروی کند.