به گزارش خبرگزاری مهر، مراسم اختتامیه شانزدهمین دوره جشنواره نقد کتاب عصر دیروز یکشنبه ۲۴ آذر با حضور نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل موسسه خانه کتاب، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدحسن اسلامی اردکانی دبیر علمی این دوره از جشنواره، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری عضو هیات مدیره موسسه خانه کتاب، اکبر ایرانی مدیرعامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، جان‌الله کریمی مدیرمسئول پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، علیرضا مولایی معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و سعید عدالت‌پژوه از داوران جشنواره مذکور، در سرای کتاب موسسه خانه کتاب برگزار شد.
حسینی‌پور در این‌مراسم گفت: نقد کتاب پدیده‌ای اجتناب‌ناپذیر است. بدیهی است دانش و معرفت بشر آمیخته از خطا و لغزش است و برای کشف حقایق و حرکت متعالی باید به بازنگری آن پرداخت، از کاستی‌ها پرده برداشت و نقاط قوت را برجسته کرد. از این جاست که نقد ضرورت پیدا می‌کند و شکوفایی هر دانشی با نقد و نقادی همراه است. نویسنده‌ای که معرفت خود را می‌نویسد و نوشته خویش را منتشر می‌کند، خود خوانندگان را به نقد اثرش دعوت می‌کند زیرا که نوشتن گفت‌وگویی مکتوب است و هر گفت‌وگویی دو طرف دارد در نتیجه آن‌که از نقد اثر خود پرهیز دارد از منطق نوشتن بی‌خبر است و اجازه نمی‌دهد اثرش تعالی یابد و کاستی‌های آن برطرف شود بنابراین نباید نقد منصفانه را به دست فراموشی سپرد.
وی افزود: باید شرایط اجتماعی را برای نقد فراهم کنیم تا ناقدان بتوانند به صورت دلیرانه به نقد بپردازند؛ چراکه بخشی از آن به حکومت و دولت به معنی عام بستگی دارد که شرایط را مهیا کند اما بخش دیگرش به خود منتقدین بستگی دارد که عالمانه نقد کنند. نقد مثل قضاوت است که باید عدالت را در قضاوت رعایت کرد در نقد هم باید همه جنبه‌ها را لحاظ کرد. نقد کردن صرفا قلم را بر کاغذ کشیدن و سیاه کردن آن نیست، بنابراین ناقد باید در حوزه مورد نظر نیز تخصص داشته باشد.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب ادامه داد: تجربه نشان می‌دهد در ایران یا کم حوصله هستیم یا اصلا حوصله نقد کردن را نداریم، زیرا از هزینه‌هایش یا می‌ترسیم و یا به نقد اعتقادی نداریم . نقد درحقیقت جزیی از زیبایی‌شناسی است و بخشی از هنر زندگی و با نقد است که جامعه تعالی می‌یابد و تمیز و منزه می‌شود یعنی ما آن‌را پالایش می‌کنیم. نیاز امروز ما نقد منصفانه است. در این وادی که احساسات بر همه‌چیز غلبه دارد باید عقلانیت را گسترش دهیم و آن هم عقل انتقادی است. پس خردورزی نیاز ماست به خصوص در شرایطی که دچار یک نوع فرسایش اجتماعی هم شده‌ایم و حتی روح جمعی ما ایرانیان در حال فروپاشی است و نیاز به همبستگی اجتماعی بیشتر احساس می‌شود. وضعیت نقد هم مثل هوای تهران است شرایط سالمی را ندارد و بعضی از مواقع مثل امروز هم به شرایط قرمز نزدیک است و منجر به تعطیلی می‌شود. به نظرم باید اندیشمندان ما از این حالت رخوت و بی‌تفاوتی خارج شوند و نقد را جدی بگیرند.
حسینی‌پور در بخشی از سخنانش درباره جشنواره نقد گفت: جشنواره نقد کتاب اینک در گام شانزدهم است و موسسه خانه کتاب مفتخر است که با یاری خداوند تاکنون از حدود ۳۰۰ نفر از منتقدان برجسته ایران زمین تقدیر کرده و مقالات ارزشمند و منتقدانه آنها را از لابه‌لای کثرت اوراق جراید و انبوه نشریات بیرون کشیده و به جامعه علمی و ادبی معرفی کرده است. موسسه خانه کتاب در کارنامه خود انتشار بیش از ۴۰ عنوان کتاب با موضوعات مجموعه مقالات نقد، تئوری نقد و اخلاق نقد و ...، انتشار فصلنامه های تخصصی نقد کتاب و جلسات روزانه نقد و بررسی کتاب را دارد و امید که بتواند در راستای اهداف خود با یاری اصحاب قلم، همواره برای تداوم آموزه نقد و فضای نقادی که از اهداف جشنواره نقد کتاب است فرهنگ‌سازی کند و نویسندگان را به سوی نقد کتاب سوق دهد. امیدواریم دانشجویان، ناشران، اساتید و صاحبان معرفت نیز بتوانند در فضایی سالم که برای نقد ایجاد می‌شود به طرح دیدگاه‌های خود بپردازند؛ زیرا که نقد باعث ارتقای دانش بشری می‌شود و دانش‌های جدید با همین روش تعالی و رشد کرده‌اند.
در ادامه این برنامه، فرهنگ ارشاد، جامعه‌شناس و برگزیده بخش علوم‌اجتماعی شانزدهمین دوره جشنواره نقد کتاب، درباره چیستی نقد و جایگاه نقد در علم گفت: نقد مکمل کوشش‌های علمی است؛ به‌عبارت دیگر علم بدون نقد به مقوله‌ای ایستا تبدیل خواهد شد. نقد تلاش، کوشش و بسترسازی برای توسعه و همچنین ضرورت علم است. علم حقیقت‌جویی نسبی را دنبال می‌کند. نمی‌توان برای معادله‌های علمی پاسخ‌های قطعی ارائه کرد و اما اگرها بعد از هر پاسخ با نقد دنبال می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در امر نقد سه کارگزار وجود دارد، گفت: متن، مخاطب فعال و پرسشگر پرسش موثر که در ارتباط دیالکتیکی قرار دارند و توسعه نقد را دامن می‌زنند، سه کارگزار امر نقد هستند. ایران دارای سابقه طولانی در نقادی است و نقد سنتی در کشور ما رواج داشته است. امروزه اما با توجه به توسعه رسانه‌های مختلف و آگاهی‌رسانی به مردم، امروزه نقد با گذشته بسیار متفاوت شده است. نقد در گذشته مانند علم، حالت فردی و اختصاصی داشت. امروزه با توجه به اینکه علم یک فرآورده جمعی شده، نقد نیز خاصیت جمعی پیدا کرده است. نقد با عیب‌جویی و ایراد گرفتن متفاوت است.
این‌استاد دانشگاه در ادامه گفت: نقد امروز داوری یا قضاوت نیست. نقد بار ایدئولوژیک ندارد؛ نه به این معنا که نقاد ایدئولوژی ندارد. نقد فضل‌فروشی نیست اما به قول افلاطون، نقد فضیلت است. علاوه‌براین نقد مبتنی بر سلیقه شخصی نیست. نقد نه‌تنها حق؛ بلکه تکلیف همه است و در عین حال هر کس قصد نقد دارد، باید براساس معیار و اصول به این کار دست بزند. نقد، سنجش‌گری و ارزیابی است که این ویژگی‌ها تلاشی برای توسعه و تقویت آگاهی‌ها و بلوغ فکری به‌شمار می‌آید. براساس رابطه متقابل ساختار و کارگزار، نقاد باید براساس ساختار عمل کند. نظام آموزشی از ساختارهای نقد است اما در نظام آموزشی ما نقد را آموزش نمی‌دهند؛ بنابراین ابزار و سازوکارهای نقد آماده نیست. نظام آموزشی پرسش‌گری را آموزش نمی‌دهد؛ به‌عبارت دیگر انسان پرسشگر تربیت نشده است. به قول پائولو فریره، نظام آموزشی در جهان سوم نظام القایی است.
ارشاد گفت: لزوم نقد را فهمیده‌ایم اما ابزار نقادی مهیا نشده است؛ بنابراین بهتر است رویدادهایی مانند جشنواره نقد تقویت شود. ترویج تفکر انتقادی در جامعه ما ضروری است؛ علاوه‌براین به‌نظر می‌رسد از نقد هراس داریم و البته نقدپذیرهم نیستیم.
دیگر سخنران این‌برنامه بهزاد کریمی برگزیده شاخه تاریخ و جغرافیای این‌جشنواره بود که گفت: در جامعه ما نقد هم در سطح فرهنگ و سیاست امری مطرود و به حاشیه رانده‌شده است. جامعه ما به دلیل میراث تاریخی، دچار نقدناپذیری است. از نظر فرهنگی، حاکمیت ساختارهای اسطوره‌ای و مذهبی و به لحاظ سیاسی، حاکمیت ساختارهای پادشاهی و استبدادی موجب نقدناپذیری اجتماعی شده و وضعیت نقد کتاب نیز تابعی از این وضعیت است. تاثیرگذاری منفی موجب شده تا بسیاری از منتقدان با اسم مستعار نقد منتشر کنند. به‌عبارت دیگر موقعیت مناسب، آزادی؛ به‌ویژه آزادی بعد از انتشار نقد مهیا نیست؛ علاوه‌براین، نشریات نقد کتاب با توجه به انتشار ۱۰۰ هزار عنوان کتاب در سال بسیار اندک هستند.
وی افزود: از یک سو بابت نبود مجلات نقد کتاب ناراحت و از سوی دیگر خوشحالم؛ چراکه اگر این مجلات وجود داشتند، موج مقالات isi به سمت این نشریات می‌آمد و سطح کیفی این دست مقالات را کاهش می‌داد. اگر بپذیریم که جامعه ما کاملا اخلاق‌مدار است، ناقد چندان میل به نقد ندارد و به نظر می‌رسد بخش قابل‌توجهی از نقدهای منتشر شده با نیت تسویه حساب شخصی است.
در بخش دیگر این‌مراسم حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدحسن اسلامی اردکانی دبیر علمی شانزدهمین دوره جشنواره نقد کتاب با انتقاد از توجه صِرف پژوهشگران و دانشگاهیان به انتشار مقاله‌های علمی و پژوهشی گفت: به نظر می‌رسد به سمت و سویی حرکت می‌کنیم که روح نقادی در حال پژمرده شدن است. با وجود همه این شرایط باید همچنان به نقد کتاب توجه کرد؛ چراکه بخشی از وظیه علمی، اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی ما باید به نقد اختصاص پیدا کند. نقد، بخشی از فرایند خود شدن فردیت و تفرد ماست با نقد آرام آرام هویت علمی خود را شکل می‌دهیم؛ به‌عبارت دیگر نشان می‌دهیم با چه کسانی فاصله داریم با چه کسانی فاصله نداریم.
وی افزود: نقد بحث عیب‌جویی نیست، بلکه بحث «خود شدن» است و اگر کسی ده‌ها مقاله علمی و پژوهشی منتشر کند اما نقد ننویسد وارد مرحله فردیت که عالی‌تری مرحله انسانی محسوب می‌شود، نشده است؛ بنابراین تاکید داریم با وجود همه تنگناها همچنان باید نقد نوشت.
دبیر این‌دوره جشنواره نقد کتاب درباره این‌رویداد گفت: در مجموع ۷۱۳ عنوان مقاله از سوی داوران ارزیابی شده است. زبان پاک و پیراسته، ساختارمند و منسجم بودن همچنین محتوای قوی از جمله معیارهای داوری مقالات در این دوره از جشنواره بود. در مجموع ۱۴ مقاله به مرحله پایانی رسید از این تعداد ۶ مقاله برگزیده و ۸ مقاله، البته با فاصله اندکی با آثار برگزیده در ردیف مقالات شایسته تقدیر قرار گرفتند.
اردکانی گفت: یکی از کارکردهای نقد دروازه‌بانی علم و معرفت است. همانند دوره قبل در ۷ گروه علمی ازجمله علوم تربیتی و روان‌شناسی، کلیات اسلام، اخلاق، اقتصاد، هنر، زبان و ادبیات عربی و شعر منتخب نداشتیم. نبود نقد در این حوزه‌ها به این معنا است که کتاب اندکی منتشر شده، اگر هم منتشر شده منتقدی حوصله نقد آنها را ندارد یا اینکه می‌ترسد بنویسد. منتقد باید به مخاطب کمک کند سره را از ناسره تشخیص دهد.