به گزارش خبرنگار مهر، بانک مرکزی مدتی است که عملیات بازار باز را رسماً کلید زده است. دیماه امسال بود که همزمان با برگزاری مجمع بانک مرکزی با حضور حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران، عملیات بازار باز رسماً آغاز به کار کرد. فرآیندی که به گفته رئیس بانک مرکزی، کاهش تورم را نشانه گرفته و تلاش دارد تا از طریق بازارگردانی اوراق دولتی به واسطه بانک مرکزی، نرخ سود را کاهش داده و با کنترل نقدینگی، تورم را هم مهار کند.
بر این اساس بانک مرکزی تاکنون در چندین نوبت حراج، تلاش کرده تا اوراق دولتی را به فروش برساند و زمینه‌ای را فراهم کند که بانکها بتوانند از این اوراق خریداری کرده و در زمانی که به منابع مالی نیاز دارند، آن را در بازار به فروش برسانند. با این روند، بانک مرکزی امیدوار است که بتواند در بازار بین بانکی، نظم و قراری را به وجود آورد که ثمره آن در میان مدت، کنترل تورم خواهد بود.
در واقع بانکها در سایه عملیات بازار باز، مهلت دارند تا بر اساس نیازهای نقدینگی کوتاه‌مدت خود، پیشنهادهای فروش خود را به بانک مرکزی ارسال کنند. بانک مرکزی نیز در حراج‌هایی که بر این اساس تدارک دیده است، کار را پیش خواهد برد و زمینه‌ای را فراهم می‌آورد که بانکها با خرید یا فروش این اوراق، بتوانند در این بازار نقش‌آفرینی کنند.
عملیات بازار باز چگونه متولد شد؟
عملیات بازار باز در سال ۱۹۲۲ در نظام پولی ایالات متحده و به صورت کاملاً تصادفی کشف شد که بزرگترین تحول در سیستم بانکداری مرکزی این کشور بود؛ چراکه سیستم فدرال رزرو را از یک نهاد منفعل (passive) به یک نهاد فعال (active) در امر سیاستگذاری پولی تبدیل کرد.
پس از آن، ایالات متحده بعد از جنگ جهانی اول، از رکود اقتصادی سختی رنج می‌برد؛ بنابراین بانک‌های فدرال رزرو منطقه‌ای نگران آن بودند که نتوانند هزینه‌های خود را پوشش دهند؛ از این رو برای بهبود موقعیت درآمدی خویش در نیمه اول سال ۱۹۲۲ اقدام به خرید اوراق بدهی دولتی نمودند.
در واقع، منابع دریافتی از بانک‌های فدرال رزرو منطقه‌ای توسط فروشندگان اوراق مذکور در بانک‌های تجاری سپرده‌گذاری شد و سبب متورم شدن ذخایر این بانکها در سراسر ایالات متحده شد. مقامات سیستم فدرال رزرو خیلی زود متوجه شدند که خرید اوراق بدهی دولتی توسط آنها، بر شرایط اعطای اعتبار در سراسر کشور تأثیر گذاشته و وام دهی را تسهیل کرده است. بدین ترتیب عملیات بازار باز به عنوان ابزار اصلی اعمال سیاست پولی توسط فدرال رزرو متولد شد.
کارنامه عملیات بازار باز با گذشت بیش از دو هفته از راه‌اندازی
بر اساس گزارش‌های رسمی، عملیات بازار باز که بیش از دو هفته از آغاز رسمی اجرای عملیات آن گذشته است، به عنوان یک ساز و کار پیچیده و فنی، به تدریج در حال رشد است و بازیگران آن هم بیشتر خواهد شد. در واقع، این ساز و کار برای کنترل نوسانات نرخ سود در حول و حوش نرخ سیاستگذاری بسیار کوتاه مدت در بازار ذخایر بانکها استفاده می‌شود.
رئیس کل بانک مرکزی در توضیحاتی اعلام کرده بود، در این بازار خرید و فروش قطعی اوراق دولتی و نیز قراردادهای بازخرید و بازخرید مجدد اوراق دولتی در قالب قواعد مصوب شورای فقهی انجام شده است. در واقع، در مواقعی که نرخ سود بالاتر از نرخ سیاستگذاری قرار گیرد، بانک مرکزی اقدام به خرید اوراق و افزایش عرضه پول می‌کنند و بر عکس هنگامی که نرخ سود پایین‌تر از نرخ سیاستگذاری بیاید اقدام به فروش اوراق و کاهش عرضه پول می‌کند.
همزمان بانک مرکزی دالان نرخ سود بین بانکی را هم تعریف کرده و در این دالان، نرخ کف دالان نرخ پس‌انداز منابع بانکها نزد بانک مرکزی بوده و نرخ سقف دالان نیز نرخ تنزیل مجدد نهایی است؛ ضمن اینکه نرخ سیاستگذاری همان نرخ مبادلات بین بانکها در حول و حوش نرخ تعیین شده از سوی بانک مرکزی است.
بانک مرکزی تنها زمانی در بازار دخالت می‌کند که نرخ بین بانکی از نرخ سیاستگذاری فاصله معناداری پیدا کند که نرخ بین بانکی از نرخ سیاستگذاری فاصله معناداری پیدا کند، این دخالت می‌تواند با خرید، فروش، خرید مجدد یا معکوس خرید مجدد انجام گیرد.
بانک مرکزی با لحاظ تورم هدف، نسبت به تعیین دالان نرخ سود و بالتبع عملیات بازار باز اقدام می‌کند.
توصیه رئیس کل بانک مرکزی به فعالان بازار و بانکها
حال با گذشت بالغ بر دو هفته از راه‌اندازی عملیات بازار باز، عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی به فعالان بازار و بانکها توصیه می‌کند که دارایی‌های غیرنقد خود را به اوراق دولتی تبدیل کنند تا بتوانند فعالانه در بازار بین بانکی حضور داشته و از مزایای آن بهره‌مند شوند، بانک مرکزی با قدرت در پی تغییر کانال انتقال سیاست پولی در کنار اصلاح سالم سازی و ترازنامه بانکها است.