خبرگزاری مهر، گروه استانها- اعظم محبی: «قزل غاز» یا غاز سرخ اصطلاحی است که ترکمن‌های گلستان به فلامینگوهای زیبا نسبت می‌دهند؛ گونه ایی حمایت شده از پرندگان مهاجر که در یک ماه اخیر به همراه هزاران قطعه پرنده پرلا در استان‌های مازندران و اخیراً در گلستان جان خود را به دلایل مبهمی از دست داده‌اند.
هر چند از منظر علوم زیستی همه انواع حیات وحش ارزش زیستی فراوانی دارند اما باید پذیرفت که تلف شدن گونه فلامینگو از تلف شدن پرلا و دیگر پرنده‌های تلف شده طی روزهای اخیر مهم‌تر است.
بیش از ۹۰ درصد گونه‌های تلف شده را چنگر و یا پرلا تشکیل داده و سایر گونه‌ها مانند فلامینگو، کشیم بزرگ، کشیم گردن سیاه، باکلان، کاکایی، اردک ارده‌ای و اردک سر حنایی هم در این تلفات مشاهده می‌شود.
در یک هفته اخیر لاشه هزاران قطعه از پرندگان مهاجر زمستان گذران در خلیج گرگان مشاهده و جمع آوری و امحاء شد. اکیپ‌های دامپزشکی نمونه‌هایی را به آزمایشگاه برده تا علت مرگ این پرندگان را مشخص کنند.
دامپزشکی احتمال نیوکاسل و آنفلوانزا را رد کرد
بررسی نتایج آزمایش اولیه از لاشه پرندگان از سوی دامپزشکی گلستان احتمال مرگ این پرندگان مهاجر بر اثر بیماری‌های واگیردار آنفلوانزا حاد پرندگان و نیوکاسل را رد کرده است و بیشتر گمانه زنی‌ها در خصوص مسمومیت ناشی از جلبک و یا پلانکتون (جانوران گیاهی دریایی) و یا سوءاستفاده شکارچیان و صیادان غیرمجاز است که صحت این گمانه زنی هم پس از اعلام نتایج نمونه‌گیری از لاشه پرندگان در روزهای آینده مشخص می‌شود.
رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: از یک هفته پیش شاهد تلفات پرندگان آبزی مهاجر در سواحل بندرترکمن و بندرگز هستیم و این تلفات همچنان ادامه دارد.
محمود شکیبا افزود: تا عصر سه شنبه (۶ اسفندماه) لاشه بیش از هشت هزار پرنده مهاجر در سواحل بندرترکمن و بندرگز جمع آوری شده است.
وی با بیان اینکه گونه‌های مختلف در بین این تلفات هستند، توضیح داد که لاشه‌ها توسط کارشناسان و محیط بانان و با همکاری اداره کل دامپزشکی گلستان جمع آوری و در لایه‌های عمیق خاک با آهک دفن بهداشتی می‌شود.
انجام آزمایشات مختلف
مدیرکل دامپزشکی گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: تلفات در مازندران از سه هفته پیش شروع شده و سازمان دامپزشکی آزمایشات متعددی را انجام و اعلام کرد که «بوتولیسم» عامل مرگ و میر پرندگان بوده است.
غلامرضا محرابی از انواع آزمایش‌های لازم برای علت‌یابی مرگ پرندگان در استان خبرداد و افزود: در ابتدا تست آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در استان و سپس در آزمایشگاه منطقه‌ای سازمان دامپزشکی در مازندران و همچنین در مرکز تشخیص سازمان دامپزشکی کشور انجام که جواب هر سه نمونه منفی شد.
وی همچنین از منفی شدن آزمایش نیوکاسل و آزمایش باکتری‌های گِرم مثبت و گِرم منفی خبرداد، گفت: طی سال‌های مختلف تغییراتی در خلیج گرگان ایجاد شده است. فاضلاب گلوگاه، بندرگز، نوکنده و ترکمن به داخل خلیج می‌ریزد و به دلیل اینکه خلیج با دریا ارتباط ندارد، نمی‌تواند خودپالایش را انجام دهد.
محرابی همچنین به سموم استفاده شده در زمین‌های کشاورزی، سیانیدها و مایکوتوکسین ها اشاره کرد و گفت که یک باکتری بی هوازی در طبیعت وجود دارد که سم بوتولیسم را تولید می‌کند.
باکتری بی‌هوازی عامل بوتولیسم
وی به سیل ابتدای سال اشاره کرد و گفت: این سیل سبب شد که مواد آلی خاک به خلیج ریخته و محیط کشت برای پلانکتون‌ها و زئوپلانکتون‌ها ایجاد شود و چون آن‌ها از اکسیژن محلول در آب استفاده می‌کنند، سطح اکسیژن کاهش یافته و سبب رشد باکتری بی‌هوازی که عامل بوتولیسم است، می‌شود.
فرضیه بوتولیسم نتوانسته کارشناسان حوزه حیات وحش را راضی کند زیرا پارادوکس‌هایی در این خصوص وجود دارد محرابی افزود: این سم قدرت پرواز پرندگان را گرفته و همچنین آن‌ها نمی‌توانند سر خود را در حالت تعادل نگه دارند و همین عامل سبب خفگی آن‌ها می‌شود.
وی با تأکید بر انجام تست‌های مختلف در گلستان گفت که تا زمانی که به یقین نرسیم علت را اعلام نمی‌کنیم.
محرابی توضیح داد که محدوده گلستان با مازندران جدا نیست و به احتمال زیاد مشکل هم یکی است.
لایروبی به بهبود شرایط کمک می‌کند
وی تأکید کرد: برای پیشگیری دوباره از این تلفات، باید کانال خزینی، چاپاقلی و آشوراده لایروبی شود تا خلیج به دریا وصل و خود پالایش صورت گیرد وگرنه سال بعد شرایط پرندگان بدتر خواهد بود.
محرابی در خصوص دفن این پرندگان هم توضیح داد که جایی که سطح آب پایین باشد، در گودال دو متری یک لایه آهک ریخته شده و پرندگان که در کیسه دوجداره هستند را دفن و سپس روی آن آهک می‌ریزیم.
یک کارشناس محیط زیست در خصوص تلفات پرندگان به خبرنگار مهر گفت: قبل از هر چیز باید به این نکته اساس اشاره کنم که طبق قانون، سازمان دامپزشکی تنها مرجع تشخیص بیماری‌های حیات وحش و حیات اهل بوده که علت تلف شدن پرندگان در خلیج گرگان و میانکاله را سم بوتولیسم عنوان کرده است.
پارادوکس‌هایی در علت مرگ وجود دارد
روح الله رستمی افزود: اما این فرضیه نتوانسته کارشناسان حوزه حیات وحش را قانع کند زیرا برخی پارادوکس‌های موجود در این واقعه پذیرش این فرضیه را سخت کرده است.
وی ادامه داد: در میان پرندگان تلف شده بیشترین تعداد مربوط به فلامینگوها و چنگرهاست در حالی که زیستگاه این دو گونه با هم متفاوت است.
رستمی گفت: فلامینگوها در مناطق مردابی زندگی می‌کنند که عمق آب آن زیاد نیست؛ نکته این است که در زیستگاه فلامینگوها اصلاً جلبک وجود ندارد که بخواهد بمیرد، کراتین شود یا پوسته آن تخریب شود و سم بوتولیسم ایجاد کند، پس نمی‌توان ادعای بوتولیسم را پذیرفت.
وی توضیح داد که میزان مواد آلی در مناطق کم عمق آنقدر زیاد نیست که بگوییم علف دریایی و جلبک رشد می‌کند.
رستمی اظهارکرد: در مقابل در زیستگاه چنگر معمولاً گیاهان دریایی غوطه‌ور و شناور بر روی بستر بوده و چنگرها عمدتاً جلبک خوار هستند و از گیاهان تغذیه می‌کنند.
وی گفت: حال نکته‌ای که وجود دارد، زیستگاه چنگرها به سبب نوع رژیم غذایی کاملاً با زیستگاه فلامینگوها متفاوت است پس اگر قرار بود مرگ و میری صورت گیرد یا برای چنگرها و یا برای فلامینگوها باید اتفاق می‌افتاد.
رستمی ادامه داد: چون در زیستگاه چنگر مواد گیاهی زیاد داریم و این مواد وقتی که در اثر خشک شدن خلیج متلاشی شود می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که به تولید سم‌های مختلف از جمله بوتولیسم منجر شود اما وقتی شاهد مرگ و میر فلامینگوها هستیم این نشان می‌دهد که یک اتفاق دیگری در منطقه در حال رخ دادن است که آسیب‌شناسی صحیح از علت مرگ پرندگان نیازمند همگرایی تمام مراکز علمی، دانشگاهی و اجرایی است.
وی همچنین به ابهام دیگر در خصوص بوتولیسم اشاره کرد و افزود: باکتری که سم بوتولیسم تولید می‌کند گرما دوست است، یعنی به صورت کلی در دمای بالا فعالیت بیشتری از خود بروز می‌دهد.
رستمی گفت: در تابستان امسال که بخش از خلیج گرگان و تالاب میانکاله خشک، یا کم عمق شده و هنوز بارندگی‌ها آغاز نشده بود بستر بهتری برای فعالیت این باکتری و مرگ و میر احتمالی بود که چنین اتفاقی حادث نشد.
به گفته وی انتساب این رخداد به بوتولیسم کمی سخت و نیازمند بررسی‌های کامل‌تر است.
گزارش و اخبار مختلفی در مورد خلیج گرگان و وضعیت آن منتشر شده و عمق فاجعه مشخص است، ولی آنچه اهمیت دارد این است که اقدام عاجلی صورت گیرد تا سال دیگر شاهد تکرار این تراژدی نباشیم.