به گزارش خبرگزاری مهر، روزنامه صبح نو نوشت: کافی است عبارت «پنهانکاری» را به همراه واژه «کرونا» به فارسی یا انگلیسی در اینترنت جست‌وجو کنید تا متوجه شوید چه جنگی بر سر ابعاد رسانه‌ای عملکرد دولت‌ها در قبال نشر اطلاعات مرتبط با شیوع ویروس کووید ۱۹ در جهان در گرفته است. همه کشورهای متخاصم دو به دو یکدیگر را به اتهام عدم‌شفافیت در اطلاع‌رسانی محکوم می‌کنند و در این دنیای دیوانه، کشور ما هم از این اتهامات برکنار نمانده است.
«پنهانکاری دولت ترامپ در شیوع انفجاری کرونا در آمریکا» تیتر رسانه روسی اسپوتنیک است. رویترز گزارش ویژه‌ای با این عنوان منتشر کرده است: «قبل از کرونا، چین یک اپیدمی خوکی را پنهان کرده بود». تیتر BBC فارسی می‌گوید: «کرونا؛ پنهانکاری چین» و در گزارش دیگری با فرض گرفتن اینکه افکار عمومی در ایران به آمارهای رسمی بی‌اعتماد است، در تیتر خود از چرایی آن سوال می‌کند. پایگاه اینترنتی VOA هم در عنوان مطلبش از تداوم پنهانکاری و آمار غیرواقعی در ایران خبر می‌دهد.
برای ما آمار، دو مدل رسمی و غیررسمی دارد
برای آن‌ها نه!
نگاهی به بخش‌های فارسی‌زبان رسانه‌های جهانی نشان می‌دهد در این بزن‌بزن رسانه‌ای، ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و شیپورهای بسیاری هستند که به بهانه‌های مختلف با کلیدواژه‌هایی نظیر «پنهانکاری»، «شفافیت» و «اعتماد» در آتش فضای روانی ملتهب از شیوع بیماری کرونا می‌دمند. نیویورک‌تایمز عنوان مطلب خود را این‌طور مستقیم و خلاف قواعد حرفه‌ای رسانه در اتهام‌زنی انتخاب کرده است: «پاسخ ایران به کرونا: غرور، دیگرهراسی، پنهانکاری، هرج و مرج». برخی دیگر از رسانه‌ها با ذکر عبارت «آمار رسمی» تلاش می‌کنند فرضیه وجود یک آمار غیررسمی درست را در ذهن مخاطب جدی‌تر کنند، درحالی که درباره کشورهای همسو با خود، فقط با ذکر اعداد مورد تأیید آمارهای رسمی، عملاً بر ذکر یک منبع مورد استناد و اطمینان صحه می‌گذارند. همین نیویورک‌تایمز برای گزارش از آمار مبتلایان به کرونا در آمریکا در روز دوشنبه چنین عنوانی را انتخاب می‌کند: «در آمریکا موارد ابتلاء به کرونا از ۵۰۰ نفر عبور کرده و فوتی‌ها به ۲۲ رسیده است».
آیا در آمریکا گمان وجود آمارهای غیررسمی بالاتر وجود ندارد؟ واقعیت این است که امپراتوری پیچیده رسانه‌ای آمریکا در مورد کرونا به یمن وجود مرد نامتعادل کاخ سفید، به اندازه موارد قبلی خوب عمل نکرده است.
سانسور خبری کرونا، از آمریکا تا ترکیه و ایرلند
ترامپ در اولین مواجهه با کرونا، آن را دروغ دموکرات‌ها یعنی حزب سیاسی مخالف خود خواند اما فقط چند روز بعد در کاخ سفید برای حفظ آمریکا از این شیوع مراسم دعا برگزار کرد. پایگاه اینترنتی روزنامه منتقد واشنگتن‌پست درباره این رویکرد نامتعادل و پنهانکاری سیاسی دولت آمریکا در قبال کرونا می‌نویسد: «کم‌اهمیت نشان دادن این بیماری در کالیفرنیا توسط ترامپ نشان می‌دهد دولت عجول و بی‌دقت است و اغلب تلاش‌های گمراه‌کننده‌ای انجام می‌دهد تا نه‌تنها این ویروس را محدود کند بلکه آسیب‌های سیاسی احتمالی از شیوع ویروس را نیز کنترل کند.» این رسانه از احتمال شیوع گسترده این ویروس در آمریکا نیز خبر داده است.
در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی در انتشار اخبار مبتلایان و مرگ و میر کرونا در برخی دولت‌ها تا حدی است که حتی ترکیه هم به‌علت نگرانی از تشدید مشکلات اقتصادی خود خصوصاً پس از درگیری‌های اخیر در سوریه، اخبار مبتلایان به کرونا را سانسور می‌کند. وزیر بهداشت این کشور در نهایت یک هفته پیش اذعان کرد: «احتمالا افراد آلوده‌ای در ترکیه وجود دارند، اما تاکنون موردی به‌طور رسمی تأیید نشده است.» یک رسانه ایرلندی برای توصیف واکنش مقامات این کشور به شیوع کرونا در آن تیتر زده است: «پنهانکاری و دستپاچگی، واکنش خنده‌دار دولت به کووید ۱۹». این پایگاه، دولت ایرلند را پس از تأیید ۱۸ مورد ابتلای قطعی به کرونا به‌علت پنهانکاری‌ای که باعث ایجاد ترس و شایعه می‌شود، مورد نقد قرار داده است.
انتشار درست اطلاعات، راهی برای کنترل
هرج و مرج
اما مسأله‌ای که با کلیدواژه «پنهانکاری» طرح و بسط داده می‌شود روی دیگری هم دارد.
هرج و مرجی که این روزها اغلب کشورها را در سایه ترس از کرونا به هم ریخته، اتفاقی است که برای دولت‌ها به سختی قابل کنترل است. پایگاه دیلی‌میل، دو روز پیش از جیره‌بندی برخی اقلام ضروری در بریتانیا در پی هجوم مردم از هراس کرونا و قرنطینه خبر داد. گزارش‌های میدانی از ایرانی‌های ساکن سوئد نیز نشان می‌دهد که داروخانه‌های این کشور به محض انتشار اخبار نگران‌کننده درباره رؤیت موارد مشکوک به کرونا از مواد ضدعفونی‌کننده و ماسک و دستکش خالی شده‌اند.
ایتالیا که این روزها اخبار افزایش آمار مبتلایان و مرگ و میر در آن، توجه جهان را جلب کرده است، یکی از زخم‌خورده‌های همین فضای هرج و مرج است. نخست‌وزیر ایتالیا دو هفته پیش از ضرورت ایجاد آرامش در این کشور خبر داد.
پایگاه CNBC نوشته است که این ضرورت در حالی تذکر داده می‌شود که قرنطینه و «اخبار جعلی» افکار عمومی را به جنون کشانده است. روزنامه ایتالیایی ریپابلیکا به نقل از این مقام ایتالیایی نوشت: «وقتش رسیده که سروصداها را خاموش کنیم؛ ما نیاز داریم که این جنون متوقف شود» و به مردم اطمینان خاطر داد که اگر رفتار نامناسب مبتنی بر این جنون را خاتمه دهند، همه چیز سر جایش خواهد بود.
چینی‌ها چطور در کنترل افکارعمومی موفق شدند؟
خبرنگار پایگاه خبری صداوسیما از شانگهای چین درباره شیوه کنترل اخبار در این کشور حتی با وجود پنهانکاری سه‌هفته‌ای پس از مشاهده نمونه‌های مثبت قطعی در ووهان می‌نویسد: «به دلیل عدم‌حضور رسانه رقیب برای رسانه‌های رسمی در چین، تمامی آمار از مرجع واحد، بدون کم‌وکاست توسط رسانه‌های رسمی منتشر می‌شود. هرچند این رویکرد از دید برخی کشورها، مخالف آزادی بیان و جامعه آزاد قلمداد می‌شود؛ اما در کنترل اپیدمی برای انتقال پیام‌های رسانه‌ای واحد یکی از نقاط قوت در کنترل بیماری محسوب می‌شود.
در صورت فعالیت شبکه‌های مختلف خارجی به زبان چینی یا فیلتر نبودن شبکه‌های اجتماعی مواردی مانند نشر اخبار مغایر با اخبار رسمی، ایجاد پراکندگی و اختلاف در آمار، انتقال حس بی‌اعتمادی به مردم و کسب منفعت برای کشورهای خاص به‌عنوان کمترین تبعات سیاسی و اجتماعی مورد انتظار بود.» این گزارش همچنین تصریح می‌کند که باوجود اعلام جهش فوق تصور مبتلایان به عدد ۱۵ هزار در نیمه فوریه، افکار عمومی چین با هیچ شوک مخربی مواجه نشد چرا که دولت چین پیش از آن تلاش کرده بود «با استفاده از فضاسازی رسانه‌ای، با آماده کردن جامعه، از هر نوع تکانه ناشی از اعلام ناگهانی افزایش آمار جلوگیری کند.» گفتنی است در این کشور یک تلویزیون دولتی رسمی وجود دارد و مردم از ویچت و ویبو به‌عنوان شبکه‌های اجتماعی پراستقبال استفاده می‌کنند.
شکایت مقامات دولتی به‌خاطر افشای آمار طبقه‌بندی‌شده کرونا در نیویورک
مساله دیگر اما حساسیت دولت‌ها در برابر انتشار اخبار غلط یا حتی اخبار و آمارهای درست اما طبقه‌بندی شده است؛ اتفاقی که پنج روز پیش در شهرستان ای ری در نیویورک آمریکا افتاد. مارک پولونکارز، بخشدار این منطقه در کنفرانس خبری روز چهارشنبه اندرو گومو، شهردار نیویورک را به شکستن قانون به واسطه افشای آمار تعدادی از ساکنان منطقه‌ای ری که به خاطر احتمال ابتلاء به کرونا قرنطینه شده بودند، متهم کرد. «دولت قانون را نقض کرده است.
به ما گفته شده بود که حق افشای این اطلاعات را نداریم.» با اینکه هنوز آماری از افرادی که تست کرونای آن‌ها مثبت بوده، به بیرون درز نکرده اما این مساله به شکایت دو طرف ماجرا از یکدیگر و پیگیری قانونی کشیده شده است.
ضرورت آماده‌سازی افکار عمومی، کنترل شیوه اطلاع‌رسانی و انتشار آمار، اعتماد به رسانه‌های رسمی و حراست از قوانین انتشار اطلاعات، ابعاد مختلف حرکت رسانه‌ای است که می‌تواند افکار عمومی داخلی را در برابر تخاصم دشمنان بیمه کند.