خبرگزاری مهر -گروه استانها: با اعلام پاندمیک شدن کووید ۱۹ توسط سازمان بهداشت جهانی، تصویرهای خالی فروشگاههای بزرگ کشورهای مختلف جهان و واهمه مردم دنیا نشان از بروز یک بیماری نوپدید دارد که واکنشهای روانی متفاوتی در سطح جهان ایجاد کرده است.
در ایران با وجود اینکه امور سخیفی مانند غارت فروشگاهها رخ نداده است اما توصیههای کارشناسان برای ماندن در منزل کمتر جدی گرفته شده است و هنوز هم شاهد تردد افراد در خیابانها هستیم.
بر این اساس در گفت و گو با تکتم اکبری، کارشناس ارشد روانشناسی به بررسی تأثیر بیماری کرونا بر رفتار و روان افراد پرداختیم که در ادامه از مدنظر خوانندگان میگذرد.
خانم اکبری! انسان در مواجهه با بیماری کرونا و بیماریهای اپیدمیک باید چگونه رفتار کند؟
ببینید به طور کلی بشر برای رسیدن به آرامش و شرایط ایده آل نیازمند آن است که از شرایط بیرونی زندگی و کنترل آن تا حدودی مطمئن باشد.
درواقع کنترل پذیری و قابل پیش بینی بودن محیط بیرونی از مهمترین شرایطی است که انسان برای کنترل استرس و اضطراب بدان نیازمند است.
طبیعی است درشرایطی که امروزه با آن مواجه هستیم، شیوع ویروس کرونا به چند دلیل اساسی یعنی سرعت انتشار بالا، آلودگی محیطی و عدم وجود واکسن و داروی مورد نیاز آن، استرس بالایی را بر افراد وارد ساخته است.
در حال حاضر افزایش مقاومت بدنی و ذهنی بسیار اساسی و ضروری است؛ از آنجا که هیجانات، نگرانیها و ترسها روی عملکرد دستگاه عصبی و غدد درون ریز و در نتیجه روی سیستم ایمنی بدن تأثیرگذار و افزایش توانمندی و توانایی کنترل و مدیریت استرس فردی و جمعی از ضروریات است.
آیا جدی نگرفتن مردم و تردد در شهرها از نظر روانی نوعی مکانیسم دفاعی به شمار میرود؟
بله؛ در واقع میتوان تا حدودی این موضوع را به مکانیسمهای دفاعی ارتباط داد.
مکانیزمهای دفاعی ساز و کارهای روانی انسانها در برخورد با اضطراب و استرس و درجهت سازگاری با محیط به صورت ناخودآگاه روی میدهد که در مورد بیماری کرونا میتوان به برخی از مکانیزمهای دفاعی مورد استفاده اشاره داشت.
به طور مثال ما مکانیسم دفاعی انکار را به ویژه در ابتدای شیوع بیماری شاهد بودیم که شامل سرباز زدن از انجام توصیههای بهداشتی است و البته با گذشت زمان این مکانیزم مقابلهای کاهش یافت.
نوع دیگر مکانیزم دفاعی دلیل تراشی است که افراد به شیوههای مختلف از آن استفاده میکنند، به طور مثال شاید جملاتی را این روزها در میان برخی مردم شنیده باشیم از جمله نسبت دادن مرگ و زندگی به قسمت و تقدیر و یا فرض کردن قدرت بدنی بالا و آسیب ناپذیر برای خود و خانواده و غیره است که در این افراد نیز بی توجهی به اصول بهداشتی و عدم به کارگیری احتیاطهای لازم بیشتر از سایرین دیده میشود.
اگرچه مکانیزمهای دفاعی ساز و کار مؤثری برای سازگاری با شرایط بحرانی و اضطراب زاست اما استفاده مکرر از آنها بخصوص استفاده از مکانیزمهای ناپخته مانند انکار و دلیل تراشی و سرکوب و همانند آن پیامدهایی برای افراد به دنبال خواهد داشت.
نقش امید برای بیماریهایی مانند کرونا تا چه اندازه مهم است؟
امید و امیدواری وابسته به مولفههایی از جمله ویژگیها و تواناییهای فرد در ساختن آینده مطلوب، داشتن توانایی تعیین هدف و قدرت اراده برای رسیدن به هدف مورد نظر است.
هدف داشتن در زندگی و امید رسیدن به آن حتی در بغرنجترین لحظات، زندگی انسانها را معنادار میسازد و قطعاً در این شرایط نیز به عنوان یکی از ابزارهای اساسی انسانها برای خروج از این بحران میتواند کارساز باشد.
آیا امید میتواند به روند بهبودی و حتی پیشگیری از این بیماری کمک کند؟
ببینید امیدوار بودن قاعدتاً با خوش بینی غیرواقع بینانه متفاوت است؛ امیدواری در صورتی در چنین موقعیتی مؤثر واقع میشود که با آگاهی منطقی همراه باشد.
افزایش آگاهی و اطلاعات افراد از روشهای صحیح و علمی مقابله با بیماری و عمل به آنها، پرهیز از کوچک شماری و در مقابل پرهیز از فاجعه سازی، کسب آگاهی در جهت کنترل و مدیریت استرس از جمله مسائلی است که میتواند امیدواری واقع بینانه برای تغییر شرایط و سوق یافتن به شرایط مطلوب را فراهم آورد.
تأثیرات همه گیری بیماریهای کرونا در جامعه را چگونه ارزیابی میکنید؟
تأثیرات کرونا را ما در تمام جنبههای مختلف زندگی انسانها در این روزها شاهد بوده و هستیم اما معتقدم هر پدیدهای چه مثبت و چه منفی میتواند این پتانسیل را داشته باشد تا بشر از آن برای رسیدن به تجربهای تازه بهره جوید.
آنچه در مورد کرونا میتوان گفت این است که این امکان را برای ما انسانها فراهم ساخت تا جدا شدن از زندگی روزانه و دغدغههای روزمره را تجربه کنیم.
شاید به مثابه تلنگری بود که ما را به ارزش مندی زندگی مان علیرغم تمام مشکلات واقف کرد؛ ای ارزشمندی نه تنها در زندگی به صورت فردی و خودمحورانه بلکه اهمیت دادن به سلامتی سایر افراد حتی خارج از مرزهای جغرافیایی خود را نشان میدهد.
به معنای دیگر میتوان گفت کرونا مرزبندیهای انسانی را کمرنگ نمود تا به اهمیت هریک از اجزای یک سیستم کلان پی ببریم.
در شرایط قرنطینه خانگی چه روشهایی را میتوانیم برای بالابردن توان روحی خود وشاد کردن اطرافیان به کار بگیریم؟
قرنطینه خانگی شاید تجربهای است که برخی افراد به عنوان تجربهای نه چندان خوشایند از آن یاد میکنندچرا که در جوامع انسانی روابط بین فردی قطعاً اهمیت بسزایی در تأمین سلامت روان افراد بازی میکند.
این مطلب بدان معنا نیست که تنها روش کسب خشنودی بر این اساس استوار باشد بلکه گاهی استفاده از فرصتهایی که انسان امکان تنها بودن با خود را مییابد و یا به عبارتی دیگر فرصتی برای سفر درونی پیدا میکند، تجربیاتی را برای انسان به ارمغان میآورد که شاید در شرایط دیگر نتوان آنها را کسب نمود.
شاید اگر با این دیدگاه به این موضوع بنگریم باز هم در چنین موقعیتهایی از قبیل قرنطینه افراد توانایی حفظ کارآمدی و نشاط درونی را خواهند داشت.
ازین فرصت میتوان در جهت تقویت پیوندهای عاطفی افراد درون یک خانواده بهره جست.
میتوان فعالیتهای مشترک خانوادگی از قبیل بازیهای خانوادگی و اشتراکی، آشپزی خانوادگی را افزایش داد و به خصوص مشارکت دادن کودکان در این امر بسیار برای آنها مفید و سرگرم کننده است.
شنیدن موزیکهای شاد، تماشای فیلمهای مفید، خواندن کتاب به ویژه کتاب خواندن جمعی و یا شنیدن فایلهای صوتی کتاب توسط همه اعضای خانواده، ساخت کاردستیهای مشارکتی، مجال دادن به خود برای خلق یک اثر هنری؛ داشتن تحرک بدنی به ویژه همراه با موزیک شاد و با مشارکت اعضای خانواده، رژیم غذایی مناسب و متعادل از جمله راهکارهایی است که به حفظ نشاط و سلامتی افراد کمک خواهد کرد.
تبعات کرونا بر روان انسانها و روشهای اجتناب در حد امکان از این امر چگونه خواهد بود؟
از آنجا که روان انسانها تحت تأثیر مؤلفههای مختلفی قرار دارد و با توجه به اینکه کرونا جنبههای مختلف زندگی فردی و اجتماعی و اقتصادی افراد را تحت تأثیر قرار داده است قاعدتاً پیامدهایی به همراه خواهد داشت.
بی اعتمادی و احساس سرگردانی در میان بمباران اطلاعاتی در مورد این بحران، کاهش روابط اجتماعی، کاهش درآمد اقتصادی، افزایش اضطراب و ترس و نگرانی، حمله هراس، افزایش شیوع رفتارهای وسواسی اجباری و عوارض ناشی از آن برخی تبعات شیوع کرونا بوده است.
راهکارهایی برای کاهش آسیب این تبعات این است که سعی کنیم به اطلاعات موثق و با کیفیت بالا دسترسی داشته باشیم با این روش امکان تسلط بالاتری بر ذهن خود به دست میآوریم.
نیازی به دوری از همه اخبار نیست اما چنانچه پیگیری مداوم اخبار مربوط به کرونا احساس آسیب پذیری را افزایش میدهد میتوانیم خواندن آنها را محدود کنیم.
مدیریت اقتصادی بالاتر با همفکری اعضای خانواده میتواند تا حدودی استرس کاهش درآمد این ایام را کاهش دهد.
رعایت نکات بهداشتی در حد نیاز و تعادل و برنامه ریزی برای فعالیتهای بدنی و تعادل در رژیم غذایی، تلاش برای ترک عادات غلط، حفظ تماس با بستگان و دوستان از طریق تلفن و فضای مجازی، گفتگو با اعضای خانواده در صورت احساس نگرانی مداوم و درخواست حمایت از طرف ایشان، و در صورت امکان استفاده از مشاورههای تلفنی از جمله روشهایی است به افزایش احساس مطلوب و کاهش عوارض کرونا بر سلامت روان افراد تأثیرگذار است.