ارکان نظام سیاسی الهی در زیارت امین الله

به گزارش خبرنگار مهر، معارف بسیار گسترده‏ و نابی در ادعیه و زیارت‌نامه‌ها بیان شده است که از ابعاد گوناگون نیاز به بررسی و تحلیل دارد. رضا لک‌زایی، پژوهشگر پژوهشگاه بین المللی جامعة المصطفی (ص) و مؤلف کتاب «مؤلفه های بنیادین اندیشه سیاسی امام خمینی» طی یادداشتی به بررسی زیارت امین‌الله و برخی فرازهای سیاسی آن که توسط امام سجاد (ع) انشا شده، پرداخته است که در ادامه می‌خوانید؛ 

ارکان نظام سیاسی را چه عناصری تشکیل می‌دهد؟ فارابی در رساله المله معتقد است که دین، رئیس و رهبر نظام سیاسی، مردم و هدفی که رئیس نظام سیاسی تعقیب می‌کند، از ارکان نظام سیاسی می‌باشند (فارابی، المله، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۶ و ۱۲).

ارکان نظام سیاسی الهی در زیارت امین الله

متن دعا	ترجمه	بعد سیاسی
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا امینَ اللَّهِ فی اَرْضِهِ	سلام بر تو ای امین خدا بر روی زمینش	رهبر امین الله است و قلمرو حکومتش سراسر زمین.
وَحُجَّتَهُ عَلی عِبادِهِ	و حجّت او بر بندگانش	مشروعیت رهبر از جانب خداست
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ	سلام بر تو ای امیر مؤمنان [اگر این زیارت برای امام دیگر خوانده شود، «السلام علیک یا امیر المؤمنین» گفته نمی‌شود]	دوازده امام، مصادیق امین الله هستند
اَشْهَدُ اَنَّکَ جاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ	شهادت می‌دهم که تو در راه خدا آن چنان که باید جهاد کردی	اعمال قدرت، حق مشروع دولت اسلامی است
وَعَمِلْتَ بِکِتابِهِ	به کتابش عمل نمودی	قانون، کتاب خدا و سنت رسول خداست و خود رهبر هم تابع قانون الهی است.
وَاتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِیِّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ	و روش‌های پیامبرش (درود خدا بر او خاندانش) را پیروی کردی
حَتّی دَعاکَ اللَّهُ اِلی جِوارِهِ فَقَبَضَکَ اِلَیْهِ بِاخْتِیارِهِ	تا خدا تو را به جوارش خواند با اختیاراتش تو را به جانب خود قبض روح نمود	غایت نظام سیاسی، رسیدن به سعادت یعنی رسیدن به جوار رحمت الهی است
وَاَلْزَمَ اَعْدائَکَ الْحُجَّةَ مَعَ مالَکَ مِنَ الْحُجَجِ الْبالِغَةِ عَلی جَمیعِ خَلْقِهِ	و دشمنانت را ملزم به حجت کرد، با آنچه توراست از حجت‌های رسا بر همه مخلوقاتش.	مردم حق انتخاب دارند

۱- در باب ضروت حکومت باید گفت، عقل، به تنهایی ضرورت حکومت را تشخیص می‌دهد، اما اینکه چه کسی و چرا باید حکومت کند را عقل تشخیص نمی‌دهد؛ این چارچوب‏ مهم و اساسی را باید وحی در اختیار انسان قرار ‏دهد. آنگاه در مرحله اجرا و آنجا که مصداق «وَ أَمْرُهُمْ شُوری‏ بَیْنَهُم‏» (شوری: ۳۸) هست، می‌توان از تجارب بشری بهره برد.

۲- امام سجاد در این زیارتنامه علاوه بر انابه و دعا حداقل دو کار دیگر هم انجام داده‏اند و آن دو کار عبارت است از ترسیم مؤلفه‌های نظام سیاسی مطلوب اسلام و نقد نظام سیاسی حاکم بر جامعه اسلامی. با این نگاه حضرت امام سجاد علیه السلام در فراز اول این زیارتنامه، می‌فرماید: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا امینَ اللَّهِ فی اَرْضِهِ» و از امام علیه‏السلام به عنوان امین خدا در زمین خدا یاد می‌فرماید. پس رهبر در فلسفه سیاسی اسلام، امین الله است و نه ظل الله. امام سجاد علیه السلام در همین چند کلمه می‌فرمایند کسی که مورد اعتماد خداست باید مردم هم با انتخابی آگاهانه، به او اعتماد کنند و حکومت را به او واگذار کنند. از طرفی نظام سیاسی حاکم بر جامعه اسلامی را هم نقد می‌کنند و می‌فرمایند کسی که به قدرت، بیت المال، احکام حقوقی، سیاسی، اخلاقی، فقهی و جان و مال و ناموس مردم، به چشم امانت نمی‌نگرد و آشکارا در این امانت‌ها خیانت می‌کند، و به بلاد اسلامی بخشنامه می‌فرستد و دستور می‌دهد که امین خدا لعن شود، غاصب مقام امامت است و شایستگی رهبری جامعه اسلامی را ندارد. بنابراین دو مدل حکومت و نظام سیاسی کلان شکل می‌گیرد؛ دولت امین و دولت خائن. در دولت امین الله مردم در آرامش و آسایش زندگی می‌کنند و در دولت خائن، فضائل و ارزش‌های الهی و انسانی به آسانی قربانی می‌شود ودنیا اصالت می‌یابد.

۳- در نظام سیاسی اهل بیت، رهبر همچون طبیب است، طبیب، طبیب است حتی اگر هیچ بیماری به او مراجعه نکند؛ امین الله هم امین الله است و اقبال و ادبار در امین الله بودنِ او تأثیری ندارد، بنابراین امین الله، رهبری جامعه اسلامی را دست دارد و باید در دست داشته باشد، اگر مردم با او همراه شدند، دولت تشکیل می‌دهد و اعمال قدرت می‌کند، و برای حفاظت از اسلام دست به قبضه شمشیر هم می‌برد؛ و روشن است که استفاده از سلاح اوج انجام یک فعل سیاسی است. بنابراین امام سجاد علیه السلام بین رهبری و حاکمیت تفکیک می‌فرمایند و معتقدند رهبر، مجری قانون الهی است که در کتاب خدا و سنت رسول خدا ارائه شده تا با همراهی مردم، حکومت تشکیل دهد و جامعه را به قرب الهی نائل کند. نکته مهم دیگری که از این فراز به دست می‌آید این است که اسلام از ابتدا، دینی سیاسی است و سیاست ذاتی آن است. رهبر آن، «امین خدا» و مورد اعتماد خداست و خداوند، حکومت بر زمین را در اختیار او گذاشته تا قوانین خدا را در زمین اجرا کند و بندگان را احیا و زمین را آباد کند. اما مردم آزاد هستند و می‌توانند که رهبری امام را بپذیرند و می‌توانند که نپذیرند.

۴- قانونی که رهبر امین، آن را اجرا می‌کند، قرآن کریم و سنت رسول خدا می‌باشد؛ اولین نفری هم که به کتاب خدا عمل می‌کند و از سنت پیامبر تبعیت می‌نماید امامی است که از او به عنوان امین خدا نام برده شده است، چون اگر به امین الله به قانون خدا عمل کند، امین الله نیست. به دیگر سخن شخصیت حقیقی امین الله کاملاً تابع شخصیت حقوقی اوست. بنابراین در این نظام سیاسی مقدس و الهی، قدرت چون امانت است، فساد آور نیست و کسی که هم که قدرت دست اوست، سرمشق و الگوی محبت و تواضع است نه آنکه خودکامه و دیکتاتور باشد، چون «آنکه دیکتاتور است مسْلم نیست» (امام خمینی، صحیفه امام، ج ‏۸، ص ۳۷۰) چه برسد به اینکه امین الله باشد.

۵-‬ وقتی رهبر و قانون خدا در جامعه حضور دارد، مردم هم باید به امام که امانت خداوند در دست مردم است، اقتدا کنند و حکومت را که حق اوست به غیر او واگذار نکنند؛ چنانکه مشاهده می‌شود، مردم در نظام سیاسی اهل بیت نقش مهمی دارند. اگر مردم از رهبر الهی با روحیه‏ای جهادی استقبال و حمایت کردند، آن بزرگواران، دولت تشکیل می‌دهند، چنانکه پیامبر اعظم در مکه به دلیل عدم استقبال مردم، حکومت تشکیل نداد اما وقتی در مدینه از حضرت استقبال شد، ایشان بلافاصله مسجد تأسیس کرد و بین مردم پیوند برادری ایجاد نمود و به برکت قوانین الهی و مردمی که همچون برادر بودند، توانست بزرگ‌ترین حکومت و تمدن الهی را شکل بدهد.

۶-‬ وقتی مردم همراه امام شدند، دولت الهی تشکیل می‌شود. غایت سیاست و حکومت برقراری امنیت است. برخی غایت سیاست را برقراری نظم و عده‏ای تأمین رفاه شهروندان و یا امنیت دنیوی می‌دانند. به نظر می‌رسد وقتی غایت سیاست برقراری امنیت متعالی یعنی امنیتی که در آن علاوه بر خطرات و تهدیدات محدود دنیوی، تهدیدات و خطرات اخروی که با ابدیت انسان سر و کار دارد باشد سایر فضائل و کمالات، از جمله عدالت را هم با خود و در دل خود دارد. لذا امنیت با انسان شناسی، سعادت و برقراری نظم گره می‌خورد.

چنانکه ملاحظه شد در فرازهای آغازین این زیارتنامه با اختصار و جامعیت، ارکان نظام سیاسی اسلام ذکر شده که در نمودار ذیل قابل ملاحظه است؛

امام سجاد (ع) در فرازهای بعدی دعا، ویژگی‌ها و خصوصیات انسان، خانواده، جامعه و دولت متعالی را برمی‏شمرند (ر. ک: مجموعه مقالات همایش بین المللی امام سجاد علیه السلام، مقاله سیاست و زیارت؛ خوانشی جدید از زیارت امین الله، رضا لک‏زایی، تهران: مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، ص ۲۴۴).