خبرگزاری مهر -گروه فرهنگ: فرجام کتاب و کتابفروشی در ایام پسا کرونا چیست؟ این، شاید سوال بسیاری از افرادی باشد که اشتغال اصلی خود را در حوزه کاری کتاب و در صنف ناشر و کتابفروش و موزع متمرکز کرده‌اند؛ و البته تمام آنها پاسخی روشن و جذاب برای این سوال در داخل دریافت نمی‌کنند.
نهاد صنفی مربوطه به ارائه تعطیلی ۹۰ درصد و تخمین خسارت ۴۰۰ میلیارد تومانی رسیده و وعده می‌دهد که در حال رایزنی با دولت برای تأمین حمایت مالی از این صنف است؛ دولتی که شاید کتابفروش و ناشر کوچکترین صنفی باشد که این روزها، دست نیاز برای حمایت به سوی او دراز کرده و هنوز معلوم نیست که سکه‌ای برای قرار دادن در دست این‌اصناف در انبان دارد یا نه؟ و اگر دارد، میلی به خرج کردنش دارد یا نه؟
نشریه پابلیشر ویکلی در تازه‌ترین گزارشی که درباره صنعت نشر در ایام شیوع کرونا منتشر کرده، از گرفتاری بزرگ این روزهای ناشران در سراسر جهان یاد می‌کند: چه موقع باید به روال صادق اثر منتشر کنیم؟
این‌نشریه در گزارش خود، عنوان کرده در هفته منتهی به نیمه فروردین‌ماه سال جاری، تنها ۶ عنوان جدید در فهرست ۵۰ عنوان کتاب پرفروش بازار قرار داشته و تحلیل کرده کرونا به بحرانی تازه برای تولید و حمایت از انتشار آثار تازه و به‌اصطلاح جا انداختن آن در بازار و معرفی مطلوبش مبدل شده است. در همین‌زمینه مجموع فروش ناشران جهان در ۳ ماهه ابتدای سال جاری میلادی نسبت به سال قبل با ۷ درصد کاهش همراه شده است.
در همین‌راستا پابلیشر ویکلی خبر داده مؤسسه انتشارات جان‌وایلی از پیش‌بینی کاهش درآمد ۵۰ میلیون دلاری برای سال مالی منتهی به آوریل آینده خود خبر داده و گفته درآمدش در این‌بازه بدون احتساب مالیات و خروجی‌های مشابه کمتر از ۲۵ میلیون دلار خواهد بود. همین موضوع نیز این بنگاه بزرگ نشر را برای انتشار عنوان‌های تازه خود طی روزهای آتی با حساسیت بیشتری مواجه کرده است.
پابلیشر ویکلی اما در کنار انتشار این‌آمارها، آماری هم از فروش کتاب در سه ماهه نخست سال جاری میلادی و همزمان با شیوع کرونا منتشر کرده و گفته در هفته‌های گذشته، کتاب‌های نوجوانان در کنار کتاب‌های مذهبی و نیز آثاری با موضوع تعطیلات با افزایش فروش خیره‌کننده روبرو بوده‌اند و فروشی با رشد نزدیک به ۵۰ درصد را تجربه می‌کنند. این‌مساله، هم درباره کتاب‌های مخاطبان کودک و هم درباره کتاب‌های مخاطبان بزرگسال قابل توجه است.
این‌نشریه خبر داده که فروش کتاب‌های طنز طی هفته‌های اخیر با رشد نزدیک به ۲۵ درصد و فروش کتاب‌های مذهبی نیز با فروش نزدیک به ۲۴ درصد روبرو شده که این، نشان از اقبال خاص مخاطبان به موضوعاتی خاص در ایام کرونا دارد.
در ایران اما، کماکان برآوردی به این‌دقت از وضعیت فروش آثار وجود ندارد. طی هفته‌های جاری در خبرگزاری مهر به نقل از مدیر بزرگترین پلتفورم فروش کتاب‌های الکترونیکی در ایران عنوان شد که رشد ۴ برابری در مراجعه به این‌سامانه در ایام قرنطینه ناشی از کرونا به دست آمده است. اما در زمینه فروش نسخه‌های چاپی مرجعی برای کسب و ارائه اطلاعات دقیق وجود ندارد. خانه کتاب معمولاً با ۳ ماه تأخیر گزارش‌های خود را، از میزان فروش منتشر می‌کند که علتش تفاوت فصل‌ها و آغاز سال در ایران و اروپا است.
همچنین، طی روزهای گذشته رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، از خسارت ۹۰ درصدی ناشران و کتابفروشان در ایام کرونا خبر داده و تخمین‌های مالی صورت گرفته را در این زمینه، رقمی بالغ بر ۴۰۰ میلیون تومان را برآورد کرده است.
با این‌همه، وجود تحلیل‌هایی از این‌دست، در بازار کتاب ایران می‌توانست نسخه و راهکاری برای تدوین برنامه کاری، پیش روی ناشران باشد تا طی ماه‌های آینده بتوانند برنامه کاری خود را تنظیم کنند. اما نبود برنامه برای تولید اطلاعات کاربردی در موسساتی مانند خانه کتاب و بسته‌بودن دست مؤسسات خصوصی برای حرکت در چنین‌مسیری اساساً مسیر تدوین استراتژی و بازاریابی هوشمند در نشر ایران را بسته و اساس هیچ‌پژوهشِ به‌روز و کاربردی یا داده‌های آماری درباره رفتار مطالعاتی ایرانی‌ها در این ایام وجود ندارد.
استفاده از آمار و اطلاعات خانه کتاب درباره وضعیت نشر طی سال‌های اخیر، همواره با حواشی زیادی همراه بوده است. با وجود اینکه بسیاری از این‌داده‌ها به‌صورت رایگان در اختیار مخاطب قرار نمی‌گیرند، اما در کاربردی بودن و پرداختن به موضوع بسیاری از آنها، تردیدهای جدی وجود دارد.
در کنار این‌مساله، سیستم جامع و همگرایی نیز بین ناشران ایرانی، برای گردآوری اطلاعات کاری صنعت نشر در ایران وجود ندارد و بسیاری از آنها، به‌نوعی برپایه تجربه خود و نه بر اساس اطلاعات و آمار و تحلیل‌های صحیح بازاریابی دست به انتخاب، تولید و عرضه محتوا می‌زنند که همین‌مساله ریسک و خطر این فعالیت اقتصادی را در بازار ایران بالا برده است.
با این همه به نظر می‌رسد که طی ایام پساکرونا، روزهای بسیار خاص و سختی پیش روی ناشران ایرانی قرار خواهد داشت و در این‌میان البته آنهایی تاب خواهند آورد که قدرت تحلیل و پیش‌بینی بازار و رفتار مخاطبان را داشته باشند.