خبرگزاری مهر – گروه هنر– علیرضا سعیدی: طی سالیان گذشته اهالی موسیقی و برخی از هنرمندانی که همواره آثارشان با طیف گسترده‌ای از مخاطبان همراه بوده است، تلاش‌هایی برای تولید و انتشار آثار موسیقایی مختلفی در قالب آلبوم یا تک آهنگ پیرامون زندگی و سیره اهل بیت (ع) داشته‌اند، تلاش‌هایی که برخی از آنها خواسته یا ناخواسته با عوارضی چون طعم و رنگ مادیات و قراردادهای مالی و سفارشی، تبدیل به آثاری فراموش شده شدند و برخی دیگر هم به دلیل ذوق و اشتیاق هنرمند که بخش عمده‌ای از آن نشأت گرفته از ایمان و اعتقادات بدون سفارش در درون او بوده تبدیل به آثار ماندگار و ارزشمندی شده‌اند، که همچنان با روح و گوش شنیداری جامعه هم‌نشین است و هیچ وقت هم رو به زوال نرفته‌اند.
آثاری که برگرفته از عمق ریشه‌ها و باورهایی است که قطعاً گوش دادن به هریک از آنها به طرز رمز آلودی شنونده را به چارچوبی هدایت می‌کند که به دور از تفکرات باطل و افراط‌گرایانه، روشن‌کننده چراغ باور و اعتقادی است که ریشه آن را می‌توانیم در علاقه‌مندی به سیره اهل بیت (ع) هم مشاهده کنیم.
آنچنان که همین طرز تفکر توانسته روشن کننده مسیری برای مخاطبان دیگری باشد که مایلند از زاویه هنر با آنچه از آن به عنوان ایمان و شناخت و اعتقاد یاد می‌کنیم، روبه رو شوند. چه بسا نواها و نغمه‌هایی که با یک بار گوش دادن آنچنان تأثیری روی گوش شنیداری افراد گذاشته که مایل شدند تفکر عمیق‌تری در راه روش بندگان برگزیده پروردگار داشته باشند تا از این مجال پی به ارزش درونی آنها ببرند.
از جمله دستاوردهای ارزشمندی که می‌تواند در این چارچوب مورد تمرکز بیشتری قرار گیرد، تولید آثار موسیقایی مختلف در قالب، آلبوم و تک آهنگ پیرامون شخصیت ارزنده امیرالمومنین علی علیه السلام توسط هنرمندان کشورمان در شاخه‌های مختلف طی سال‌های اخیر است. البته تعدادی از این آثار همان گونه که اشاره شد به دلیل توجه صرف خالق اثر به منفعت‌های مالی و سفارشی پروژه کارهای چندان چشمگیری نبوده‌اند، اما در همین چارچوب هستند آثاری که به دلیل غنای موسیقایی که برگرفته از ریشه‌های علمی و دانشمندانه خالقان اثر بوده، به شدت تبدیل به کارهای ماندگار و اثرگذار شده‌اند که واکاوی در درون هر یک از آنها می‌تواند مجالی برای پژوهش‌های عمیق‌تر و متفکرانه‌تر در ابعاد مختلف زندگی ارزشمند و درس آموز حضرت علی (ع) باشد.
گزارش پیش رو نگاهی دوباره به تعدادی از آلبوم‌ها و آثاری است که این فرصت را به ما داد تا به بهانه فرارسیدن ایام سوگواری شهادت حضرت علی (ع) با آنها تجدید خاطره کنیم.
سریال «امام علی (ع)»؛ وقتی فخرالدینی تاریخ‌سازی کرد
بدون تردید یکی از ماندگارترین و تاریخ سازترین ملودی‌ها و نغماتی که در چارچوب آثار موسیقایی مرتبط با حضرت علی (ع) منتشر شده، موسیقی متن سریال امام علی (ع) به کارگردانی داود میرباقری و آهنگسازی فرهاد فخرالدینی است که چه در زمان پخش سریال و چه بعد از آن همچنان یکی از باشکوه‌ترین، دل‌نوازترین و تاثیرگذارترین آثار موسیقایی روزگارمان شده است.
موسیقی‌ای که به قدری میان مردم مورد استقبال قرار گرفت که حتی بسیاری از مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) از بن مایه ملودی موسیقی متن این سریال که تیتراژ آن توسط صدیق تعریف استاد موسیقی ایرانی خوانده شد، در سبک نوحه‌های خود به کار گرفتند و از آن تا مدت‌ها استفاده کردند.
فخرالدینی درباره موسیقی متن این سریال گفته است: همان طور که علاقه مندان و هنرمندان عرصه موسیقی می‌دانند آهنگی که بنده برای بخشی از سریال «امام علی (ع)» ساختم مربوط به یک هزار و ۴۰۰ سال پیش است که عبدالقادر مراغی حدود ۶۰۰ سال پیش آن را با حروف ابجد در آثاری چون «مقاصد الحان» و «جامع الحان» تدوین کرده است. بنده پس از پژوهش‌های فراوانی که در این زمینه انجام دادم تلاش کردم تا این آثار را در فضای موسیقایی امروز پیاده کنم و اعتقاد دارم این تنها نسخه اجرایی برگرفته از آثار مکتوب عبدالقادر مراغی است که به صورت این چنینی پیاده شده است. من بیش از چهل سال پیش این نسخه موسیقایی از عبدالقادر مراغی را کشف کرده بودم و خودم بر این باورم که ساخت آن قطعه یکی از دشوارترین کارهایی است که تاکنون در موسیقی انجام دادم زیرا یافتن راز و رمز این نت نویسی کار بسیار دشواری است که وقت زیادی از عمرم را صرف آن کردم و حالا بسیار خوشحالم که این زحمات نتیجه مثبتی برای مخاطب داشته است. به هر حال وقتی به دعوت آقای داود میرباقری به سریال «امام علی (ع)» پیوستم آقای میرباقری اصرار داشت که از این نسخه‌های موجود برای سریال استفاده کنیم که بنده هم پذیرفتم و خوشبختانه فضا به گونه‌ای اجرا شد که بعد از پخش سریال با استقبال بسیار قابل توجه مخاطبان روبه رو شد.
این آهنگساز صاحب نام موسیقی فیلم که مخاطبان وی را با آهنگسازی سریال‌های ماندگار دیگری چون «بوعلی سینا» و «سربداران» می‌شناسند، گفته بود: ساخت موسیقی سریال «امام علی (ع)» فقط به استفاده از تحقیقات و آثار منتسب به عبدالقادر مراغی منحصر نشد. کما اینکه ما در هر بخش از سریال تم‌های متفاوتی را با ارکستر طراحی کردیم که هر کدام برای خود داستان جداگانه‌ای دارد که در این زمینه می‌توانم به تم‌های مالک اشتر و عایشه اشاره کنم که به تنهایی دربرگیرنده ملودی‌های زیبایی هستند. البته تم‌های مربوط به وصف حضرت علی (ع) نیز کارهای خوبی بودند که ما در هر بخش از سریال برای آن طراحی‌های متنوعی کردیم که خوشبختانه آنها نیز مورد استقبال مخاطبان قرار گرفت. من در ساخت موسیقی این سریال تمام تلاش خود را انجام دادم که فضای انتزاعی که مدنظرم بود نیز برای مخاطب تلویزیون باورپذیر باشد و امروز بسیار خوشحالم که بعد از گذشت بیست سال از ساخت این مجموعه همچنان از آن یادی می‌شود.
فخرالدینی تاکید داشت: من موسیقی سریال «امام علی (ع)» را به این سادگی ننوشتم. من برای پلان به پلان سریال به معنا و مفهوم مطلق کلمه خودم را محل حادثه قرار می‌دادم و این حس را با حس درونی خودم تلفیق می‌کردم تا بتوانم بر اساس این تکنیک بهترین نتیجه را دریافت کنم. شاید باور نکنید اما خوب خاطرم هست وقتی چنین حسی را برای آهنگسازی داشتم گویی خودم در صحنه اتفاق حضور داشتم موضوعی که حتی سینما هم قادر نیست آن را بیان کند اما من با اتکا به این پشتوانه‌های معنوی نهایت تلاش خود را کردم که موسیقی این سریال برایم فضایی متفاوت چه به لحاظ ارکستر و ساز بندی و چه به جهات دیگر داشته باشد.
«ماه غریبستان»؛ درخشش اصفهانی در همکاری با چند آهنگساز مطرح
این یک ریسک بسیار بزرگ است که تصمیم بگیری در روزگاری که رفته رفته موسیقی پاپ آمده تا متأسفانه یا خوشبختانه در جریان اصلی تولید، بازاریابی و فروش محصولات موسیقایی قرار بگیرد، بیایی و با حضور چند آهنگساز معتبر آلبومی را تولید کنی که نه مخاطب عام دارد و نه به فروش آن می‌توان یک نگاه تضمینی داشت. اما محمد اصفهانی به عنوان خواننده‌ای که در دهه ۸۰ یکی از سرداران موسیقی پاپ بود و البته هنوز هم از خیلی خوانندگان یک سر و گردن بالاتر است، با همراهی مجموعه‌ای هنرمندان و دست‌اندرکاران موسیقی آلبومی را به سفارش ستاد تکریم سال امام علی (ع) تولید کرد که انصافاً ماجرا را از سفارش و سفارشی کار کردن‌های بیهوده بیرون برد و مجموعه‌ای را تحویل مخاطب داد که تا امروز همچنان یکی از یکه تازان آثار موضوعی مرتبط با امیرالمومنین لقب گرفته است.
طی سالیان گذشته تلاش‌هایی برای تولید آثاری در قالب آلبوم یا تک آهنگ پیرامون زندگی و سیره اهل بیت (ع) صورت گرفته؛ تلاش‌هایی که برخی از آنها به دلیل برخی نگرش‌ها تبدیل به آثاری کاملاً فراموش شده شدند. آلبوم «ماه غریبستان» از جمله آثار موسیقایی بود که سال ۷۹ توسط ستاد تکریم سال امام علی (ع) تولید شد و به نوعی یکی از آثار تازه موسیقی مذهبی در ژانر پاپ بود.
آلبوم ماه غریبستان با صدای محمد اصفهانی بود که با آهنگسازی علیرضا کهن دیری، زنده یاد شهریار فریوسفی، فریدون شهبازیان، محمد حقیقی و مجید اخشابی منتشر شد.
در این آلبوم موسیقایی مناسبتی که همچنان جزو پرمخاطب ترین آثار موسیقایی مذهبی است قطعات «دیده بگشا» با ترانه و کلام محمد علی معلم دامغانی و آهنگسازی علیرضا کهن دیری، «علی ای همای رحمت» با شعری از شهریار و آهنگسازی شهریار فریوسفی، «غم دلدار» با شعری از ابوسعید ابالخیر و ملودی محمد اصفهانی، «تا من بدیدم روی تو» با شعری از مولانا و آهنگسازی علیرضا کهن دیری، «نامدگان و رفتگان» با ترانه‌ای هوشنگ ابتهاج و آهنگسازی فریدون شهبازیان، «جانِ جان» با شعری از مولانا و آهنگسازی محمد حقیقی فرد، «وصف علی» با ترانه‌ای محمد علی معلم دامغانی و پرویز بیگی حبیب آبادی و آهنگسازی مجید اخشابی، «کمیل علی» بر اساس دعای شریف کمیل و آهنگسازی محمد حقیقی فرد منتشر شد که در زمان انتشار تبدیل به یکی پرفروش‌ترین و پرمخاطب ترین آثار موسیقی پاپ شد.
علیرضا کهن دیری آهنگساز خاص موسیقی که در این سال‌ها کمتر تن به مصاحبه داده، سال ۱۳۹۲ بود که درباره آلبوم «ماه غریبستان» و قطعه ماندگار «دیده بگشا» گفته بود: «آلبوم موسیقایی ماه غریبستان از جمله آثاری بود که خوانندگی آن از مدت‌ها قبل به عهده محمد اصفهانی گذاشته شده بود. این خواننده که پیش از این هم سابقه همکاری‌های زیادی را با وی داشتم از من دعوت کرد تا برای ساخت و تنظیم تعدادی از آهنگ‌ها در این آلبوم حضور داشته باشم که من به دلیل حضور تیم حرفه‌ای که در این آلبوم شاهد آن بودم پذیرفتم که در ساخت و تنظیم تعدادی از آهنگ‌ها حضور داشته باشم. شاید برای شما جالب باشد که آهنگ ماه غریبستان فقط در چند ساعت ساخته شد. البته بخش کوتاهی از ملودی این قطعه قبلاً ساخته شده بود که بلافاصله بعد از تماس آقای معلم با محمد اصفهانی مبنی بر تمام شدن شعر در چند ساعت کوتاه، کار ساخت آهنگ را به اتمام رساندیم. که این نیز به خودی خود برای من تجربه جالبی بود که حضور در کنار یک تیم حرفه‌ای کار را تبدیل به یک کار بی ماجرا و بدون هیچ دردسری کرد که خوشبختانه با استقبال خوبی هم از سوی مردم مواجه شد.
او معتقد بود: خوب یا بد بودن یک آلبوم موسیقایی زمانی می‌تواند مورد ارزیابی مثبت مخاطبان واقع شود که آهنگساز بدون هیچ سر و صدا و حاشیه‌ای به کار اصلی خود که همان آهنگسازی است بپردازد و به نوعی خودش باشد. به طور حتم وقتی با چنین رویکردی وارد یک اثر شود می‌توانیم شاهد تولید اثری باشیم که با مخاطب خود آنچنان ارتباطی برقرار می‌کند که تا سال‌ها نغمه‌ها و ملودی‌های آن در ذهنش باقی می‌ماند و این همان چیزی بود که من در آلبوم غریبستان به آن توجه زیادی داشتم و می‌خواستم آن چیزی باشم که خودم می‌خواهم؛ چراکه معتقد بودم این دیدگاه است که می‌تواند بدون در نظر گرفتن جنبه‌های سفارشی، اثر را به سر منزل مقصود برساند.
«امیرعشق»؛ لذت شنیدن یک موسیقی عرفانی
یکی دیگر از آثاری که به طور مستقل در مدح حضرت علی (ع) منتشر شده، آلبومی به نام «امیر عشق» است که فروردین سال ۹۶ توسط مؤسسه هنر و ادبیات «هلال» در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
آلبوم «امیر عشق» به آهنگسازی سیدافشین قرشی، تنظیم محسن جلیلی و صدای محسن دایی نبی شامل شش قطعه تصنیف، یک قطعه دونوازی تنبور و سازهای کوبه‌ای است که در تولید آن سعی شده با پایبندی به اصول موسیقی عرفانی ضمن استفاده از سازهای متنوع و هارمونی‌های دلنشین، سلیقه‌های گوناگون و نسل نواندیش جامعه نیز با این نوع موسیقی پیوند زده شود.
در توضیح این آلبوم آمده است: «موسیقی عرفانی جدای از موسیقی سنتی نیست و ضمن تبعیت از اصول و قواعد حاکم بر موسیقی سنتی (مجموعه ردیف که شامل دستگاه‌ها و گوشه‌ها است) در همان چارچوب تعریف می‌شود، اما تفاوت‌ها یا بهتر بگوییم شاخصه‌هایی دارد که آن را از موسیقی سنتی جدا می‌کند بنابراین می‌توان «موسیقی عرفانی» را به عنوان شاخه‌ای از موسیقی ایرانی به شمار آورد. موسیقی عرفانی دارای شش ویژگی مهم است و فلسفه فکری این عارفان بر پایه مبدأشناسی، خداشناسی، خودشناسی، شناخت وجودی، وحدت شناسی بوده و هست به گونه‌ای که در دنیای مدرن امروز حتی سینما، تئاتر، نقاشی و… نیز در بیان این تفکرات نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
مهم‌ترین ویژگی «موسیقی عرفانی» تفکر نهفته در آن است. در پیدایش این موسیقی، تفکر یا فلسفه فکری خاصی نهفته است که ما آن را به عنوان «عرفان» می‌شناسیم و حضور آن با ویژگی‌های خاص خود در هر هنری، باعث اطلاق عبارت «عرفانی» به آن هنر می‌شود. از جمله این هنرها می‌توان موسیقی و ادبیات را نام برد که حضور اندیشه عرفانی در آنها بیشتر از سایر هنرها بوده است.»
«حضرت خورشید»؛ پیشکش گروهی به محضر مولای دل‌ها
یکی دیگر از آلبوم‌هایی که اردیبهشت ماه پنج سال گذشته منتشر اثری به نام «حضرت خورشید» است که چند سال پیش توسط سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در قالب هفت قطعه به خوانندگی غلام رضا صنعتگر، حمید غلامعی، حسام الدین سراج، مجید اخشابی، عبدالحسین مختاباد و احمد عبدلی در منقبت حضرت علی (ع) منتشر شد.
فواد حجازی، سیدمحمد میرزمانی، بابک ربوخه، مجید اخشابی، امید سیاره و غلامرضا صنعتگر آهنگسازان مجموعه «حضرت خورشید» هستند و اشعار آلبوم از میان آثار محمدحسین شهریار، عبدالجبار کاکایی، سیدعباس سجادی، سیدشهرام شکیبا، فریبا وکیلی، آشفته شهررضایی، اسحاق انور و صابر خراسانی انتخاب شده‌اند.
محمود صلاحی رئیس وقت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران که این آلبوم به سفارش آنها در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود، در زمان رونمایی این اثر گفته بود: این آلبوم به برکت میلاد امام علی (ع)، آقای تمام مردان و مخلوقات جهان، تولید شده است. […] موسیقی و صدای این هنرمندان نه تنها غصه‌های جامعه را کاهش می‌دهد، بلکه شادی و نشاط را هم افزایش می‌دهد و معانی اشعارشان هم عمیق است.
«با قدسیان» با شعری از فضل الله حروفی، آهنگسازی علیرضا عصار، تنظیم فواد حجازی و خوانندگی علیرضا عصار و محمد اصفهانی، «خاک آستان علی (ع)» از آلبوم گروهی «فصل آشنایی» با صدای خشایار اعتمادی، آواز دشتی «علی مولا» به خوانندگی اکبر گلپایگانی، «قراضه چین» با شعری از مولانا و آهنگسازی و خوانندگی محسن چاوشی، «مست تولا» با شعری از میرزا حبیب خراسانی و صدای سعید خلج، «علی مولا» با شعر، آهنگسازی و خوانندگی مهرداد کاظمی از آلبوم «شهر عشق»، «یا مولا دلم تنگ اومده» از آثار فولکلور موسیقی نواحی ایران با هنرمندی علیرضا افتخاری و بیژن بیژنی، «بابا حیدر مدد»، «هو حق» و «نورخورشید ولایت» با صدای فرمان فتحعلیان، «بوسه بر تیغ» با همکاری فواد حجازی و فریدون شهبازیان و خوانندگی مهراج محمدی، «پدر» با شعری از فریبا فدایی، آهنگسازی رامین یوسف زمانی و خوانندگی مازیار عصری، «حضرت خورشید» با شعری از عبدالجبار کاکایی، اهنگسازی فواد حجازی و خوانندگی حسام الدین سراج، «مولا علی جان» از آلبوم «گل آفتابگردون» گروه موسیقی «آریان»، «بهترین حرف» با شعری از اسحاق انور، آهنگسازی حمید اکبرزاده و خواننده مجید اخشابی، «دستای یه مرد» با شعری از حمیدرضا صمدی، اهنگسازی بابک زرین و صدای رضا صادقی نیز از جمله تک اهنگ‌های ماندگار و خاطره‌سازی هستند که با محوریت ارادت به حضرت امام علی (ع) پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند.