به گزارش خبرنگار مهر، کرونا شوکی پانیکی به وضعیت اقتصاد ایران در تحریم وارد آورد و شاید ضررهای آن به زودی قابل احصا نباشد. این شوک به صنعت نشر ایران که پیش از کرونا نیز روزهای خوشی را سپری نمی‌کرد، بیش از پیش بود. کرونا دو فرصت فروش مهم یعنی اسفند ۹۸ و نمایشگاه کتاب ۹۹ را از ناشران و کتابفروشان گرفت و همین باعث چالش‌های عجیبی شد و چه بسیار ناشرانی که به همین دلیل دست به تعدیل نیرو زدند.
کرونا هنوز هم زحمت حضور نامبارکش را کم نکرده و مسئولان وزارت بهداشت حتی از حضور دردناک‌تر آن در پاییز امسال سخن گفته‌اند. در چنین شرایطی امکان برگزاری نمایشگاه کتاب ۹۹ کماکان فراهم نیست و اکنون اصل برگزاری آن زیر سوال رفته است. هرچند که طرحی چون بهارانه کتاب ۹۹ اندکی از آلام کتابفروشان کاست، اما در شرایطی که هیچگاه در طول این چهاردهه به طراحی یک نظام جامع پخش کتاب در ایران فکر نشده، فرصت نمایشگاه کتاب را نباید از ناشران گرفت.
این میان عده‌ای از مسئولان فرهنگی ایده برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب را مطرح کرده‌اند. ایده‌ای که هرچند بهتر از برگزار نکردن نمایشگاه است، اما سوالاتی پیرامونش وجود دارد.
سعید قونسوری، مدیر عامل مؤسسه فرهنگی انتشاراتی جمال هنر درباره وضعیت این روزهای بازار نشر ایران و ایده برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی به مهر گفت: فضای صنعت نشر ایران این روزها بسیار تاریک و مبهم است و حرف و حدیث‌ها زیاد رد و بدل می‌شود. فضای مجازی هم فرصت‌های بدیعی را برای اقتصاد پدید می‌آورد که باید به آن توجه کرد، اما ورود همه ناشران به این فضا شاید به این زودی‌ها مقدور نباشد.
وی افزود: در وضعیت فعلی بیشتر ناشران به فکر تعدیل نیرو هستند. برای ورود به فضای مجازی و استوار کردن گردش مالی ناشران روی این فضا، نیاز به نیروهای جدید برای پشتیبانی است تا کتاب‌ها را از نظر زمانی، مکانی، ارجاعات و… آنالیز کنند. در وضعیت اقتصادی فعلی چنین کاری برای بسیاری از ناشران غیرممکن است.
مخاطبی که به صورت حضوری به نمایشگاه کتاب می‌آید، کتاب را دیده و لمس می‌کند. ورق زدن کتاب خود عمل جذابی است و صحبت‌های کارشناسان نشر حاضر در غرفه نیز خود کنش مهمی در فروش کتاب به شمار می‌رود
قونسوری ادامه داد: ما ناشر تخصصی در حوزه‌های هنر و طراحی لباس هستیم. نمایشگاه بین‌المللی کتاب را که نداشتیم و دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی هم تعطیل بودند. این روند به من و دوستان ناشرم فشار بسیاری وارد کرده است. حتی دیگر خود دانشگاه‌ها نیز دیگر خرید کتاب ندارند. دیگر از وضعیت مردم هم نباید گفت که به دلیل شرایطی که کرونا تحمیل کرد دیگر شاید فقط توانایی تأمین مایحتاج ضروری خود را داشته باشند و کتاب برای آنها کالایی لوکس محسوب شود. بنابراین خبری از فروش کتاب نیست و ناشران اکنون در وضعیت نابهنجاری هستند و سرمایه‌ای برای تبدیل وضعیت خود ندارند.
ابهام در ساختار نمایشگاه مجازی
مدیر عامل مؤسسه فرهنگی انتشاراتی جمال هنر در بخش دیگری از این گفت‌وگو به ابهام ساختاری برگزاری نمایشگاه کتاب به صورت مجازی اشاره کرد و گفت: ساختار نمایشگاه مجازی کتاب هنوز از طرف متولیان امر برای ناشران تعریف نشده است. به نظرم شاید در حد شعار بود. بالاخره مسئولان فرهنگی هم اتاق فکر دارند و ایده برگزاری مجازی نمایشگاه را آنالیز کرده‌اند و متوجه شدند که این ایده احتمالاً کارآیی چندانی ندارد. اشاره هم کردم که ناشران در وضعیت فعلی توانایی جذب نیرو برای حضور جدی در فضای مجازی را ندارند.
قونسوری اضافه کرد: مخاطبی که به صورت حضوری به نمایشگاه کتاب می‌آید، کتاب را دیده و لمس می‌کند. ورق زدن کتاب خود عمل جذابی است و صحبت‌های کارشناسان نشر حاضر در غرفه نیز خود کنش مهمی در فروش کتاب به شمار می‌رود. به هر حال مخاطب باید کتاب را بشناسد تا خریداری کند و این شناسایی از طریق دیدن خودش و صحبت‌های کارشناسان به دست می‌آید. فروش در فضای مجازی این قابلیت‌ها را ندارد. در این صورت دیگر کارشناسان برای معرفی کتاب حضور فیزیکی ندارند و نمی‌تواند مطالب را به مخاطب منتقل کنند. بنابراین معرفی کتاب سخت می‌شود و خود مخاطب هم نمی‌تواند کتاب را لمس کند.
این مدیر نشر همچنین به عدم ثبات فضای مجازی برای برگزاری نمایشگاه کتاب اشاره کرد و گفت: با این مشکلات در سرعت اینترنت می‌توان گفت که فضای مجازی هنوز در کشور ما به مثابه یک امر ضرور درک نشده است. حال چگونه می‌توان در این فضا برای آشنایی مخاطب هزاران فایل پی‌دی‌اف مقدمه‌های کتاب را گذاشت تا مخاطب در نمایشگاه مجازی آنها را بخواند و تصمیم به خریداری کتاب بگیرد؟ چون نمی‌دانیم این برگزاری به چه صورت است، نمی‌توان حرف دقیقی درباره آن زد. من با همکارانم در دیگر نشرها که صحبت می‌کردم آنها نیز فضا را مبهم دانسته و دیدگاه مثبتی به این ایده نداشتند. به طور کل اما در برگزاری یک رویداد مانند نمایشگاه کتاب به صورت مجازی چند اصل باید مدنظر قرار بگیرد: ایجاد امکان نمایش الکترونیکی محصول، تعامل آنلاین میان خریدار و فروشنده و امکان معامله آنلاین. به باور من کشور ما تاکنون تجربه موفق ایجاد چنین فضایی را نداشته است.
پست همکاری مناسبی با ناشران ندارد
قونسوری در بخش دیگری از این گفت‌وگو به تعامل ناشران با شرکت پست اشاره کرد و گفت: شرکت پست گویا ناچیز بودن اقتصاد نشر را درک نمی‌کند. پست کتاب هزینه سرسام آوری دارد. پیشتر البته تخفیف‌هایی را برای ارسال کالاهای فرهنگی در نظر می‌گرفتند، اما اکنون این امکان را از ناشران دریغ کرده‌اند. ارسال پستی کتاب بویژه برای شهرستان‌ها هزینه سرسام آوری دارد. اکنون نیز پست کار را به بخش خصوصی واگذار کرده است و آنها نیز نفعشان در این است که قیمت‌ها را بالا ببرند و البته نظارتی هم روی آنها نمی‌شود.
شرکت پست گویا ناچیز بودن اقتصاد نشر را درک نمی‌کند. پست کتاب هزینه سرسام آوری دارد وی افزود: حداقل هزار ناشر حوالی میدان انقلاب اسلامی دفتر دارند و فعال هستند. شما یک روز بروید دفتر اداره پست میدان انقلاب را ببینید. پرسنل ناکارآمد و صف‌های طولانی از ویژگی‌های آن است. همیشه خدا هم پرسنل را تعویض می‌کنند. سرعت اینترنت‌شان هم بسیار پایین است و مدام نت قطع می‌شود. فضای این اداره پست واقعاً بیمارگونه است. آنها پاسخگو نیستند و فقط ما باید جوابگوی مخاطب و خریداران اینترنتی کتاب باشیم. مخاطب که کاری به پست ندارد، کتابش را به موقع می‌خواهد و ما مسئول این کار هستیم. کتاب‌ها به ادعای پست باید صرف سه روز کاری به دست مخاطب برسد، اما بارها پیش آمده که زمان طولانی شود و حتی کتاب‌هایی هم بوده که در مقصد گم شده یا عودت خورده و ما دوباره آنها را فرستاده‌ایم. در چنین وضعیتی چگونه می‌توان نمایشگاه کتاب را به صورت مجازی برگزار کرد؟
اعتبار بهارانه کتاب اندک بود
قونسوری در بخش دیگری از این گفت‌وگو به طرح بهارانه کتاب ۹۹ و تاثیرش در وضعیت کتابفروشی‌های شکست خورده از کرونا اشاره کرد: در طرح بهارانه کتاب از ۲۰ اردیبهشت فضا را باز کردند و یک اعتبار سه میلیون تومانی به ما دادند. هر خریدار و مخاطبی می‌توانست با یک کدملی به کتابفروشی بیاید و ۱۵۰ هزار تومان خرید تا ۳۰ هزار تومان تخفیف بگیرد. سیستم پخش کتاب هم البته چندان مناسب نیست که کتاب‌های ما در همه شهرستان‌هایی که دانشکده‌های هنری دارند، وجود داشته باشد. مخاطب برای خریداری کتاب باید یا به تهران بیاید و یا کتاب را اینترنتی سفارش دهد که بازهم مشکلات پست را نمی‌توان نادیده گرفت.
مدیر عامل مؤسسه فرهنگی انتشاراتی جمال هنر اضافه کرد: طرح‌هایی مانند فروش‌های فصلی کتاب زمانی توجیه دارد و برای مخاطبان بویژه دانشجویان مقرون به صرفه است که سقف اعتبار کتابفروشی‌ها بیشتر شود. حتی این طرح را نیز برای عموم مخاطبان درست تعریف نکرده‌اند. مخاطب و خریدار نمی‌داند که تمام شدن اعتبار یعنی چه؟ متأسفانه با کتابفروشان جر و بحث می‌کنند و گمان دارند که ما حق آنها را ضایع می‌کنیم! به نظرم خانه کتاب به عنوان متولی این طرح باید اطلاع رسانی درستی از این آن می‌داشتند. علیرغم اینکه تاکنون چندین سال است که طرح‌هایی چون بهارانه، تابستانه، پاییزه و زمستانه کتاب برگزار می‌شود، اما هنوز مخاطبان آشنایی درستی با آن ندارند.