خبرگزاری مهر- گروه استانها- مریم ساحلی: گستره گلبرگ‌های لاجوردی و ارغوانی در دامنه سبز ارتفاعات گیلان، فرصتی ارزشمند است که کمتر به آن می‌اندیشیم. رایحه دم‌نوش گل‌گاوزبان از دیرباز در زندگی ما جاری بوده و خواص آن موردتوجه قرارگرفته است.
روایت دست‌های مهربان مادران و مادربزرگ‌هایی که چند پر لیموعمانی و تکه‌ای نبات را به دم‌نوش گل‌گاوزبان اضافه می‌کردند تا نوشیدنش خستگی از تن و جان عزیزانشان دور کند، در خاطرات ایرانیان از دیرباز حک شده است.
و اما گل‌گاوزبانی که تهیه می‌کنیم، روزگاری گل‌هایی زیبا بوده‌اند که جلوه‌ای دل‌فریب بر دامن سبز طبیعت داشته و کشاورزانی سخت‌کوش آن‌ها را چیده‌اند و بر پشت‌بام‌ها زیر نور آفتاب خشکانده‌اند تا سر از قوری‌ها و لیوان‌های دم‌نوش گل‌گاوزبان ما درآورند.
اهمیت گل‌گاوزبان
یک کارشناس کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: گل‌گاوزبان با نام علمی ( Echium amoenum) گیاه دو یا چندساله از تیره (Boraginaceae )با برگ‌های مخملی و ساقه‌ای خاردار، بومی ارتفاعات جنگل‌های شمال ایران است و از دیرباز در ایران مورداستفاده دارویی قرارگرفته است. گل‌گاوزبان یک گیاه علفی از فهرست گیاهان دارویی و دارای روغن است که از مدت‌ها قبل به دلیل خاصیت شفا دهندگی از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.
جمشید عباسی با اشاره به اینکه گل‌گاوزبان حاوی مقدار قابل‌ملاحظه‌ای منیزیم، کلسیم، آهن و پتاسیم است، ادامه می‌دهد: این گیاه حاوی آنتی‌اکسیدان و آلکالوئیدهایی نظیر فلاونوئید و رنگ‌دانه آن تو سیانین و اسید گاما لینولئیک، کولین بوده و از ویتامین‌های گروه B و ویتامین C برخوردار است.
عباسی با بیان اینکه گل‌گاوزبان در بسیاری از مناطق اروپا، غرب آسیا و آمریکای شمالی می‌روید، می‌افزاید: این گیاه به‌احتمال‌زیاد بومی منطقه مدیترانه است ولی بعضی محققان عقیده دارند بومی خاورمیانه است.
خواص گل‌گاوزبان
وی درباره خواص گل‌گاوزبان با اشاره به اینکه دم‌نوش این گیاه نشاط‌آور و موجب تقویت اعصاب و روان بوده و در درمان سرماخوردگی، تنگی نفس و گلودرد و سرفه مفید است به خبرنگار مهر می‌گوید: این گیاه به علت وجود منیزیم از سرطان کبد، پستان و پروستات پیشگیری می‌کند. همچنین کاهش قند خون، تصفیه خون، پیشگیری از پوکی استخوان، درمان بیش فعالی در کودکان و افزایش تمرکز و قدرت ذهن، برطرف کردن تنبلی روده، تقویت سیستم ایمنی بدن، مفید بودن در درمان بیماری قلب و عروق ازجمله خواصی است که برای گل‌گاوزبان نام‌برده می‌شود.
عباسی با بیان اینکه روغن این گیاه نیز خواصی چون درمان شوره، خارش و ریزش مو و رفع خشکی و اگزمای پوست دارد، بیان می‌کند: نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که گل‌گاوزبان نیز همانند بسیاری از گیاهان دارویی دیگر نمی‌تواند بدون ملاحظات و احتیاطات لازم و به‌صورت بی‌رویه مصرف شود. چراکه گیاهان دارویی نیز دارای عوارض جانبی هستند و حتی مصرف آن‌ها بیش از میزان مناسب می‌تواند نتیجه عکس و عوارضی ناخوشایند ایجاد کند.
این کارشناس کشاورزی در ادامه یادآور می‌شود: عوارض سوءمصرف گل‌گاوزبان کم نیست. زمان، ماندگاری، شکل مصرف و سازگاری آن با برنامه غذایی خانوار و تعارض با برنامه دارویی بیماران باید موردتوجه قرار گیرد و در صورت مصرف هرگونه داروی افسردگی، ضد اضطراب، آرام‌بخش، خواب‌آور و آنتی‌هیستامین باید قبل از مصرف گل‌گاوزبان با پزشک معالج مشورت کرد.
رودسر قطب تولید گل گاوزبان گیلان
عباسی با بیان اینکه برداشت گل‌گاوزبان از اواخر فروردین آغاز و تا اواسط تیرماه ادامه خواهد داشت، ادامه می‌دهد: اگرچه این گیاه قابلیت رویش در جلگه تا ییلاقات را دارد اما در ارتفاعات میانی کیفیت و کمیت بهتری نشان داده است.
وی می‌افزاید: شهرستان رودسر با ۴۸۰ هکتار زمین زیر کشت و تولید ۲۴۰۰ تن محصول تر، بیشترین سطح زیر کشت گل‌گاوزبان استان گیلان را به خود اختصاص داده است.
باید توجه داشت که تولید نمی‌تواند تنها فاکتور رونق اقتصادی باشد بلکه بازار عرضه تولیدات کشاورزی عامل تأثیر گذار مهمی در این حوزه است
این پژوهشگر با اشاره به اینکه کشت گل‌گاوزبان بیشتر در مناطق مرتعی و در حوزه اراضی تحت نظارت و مدیریت منابع طبیعی رایج بوده و توجیه اقتصادی قابل دفاع‌تری دارد، تصریح می‌کند: باید توجه داشت که تولید نمی‌تواند تنها فاکتور رونق اقتصادی باشد بلکه بازار عرضه تولیدات کشاورزی عامل تأثیرگذار مهمی در این حوزه است.
وی ادامه می‌دهد: قطعاً مدیریت بازار در کنار بهبود سیستم حمل‌ونقل، بسته‌بندی مناسب، ایجاد تشکل‌های متناسب با هر گروه محصولات، ارتقای دانش فنی و مکانیزه کردن فرآیند تولید برای کاهش هزینه در هکتار و رقابت‌پذیری آن با محصولات مشابه، امنیت تولید را تضمین می‌کند. بی‌تردید کاهش میزان ریسک تولید با تعمیم موارد بیمه محصولات کشاورزی و نیز ایجاد شبکه مراقبت و پایش آفات و بیماری‌ها نیز دارای درجه بالایی از اهمیت هستند.
عباسی با بیان اینکه کشاورزی کاری پرزحمت است و مقرون‌به‌صرفه بودن کشت یک محصول نقش مهمی در گسترش آن و افزایش رغبت کشاورزان به دنبال خواهد داشت، به خبرنگار مهر می‌گوید: از هر هکتار مزرعه گل‌گاوزبان معمولاً تا ۱۲۰۰ کیلوگرم سرشاخه گل‌دار خشک‌شده به دست می‌آید.
وی با اشاره به اینکه ارزش اقتصادی محصول برداشت‌شده از ۸۸۰ هکتار سطح زیر کشت گیلان، بیش از ۷۹۲ میلیارد ریال است که می‌تواند به‌عنوان یک گزینه خوب در تولید خانوارهای روستایی نقش داشته باشد، می‌افزاید: این ارزش اقتصادی می‌تواند با بهره‌برداری از صنایع تکمیلی و تبدیلی چند برابر شود و چرخه محصولات جانبی در داخل کشور تکمیل و از فروش خام محصولات با ارزش‌افزوده پایین جلوگیری شود و نهایتاً سبب ارزآوری این فعالیت تولیدی شود.
راهکارهای رونق تولید گل گاوزبان
این کارشناس کشاورزی درباره رونق تولید گل‌گاوزبان نیز بیان می‌کند: نخستین مرحله از ترویج کشت گل‌گاوزبان آموزش علاقه‌مندان و متقاضیان با احداث مزارع پایلوت است تا قابلیت کشت و استعداد اراضی برای مولدین مشهود شود.
وی جهت‌دهی اشتیاق جوانان علاقه‌مند به تولید محصولات کشاورزی به سمت تولید و الگوهای جدید کشت ازجمله گیاهان دارویی را زمینه‌ساز افزایش اشتغال، درآمد سرانه و ارتقای سلامت و تأمین امنیت غذایی جامعه عنوان کرده و ادامه می‌دهد: این رویه می‌تواند حتی به اشتیاق بخش صنعت برای سرمایه‌گذاری در زمینه سخت‌افزار و ادوات خطوط تولید منجر شود.
عباسی با بیان اینکه توجه به فرآوری محصولات تولیدشده و ایجاد صنایع تبدیلی نقشی مهم در مقرون‌به‌صرفه کردن کشاورزی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید دارد، تأکید می‌کند: ورود به مرحله کشت و توسعه گیاهان دارویی گزینه‌ای هزینه‌بر محسوب می‌شود و نیازمند سرمایه‌گذاری و فراهم کردن زیرساخت صنایع فرآوری و تبدیلی است تا حوزه درآمدزایی و اشتغال گسترش‌یافته و اشکال جدیدی از تنوع مشاغل جانبی به جامعه ارائه شود.
وی می‌افزاید: گستردگی اشکال مصرف اعم از دم‌نوش، ادویه، پودر، عرقیات و … حکایت از آن دارد که صنایع تکمیلی و جانبی نقش بسزایی در بهبود ارزش‌افزوده فرآورده‌های نهایی داشته و ترغیب به توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی درواقع بازآفرینی حلقه مفقوده تولید در این عرصه است.
سپردن گل گاوزبان به تیغ علف تراش
زلیخا علیزاده کشاورز کارآفرینی است که در منطقه اشکورات به کشت گل‌گاوزبان و بعضی گیاهان دارویی دیگر می‌پردازد. او در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: مدت ۵ سال است که کشاورز نمونه منطقه هستم. وسعت هفت هزار مترمربع را به کشت گل‌گاوزبان اختصاص دادم و ۱۲ خانوار تحت پوشش من به کار مشغول شدند.
وی ادامه می‌دهد: مدت ۴ سال است که قیمت گل‌گاوزبان ثابت مانده و ازآنجاکه مزرعه من در بالادست قرارگرفته و نسبت به پایین‌دست دیرتر آماده برداشت می‌شود، نمی‌توانم به قیمت مناسب محصولم را به فروش برسانم. درواقع امسال چیدن گل‌گاوزبان در منطقه ما به‌صرفه نیست.
علیزاده با بیان اینکه هزینه کارگر روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان همراه با تأمین صبحانه، ناهار و عصرانه است، یادآور می‌شود: با این قیمت‌ها ادامه کار کشاورزی مقرون‌به‌صرفه نیست و من امسال ناچار شدم حدود ۴ هزار مترمربع از مزرعه گل‌گاوزبانم را با علف تراش از بین ببرم.
وی با اشاره به عدم‌حمایت از سوی جهاد کشاورزی، ادامه می‌دهد: خشک‌کردن گل‌گاوزبان هم‌اکنون به‌صورت سنتی در پشت‌بام‌ها انجام می‌شود اما اگر از تسهیلات مناسب برخوردار باشیم می‌توانیم اقدام به خرید دستگاه خشک‌کن کنیم تا هم سختی کار خشک‌کردن به شیوه سنتی را نداشته باشیم و هم گل‌گاوزبان با کیفیت بهتری خشک‌شده و مناسب صادرات باشد.
علیزاده ادامه می‌دهد: سال گذشته برای خریداری دستگاه مقرر شد وام با بهره ۱۸ درصد دریافت کنم اما پس از طی مراحل بسیار دریافت وام، همه‌گیری کرونا آغاز شد و من پیگیری آن را رها کردم. بعدازآن هم که با افزایش دستمزد کارگران مواجه شدم و حتی به روزی ۱۵۰ هزار تومان هم رسید.
ضرورت تسهیل شرایط دریافت وام
رضا صادقی که در یکی از روستاهای رحیم‌آباد رودسر مشغول به کشاورزی است در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: گل‌گاوزبان مرغوب با قیمت مناسب خریداری می‌شود. سال گذشته قیمت هر کیلو گل‌گاوزبان خوب ۲۰۰ تا ۲۲۰ هزار تومان بود.
کاهش بهره وام‌های بانکی و آسان کردن شرایط دریافت وام را یکی دیگر از مشکلات کشاورز این حوزه وی می‌گوید: ما برای اینکه کیفیت محصولمان را افزایش دهیم، آموزشی دریافت نکرده‌ایم. دسترسی به سم و کود هم یکی از مشکلات ما محسوب می‌شود و از مسئولان انتظار داریم کود و سم را از طریق جهاد کشاورزی در اختیارمان قرار دهند تا با قیمت مناسب، دسترسی به آن برایمان فراهم شود.
صادقی کاهش بهره وام‌های بانکی و آسان کردن شرایط دریافت وام را یکی دیگر از مشکلات کشاورز در این حوزه عنوان کرده و می‌افزاید: متأسفانه وقتی برای دریافت تسهیلات بانکی مراجعه می‌کنیم، شرایط به‌قدری سخت است که ترجیح می‌دهیم، صرف‌نظر کنیم؛ درصورتی‌که اگر شرایط دریافت وام تسهیل شود، کشت گل‌گاوزبان گسترش پیدا می‌کند و مردم هم راغب به انجام این کار هستند.
گیلان دارای رتبه اول تولید گل گاوزبان کشور
کشت گیاهان دارویی نظیر گل‌گاوزبان یکی از فعالیت‌هایی است که نیازمند توجه بیشتر متولیان امر است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: گیلان دارای رتبه اول کشور در عرصه تولید گیاه گل‌گاوزبان است.
علی درجانی با بیان اینکه وسعت سطح زیر کشت گل‌گاوزبان در استان گیلان ۸۸۰ هکتار است، می‌افزاید: پیش‌بینی می‌شود که امسال ۳ هزار و ۹۶۰ تن گل تر و ۳۹۶ تن گل خشک به ارزش ۷۹۲ میلیارد ریال برداشت شود.
درجانی تعداد بهره‌برداران گل‌گاوزبان در استان گیلان را شش هزار و ۱۰۰ نفر اعلام کرده و یادآور می‌شود: کشت گل‌گاوزبان بیشتر در شهرستان‌های رودسر، املش، آستارا، سیاهکل، تالش، رودبار و رضوانشهر انجام می‌شود.
وی با اشاره به‌ضرورت توسعه و مکانیزه کردن فرایند برداشت و فرآوری این محصول، می‌گوید: برای ۲ سال متوالی صادرات گل‌گاوزبان به کشور ویتنام و کشورهای اروپایی به میزان ۳ تا ۵ تن صورت گرفته است.
درجانی همچنین می‌گوید: هرساله برای کمک به کشاورزان اعتبارات یارانه‌ای داشت، کاشت و برداشت برای توسعه باغات گل‌گاوزبان پرداخت می‌شود.
ضرورت توجه بیشتر مسئولان به ظرفیت‌ها
در این گزارش به وضعیت کشت گل‌گاوزبان در قطب تولید این محصول در کشور پرداختیم. بی‌تردید جایگاه اول گیلان در تولید گل‌گاوزبان کشور با توجه به موهبت‌های خدادادی این استان و ظرفیت‌های کشاورزی آن دور از ذهن نیست اما این همه مسیری که در این عرصه می‌توان پیمود نیست. اقتصاد گیلان رنجور است و بیکاری از اصلی‌ترین معضلات آن به شمار می‌آید.
در روزگاری که جوانان به‌تدریج از کشاورزی روی برگردانده و راهی شهرها شده‌اند، توسعه فعالیت‌هایی چون تولید گیاهان دارویی، برند سازی در این حوزه و جذب مشارکت سرمایه‌گذاران برای ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی می‌تواند گامی مؤثر در افزایش دلگرمی کشاورزان، رونق تولیدات کشاورزی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید باشد.